مرگ زبان

این آمار را بخوانید در صد سال آینده در امریکای شمالی ۱۰۳ زبان, امریکای مرکزی ۸ زبان, اروپا ۴ زبان, آسیا ۵۹ زبان, اقیانوسیه ۱۵۰ زبان, آفریقا ۳۹ زبان و در امریکای جنوبی ۵۳ زبان خاموش می شوند

۱) این آمار را بخوانید؛ در صد سال آینده در امریکای شمالی ۱۰۳ زبان، امریکای مرکزی ۸ زبان، اروپا ۴ زبان، آسیا ۵۹ زبان، اقیانوسیه ۱۵۰ زبان، آفریقا ۳۹ زبان و در امریکای جنوبی ۵۳ زبان خاموش می شوند. دگرگونی های زبان جزء ویژگی های آن است و اگر چنین نبود ما هنوز مانند نیاکان غارنشین مان سخن می گفتیم. اما دگرگونی زبانی با از میان رفتن آن همانند نیست. آنچه در عصر کنونی شاهد آنیم، در طول تمام سده های پیشین تاریخ بشر سابقه نداشته است. به موازات پیشرفت فناوری و رسانه ها شاهد آن بوده ایم که با نفوذ زبان انگلیسی و فرانسه در هر سرزمین، مجال هرگونه اندیشه ای برای حفظ زبان های بومی نابود می شود. با این نابودی، اصالت فرهنگی نیز از بین می رود. آیا کسی اهمیت می دهد که نسل های آینده در هر منطقه، به دلیل محو زبان بومی، از مجموعه فرهنگ اصیل خود محروم بمانند؟

۲) برخی دولت ها، تعدد زبان ها را عاملی برای تفرقه ملی می شمارند و در همانندسازی زبان از طریق رسانه ها می کوشند. این امر گاه ناخواسته انجام می پذیرد. این نگرش نادرست توجه ندارد که نابودی هر زبان (هرچند زبان ابتدایی یک قبیله بدوی باشد) بر پیکره روح انسانی ضربه وارد می سازد؛ ضربه ای که (مانند آنچه در آلودگی محیط زیست انجام می پذیرد) اثراتش فوری و آشکار نیست.

۳) مطلب زیر را از یک مقاله درباره رایانه نقل می کنیم. کاربرد واژه های لاتین با همان حروف بدان معناست که واژه ای برای جایگزینی آن وجود نداشته است یا نویسنده بی اطلاع است که چه واژه یا عبارتی را می توان جایگزین ساخت. بخوانید؛

«RAM رایانه دائماً از طریق CPU در حال تبادل اطلاعات با Hard disk است. Cashe و DMA نیز بخش هایی از memory هستند. Cash Memory یک قطعه fast memory است. دستور Smarediv قادر است یک Cashe مجازی روی حافظه attach کند.»

جای زبان فارسی در این متن علمی کجاست؟

۴) در یک متن اینترنتی چنین می خوانیم؛

«دستورات می توانند در فایل Config-sys با دستور device یا deveicehigh لود شوند. برای استفاده از این دستورات فایل های اجرایی country و Keyb را به ترتیب باید در فایل خود اجرای Config-sys ست آپ کرد... از دستور Ch kdsk نیز با سوییچ if نباید در موقع ست آپ ویندوز استفاده کرد...» این متن به چه زبانی نوشته شده است؟

۵) اما برای به روز کردن واژه های زبان چه باید کرد؟

در جایی در اینترنت خواندم که نسخه جدیدی از فرهنگ واژه های «آکسفورد» منتشر شده که ویژگی آن، افزوده شدن واژه های جدیدی است که در زمینه اینترنت مورد استفاده قرار می گیرد. جالب آن است که این واژه ها در ترجمه فارسی نیاز به یک جمله برای توضیح دارد، در آن متن آمده که پژوهشگران «آکسفورد»، همواره فیلم های سینمایی، برنامه های تلویزیونی، نشریات، شبکه های اینترنت و... را جست وجو می کنند تا دریابند چه واژه هایی وجود دارد یا در حال رایج شدن است.

آنها از هیچ واژه من درآوردی (که به ویژه در وبلاگ ها رایج است) نمی گذرند. دو نمونه از این واژه ها را می آورم تا دریابید دامنه واژه سازی آنها چقدر گسترده است؛ Flexecutive: کارمندی که ساعت کاری و محل کارش به اقتضای فناوری جدید، قابل دگرگونی و جابه جایی است. (احتمالاً فرهنگستان معادل این واژه را «کارمند نما» به کار می برد،) Screenager: نوجوانی که دائماً با اینترنت یا رایانه سر و کار دارد. بی سبب نیست کسانی که در کشور ما با اینترنت و رایانه کار می کنند، جز چند حرف اضافه و ربط در عمل مجبورند به انگلیسی سخن بگویند.

استفاده انبوه از واژه های انگلیسی هیچ گاه به اندازه احساس حقارت از اینکه زبان فارسی، توانایی حضور در متون علمی روز را ندارد دردناک نیست. هر زبان، ریشه کسانی است که بدان سخن می گویند و قطع ریشه نیز فاجعه به بار خواهد آورد. چنین است که کودکان پابرهنه مراکشی به راحتی فرانسوی حرف می زنند و پیش از آن فرانسوی فکر می کنند. آمارها می گویند که تا سده آینده، بیش از ۸۰ درصد زبان ها و گویش های محلی و بومی از بین می رود. روشن است که فقط با ترویج است که می توان زبان را حفظ کرد. بخشنامه کردن، ترویج نیست. پیش از هر چیز باید به آدم هایی که به یک زبان سخن می گویند یادآوری کرد که به دنبال ریشه های فرهنگی خود، با افتخار و غرور به زبان نیاکان خود سخن بگویند.

زبان نیز از شاخص ترین میراث های فرهنگی ماست. این میراث فرهنگی را که دیگر نمی توانیم بگوییم «بگذار ببرند، حداقل اینکه در فلان موزه سالم نگهداری می شود،» این میراث تا زمانی وجود دارد که ما به زبان فارسی سخن می گوییم.

۶) تا سده آینده، بیش از ۸۰ درصد زبان ما و گویش های محلی از بین می رود.

منوچهر اکبرلو