اقامتگاه فاطمه معصومه علیهاالسلام در قم

اصل محراب فاطمه معصومه علیهاالسلام که در نزد عوام به «تنور» مشهور است تاکنون پا برجاست و مردم از قدیم الایام تاکنون برای تیمن و تبرک و خواندن زیارت و دعا بدان جا می روند محراب مزبور که غرفه کوچکی بیش نبوده, تجدید بنا شده و به صورتی زیبا در آمده است و در کنار آن, مدرسه ای برای طلاب علوم دینی ساخته شده که به «مدرسه ستیه» معروف است نیز در ضلع غربی و جنوبی آن, مسجدی بنا گردیده است

سرای «موسی بن خزرج» که حضرت معصومه علیهاالسلام چند صباحی در آنجا به سر برد، مدرسه معروف «ستیه » است.

این سرا در محله «میدان میر» وسط شهر قم در یکی از محله‎های قدیمی بود و عبادتگاه آن حضرت به نام «بیت النور» در وسط آن، قرار داشت.

موسی بن خزرج پس از رحلت آن بانوی گرانقدر، محراب ایشان را به همان حال باقی گذارد، و دیگر نقاط خانه خویش را نیز به احترام ایشان، مسجد کرد.

اصل محراب فاطمه معصومه علیهاالسلام که در نزد عوام به «تنور» مشهور است تاکنون پا برجاست و مردم از قدیم الایام تاکنون برای تیمن و تبرک و خواندن زیارت و دعا بدان جا می‎روند. محراب مزبور که غرفه کوچکی بیش نبوده، تجدید بنا شده و به صورتی زیبا در آمده است. و در کنار آن، مدرسه‎ای برای طلاب علوم دینی ساخته شده که به «مدرسه ستیه» معروف است. نیز در ضلع غربی و جنوبی آن، مسجدی بنا گردیده است.

سرای موسی بن خزرج در آن روزگار به هنگام ورود حضرت معصومه علیهاالسلام در منتهی الیه جنوب غربی شهر قم قرار داشت.

زیرا بر اساس آثاری که موجود است، شهر قم در آن عصر در شمال شرقی شهر فعلی قرار داشت و به تدریج به سمت غرب و جنوب کشیده شد.

یکی از نویسندگان درباره علت رفتن حضرت معصومه علیهاالسلام به شهر قم گوید: «این مجلله در اوائل سال ۲۰۱ هجری به مقصد «مرو» از مدینه طیبه بیرون آمده، بین راه در ساوه که شهری معظم و مردمش «شافعی مذهب » و بسیار هم متعصب بودند؛ به شدت مریضه و ناتوان گشته، به واسطه فقدان اصحاب وفاق و وجدان ارباب نفاق و به علت نبودن طبیب معالج و نداشتن پرستار دلسوز و مکان مناسبی برای آسایش خود، مجبور می‎شود که از راه مقصد، اندکی منحرف گشته، خود را به شهر قم که از بلاد مستحدثه شیعیان و مراکز موالی و دوستداران آن خاندان، می‎دانست با آن که در مسیر او نبود، برساند.

البته در حال حاضر محل نامبرده در اواسط قسمت قدیمی شهر به سمت جنوب است.

ناحیه‎ای که آستانه مقدسه با مدارس و مساجد تابع آن در آنجا قرار دارد، پیش از رحلت حضرت معصومه علیهاالسلام، احتمالاً باغ آباد و مصفایی از املاک موسی بن خزرج بود.

چون در آن دوران، متداول و معمول بود که رؤسا و بزرگان عرب علاوه بر خانه‎های مجللی که داخل شهر داشتند، هر یک به تناسب موقعیت و مقام خویش در باغ‎های اختصاصی خود در سواحل رودخانه، کاخ و قصری مشرف بر آب برای تفریح در ایام بهار و تابستان بنا می‎نمودند.

با توجه به وضعیت محل مذکور و موقعیت متناسب «بابلان » همان محلی که امروزه پیکر مقدس حضرت معصومه علیهاالسلام قرار دارد و شخصیت موسی بن خزرج، حدس زده می‎شود که کاخ ییلاقی موسی در همان ناحیه قرار داشت. و به طوری که از قراین برمی‎آید، باغ و کاخ مزبور را موسی فوق‎العاده دوست می‎داشت. و به همین جهت آن را نثار مقدم حضرت معصومه نمود و محل دفنش را در آنجا نهاد.

ظاهراً موسی بن خزرج با مشاهده وضع مزاجی نامناسب و وخامت حال حضرت معصومه علیهاالسلام ایشان را به باغ ییلاقی خویش دعوت نمود تا از آن رهگذر از ازدحام مردم در امان بماند.

علت برگزیدن شهر قم بر اساس سخن مشهور: پس از این که فاطمه معصومه علیهاالسلام به شهر ساوه رسید، بیمار شد.

و چون در خود توان رفتن به خراسان را ندید، و یقین پیدا کرد که دیگر هرگز برادرش امام رضا علیه‎السلام را نخواهد دید، تصمیم گرفت به قم که از پیش می‎دانست در آنجا به لقای حق خواهد شتافت؛ برود.

یکی از نویسندگان درباره علت رفتن حضرت معصومه علیهاالسلام به شهر قم گوید: «این مجلله در اوائل سال ۲۰۱ هجری به مقصد «مرو» از مدینه طیبه بیرون آمده، بین راه در ساوه که شهری معظم و مردمش «شافعی مذهب » و بسیار هم متعصب بودند؛ به شدت مریضه و ناتوان گشته، به واسطه فقدان اصحاب وفاق و وجدان ارباب نفاق و به علت نبودن طبیب معالج و نداشتن پرستار دلسوز و مکان مناسبی برای آسایش خود، مجبور می‎شود که از راه مقصد، اندکی منحرف گشته، خود را به شهر قم که از بلاد مستحدثه شیعیان و مراکز موالی و دوستداران آن خاندان، می‎دانست با آن که در مسیر او نبود، برساند.

اصل محراب فاطمه معصومه علیهاالسلام که در نزد عوام به «تنور» مشهور است تاکنون پا برجاست و مردم از قدیم الایام تاکنون برای تیمن و تبرک و خواندن زیارت و دعا بدان جا می‎روند. محراب مزبور که غرفه کوچکی بیش نبوده، تجدید بنا شده و به صورتی زیبا در آمده است. و در کنار آن، مدرسه‎ای برای طلاب علوم دینی ساخته شده که به «مدرسه ستیه» معروف است. نیز در ضلع غربی و جنوبی آن، مسجدی بنا گردیده است.

و از قرائن، مستفاد می‎شود که فاطمه علیهاالسلام قبل از حرکت خود از ساوه به طرف قم، رؤسای قم را از مقدم خویش به ساوه، خبردار کرده بود.

معلوم می‎شود موقعی که بی‎بی بیمار می‎شود، به جهاتی که نگارش یافت، خود را از حرکت به طرف قم ناچار می‎دیده، از طرفی هم نمی‎خواسته است که بدون سابقه دعوت، به آن شهر که از مسیر او دور است، وارد شود.

بنابراین، از ورود خود به ساوه «آل سعد» را آگهی می‎دهد تا آنان به طلب وی از قم بیرون آیند.

برخی درباره سبب روی آوردن حضرت معصومه علیهاالسلام به قم، گویند: بی تردید می‎توان گفت که آن بانوی بزرگ، روحی ملهم و آینده‎نگر داشت و با توجه به آینده قم و محوریتی که بعدها برای این سرزمین پیش می‎آید - محوریتی که آرامگاه ایشان مرکز آن خواهد بود - بدین دیار، روی آورد. این جریان به خوبی روشن می‎کند که آن بانوی الهی به آینده اسلام و موقعیت این سرزمین توجه داشته است و خود را با شتاب به این سرزمین رسانده و محوریت و مرکزیت آن را با مدفن خود پایه‎ریزی کرده است.

●پرواز سوگمندانه

حضرت معصومه علیهاالسلام هفده روز بیشتر پس از ورود به قم، زنده نماند و سپس دعوت حق را لبیک گفت و به سوی بهشت برین پرواز کرد.

این حادثه به سال ۲۰۱ هجری رخ داد. سلام بر این «بانو» از سپیده خلقت تا قیام قامت.

منبع:

تهیه و تنظیم موسسه تبیان (دفتر قم)