پردازش مطلب در نشریات عامه پسند ایرانی

اگر برای بررسی نوع پردازش مطالب در نشریات عامه پسند, سه شاخصِ “طولِ مطلب”, “تعدد آوا” و “ساختار بازنمایی مطلب” را مورد استفاده قرار دهیم, به این نتیجه خواهیم رسید كه عمدهٔ مطالب نشریات عامه پسند ایرانی “كوتاه”و “تك آوایی” اند كه با استفاده از “ساختار اطلاع دهنده” بازنمایی شده اند

اگر برای بررسی نوع پردازش مطالب در نشریات عامه پسند, سه شاخصِ “طولِ مطلب”، “تعدد آوا” و ‏‏“ساختار بازنمایی مطلب” را مورد استفاده قرار دهیم، به این نتیجه خواهیم رسید كه عمدهٔ مطالب ‏ ‏نشریات عامه پسند ایرانی “كوتاه”و “تك آوایی” اند كه با استفاده از “ساختار اطلاع دهنده” بازنمایی ‏شده اند‏.مقاله حاضر ‏ با بررسی هر یك از شاخص‏های یاد شده سعی میكند تا نشان دهد كه وقتی ‏طول مطلبی كوتاه باشد، آن مطلب الزاماً باید با استفاده از ساختاری اطلاع دهنده بیان شود و چنین ‏مطلبی قاعدتاً نمی تواند از گفتار‏های متعدد سود جوید. همین مسأله باعث ایجاد تضادی جالب توجه ‏بین “بافت موضوعی” و “نحوه بازنمایی” آن در نشریات عامه پسند ایرانی شده است ‏.‏

‏۱ـ طول مطلب

برای بررسی طول مطلب می توان سطح زیر چاپ هر مطلب را مورد ارزیابی قرار داد. اما در این مقاله ‏تحقیقی “طول مطلب” به‏وسیله شاخص دیگری به نام “تعدد مطلب” (در یك صفحه) مورد سنجش قرار ‏می گیرد. دلیل این امر را نمی توان تنها در سادگی امر شمارش جست‏و ‏جو كرد بلكه دلیل انتخاب این ‏شاخص، دقت آن در سنجشِ “بافت بازنمایی” یك صفحه روزنامه است؛ بدیهی است كه هر چقدر تعداد ‏مطالب چاپ شده در یك صفحه بیشتر باشد،صفحه شلوغ تر به نظر خواهد آمد و طول مطالب آن صفحه ‏كمتر خواهد بود و بالعكس هر چه تعداد مطالب بیشتر باشد، طول آن بیشتر و صفحه در عین آن‏كه ‏خلوت به نظر می آید، تمركز بیشتری بر یك یا چند مطلب خواهد داشت كه این مسأله به مخاطب ‏اجازه می دهد تا به راحتی مطالب را از روزنامه استخراج و آنها را مطالعه كند. ‏برای شروع، اگر برای مثال به‏طور اتفاقی از میان همهٔ نشریات نمونه تحقیق (در سه سال) یك نشریه ‏را برداریم و صفحه ای از آن را بازهم بطور اتفاقی و بدون ورق زدن باز كنیم، تعدد بسیار زیاد مطلب در ‏یك صفحه، اولین و مهمترین خصوصیتی است كه به چشم می آید.در صفحهٔ ۱۳ نشریهٔ شماره ۲۱۷ ‏شاخص كه در دوشنبه ۲۵/۸/۱۳۷۷ به چاپ رسیده بود، ۱۳ مطلب قابل مشاهده است‏ ‏. حال اگر یك ‏نشریه عامه پسند غربی را به‏طور اتفاقی باز كنیم و همان صفحهٔ ۱۳ را مورد بررسی قرار دهیم, تنها ‏با چهار مطلب روبه‏رو میشویم كه یك مطلب آن بیش از ۸۰ درصد از سطح زیر چاپ این صفحه را به ‏خود اختصاص داده و در ادامه مطلب صفحهٔ ۱۲ (كه در آنجا نیز بیش از ۸۰ درصد از سطح زیر چاپ را ‏اشغال كرده است) به چاپ رسیده است. به عبارت ساده تر در صفحهٔ ۱۳ نشریه ‏VGشماره ۷۶ به ‏تاریخ ۱۸ مارچ ۲۰۰۳ تعداد مطالب چاپ شده كمتر از یك سوم مطالب همین صفحه در نشریه شاخص ‏‏(در تاریخی كه در بالا بدان اشاره شد) است. این تفاوت عظیمی است كه می تواند بحثی طولانی را ‏دامن زند و شاید حتی بتوان از یك زاویهٔ ساختاری، دلیل عدم روزنامه خوانی بسیاری از ایرانیان را نیز به ‏همین تفاوت عظیم، نسبت داد. ‏ تفاوت مورد اشاره تنها محدود به دو صفحه ای نمی شود كه به‏طور اتفاقی انتخاب شده بود بلكه این ‏تفاوت را می توان در عرض تقریبا تمام نشریات عامه پسند غربی و نمونه تحقیق از شش نشریهٔ عامه ‏پسند در عرض سه سال مشاهده كرد. بررسی این تحقیق نشان می دهد كه نشریات عامه پسند ‏ایرانی خبر‏ها و گزارش‏ها و مقالاتی كوتاه به چاپ می رسانند، یعنی تعداد مطالب چاپ شده در هر ‏صفحه آنها بسیار بیشتر از همتایان غربی آنهاست. برای مثال در صفحهٔ ۱۳ روزنامه ‏Sun ‎‏ به تاریخ ۴ ‏مارچ ۱۹۹۰ تنها پنج خبر چاپ شده بود كه سه خبر آن را می توان اصلی محسوب داشت. در سایر ‏صفحات (برای مثال صفحهٔ ۳) همین شماره از نشریه فوق الذكر عمدتاً سه مطلب زیر چاپ قرار گرفته ‏بود. در همان روز نشریهٔ ‏Daily Star‏ در صفحهٔ پنج و هفت خود تنها چهار مطلب چاپ كرده بود‏ ‏. ‏پر مطلب‏ترین صفحهٔ نشریات عامه پسند ایرانی صفحهٔ ورزشی است كه كوتاه و گوناگون نویسی در آن ‏بسیار بیشتر از سایر سایر صفحات مشاهده می شود. جالب است به این مسأله توجه شود كه ‏صفحهٔ ورزشی در طول سه سال مورد بررسی, تحقیق, بیشترین حجم را در نشریات عامه پسند ‏ایرانی در نمونه تحقیق به خود اختصاص می داد. میانگین تعداد مطالب ورزشی در نمونه تحقیق.پنج ‏و۱۳ مطلب در هر صفحه است. در صفحات هنری میانگین تعداد مطلب به پنج و هفت مطلب در هر ‏صفحه تنزل می كند ‏. جالب اینجاست كه میانگین تعداد مطالب سیاسی كه عمدتاً در صفحه دو به ‏چاپ می رسند، تنها پنج مطلب در هر صفحه است ‏ معمولاً مطالب سیاسی این نوع نشریات انشاء ‏گونه و بدون پردازش معمول ژورنالیستی تهیه می شوند و به گفته روزنامه نگارانِ حرفه ای كه در این ‏نوع نشریات مشغول به‏‏كار بوده اند، مخاطبان نشریات عامه پسند توجه چندانی به مطالب سیاسی ‏ندارند. در همین‏جا می توان یكی از ریشه های “كوتاه نویسی” روزنامه نگاران روزنامه های عامه پسند ‏‏(و حتی وزین ایرانی) را مورد بررسی قرار داد. بخشی از مهمترین این روزنامه نگاران، در مصاحبه با ‏نگارنده یا دانشجویان مرتبط با نگارنده مطرح می كردند كه یكی از دلایل عدم توجه مخاطبان به مطالب ‏سیاسی، طول این نوع مطالب است كه باعث خسته شدن مخاطب می‏شود. به عبارت ساده تر ‏روزنامه نگاران حرفه ای به‏جای آن‏كه به نوع پردازش مطالب سیاسی و موضوع آنها انتقاد داشته باشند ‏به “طول مطلب” معترض بودند. روزنامه نگاران حرفه ای در مصاحبه با نگارنده با استناد به بعضی منابع ‏درسی روزنامه نگاری, مطرح می‏كردند كه امروزه در سطح جهانی “طول مطالب” در نشریات تابلوئید ‏بسیار پایین آمده است. ‏اما نشریات عامه پسند در كشورهای صنعتی هرگز به‏‏طور متوسط پنج و ۱۳ مطلب را در یك صفحه به ‏چاپ نمی رسانند. در اینجا نوعی بد فهمی یك مبحث نظری قابل مشاهده است. “طول مطلب ‏نوشتاری” با “سطح زیر چاپ مطلب”، دو مقولهٔ قابل تفكیك هستند و آنها را نمیتوان یكی انگاشت؛ ‏كاهش “طول مطلب” الزاماً به معنای “كاهش سطح زیر چاپ مطلب” نیست.‏

‏۲- آواها ‏

در گزارش‏های خبری یا گزارش‏های عمیقِ تحلیلی، بازیگران اجتماعی یا شاهدان عینی متفاوت و ‏گوناگونی به شكل نقل قول های مستقیم یـا غیـر‏مستقیم حضـور پیـدا مـی كنند. بـررسی نقل ‏قول‏های بازنمایی شده در گزارش‏های خبری یا عمیق یكی از اصلی ترین حوزه های پژوهش‏های ‏رسانه‏ای است. محققان مسائلِ رسانه ای، بررسی آواها را معمولا به دلایل محتوایی انجام می دهند ‏تا سو‏گیری و یا تعادل یك قطعهٔ خبری یا توصیفی- تحلیلی مورد سنجش قرار گیرد. اما در این مقاله ‏تحقیقی دلیل بررسی آواها متفاوت است؛ در اینجا از یك زاویهٔ ساختاری، برای بررسی شكل ارائه ‏مطلب به‏وسیله روزنامه نگار، تعدد آواها مورد سنجش قرار میگیرد. برای آن‏كه دلایل تحقیق در بررسی ‏آواها مشخص شود، توضیح آوا و كاربرد آن در مطالعات سنتی ارتباطی از اهمیت ویژ‏ه‏ای برخوردار است. ‏ایدئولوژی حاكم بر خبر و مخصوصاً خبر‏های سخت و اطلاع دهنده، ارائـه فاكت‏ها یا واقعیت‏های غیر‏قابل ‏انكار خبری از سوی روزنامه نگار و انعكاس همهٔ نظرات یا بخشی از مهمترین نظرات مخالف و موافقِ ‏‏“تحمل شدهٔ” موجود در هر جامعه را امری الزامی می پندارد. به عبارت دیگر “فاكت” به‏وسیلهٔ روزنامه ‏نگار بیان می شود و “نظر” به‏وسیله نقل قول هایی از بازیگران اجتماعی و شاهدان عینی. اما سعی ‏می شود تا تنها یك نظر بیان نگردد بلكه اصلی ترین دیدگاه های موافق و مخالف در سطح جامعه، ‏جایی در قطعه خبری برای خود بیابند. ایدئولوژی خبری یاد شده, منطبق بر نیازهای یك جامعه ‏چند‏صدایی سرمایه‏داری مدرن است. در این‏گونه جوامع نه تنها ساختار اطلاع رسانی بلكه ساختار یك ‏متن خبری مشخص نیز بر اساس اصل تكثر عقاید سامان داده شده است. آنچه در این جوامع در گردش ‏مدام می باشد، متونی چند صدایی است كه امكان شنیدن دیدگاه‏های اصلی و تحمل شده موجود در ‏جامعه را برای عموم مردم به‏وجود میآورند. بر این اساس مطالعه و سنجش‌ تعدد آوا در بررسی ‏پوشش خبری یك رویداد خبری از اهمیت خاصی در مجامع آكادمیك رسانه ای برخورد‏ار شده است.یك ‏شمارش ساده از میزان تحقیقات رسانه ای كه در رابطه با اخبار در سطح جهانی انجام می شود ‏،نشان خواهد داد كه بررسی آواهای منعكس شده در جهت تعیین تعادل یا سوگیری خبری، اصلی ‏ترین و عمده ترین بخش از بدنهٔ تحقیقات رسانه ای را تشكیل می دهد. ‏معمولاً در مطالعات رسانه‏ای, تفكیكی بین “آوا” و “گفتار” ایجاد می شود. كلید درك تفاوت این دو را ‏میتوان چنین بیان داشت كه هر آوا گفتاری است اما هر گفتار یك آوا نیست ؛ آوا گفتاری است كه یك ‏نظر را ارائه دهد اما چندین گفتار می توانند تنها یك نظر را منعكس ساخته باشند. اگر فرض را بر آن قرار ‏دهیم كه خبر چند آوایی خبر‏ی است كه چندین دیدگاه یا تفكر را در رابطه با یك مسأله به‏وسیله ‏گفتارهای متعدد منعكس می سازد، آنگاه الزاماً به این نتیجه‏گیری نیز باید تن در داد كه خبر چند آوایی ‏خبری دارای دو بعد مضمونی و صوری است. خبر چند آوایی “در صورت” و شكل به معنای انعكاس ‏چندین گفتار است اما در مضمون و محتوا به معنای انعكاس چندین دیدگاه مختلف است.

---