انتخابات آذرماه عرصه ائتلاف و شكاف جناح ها

حتما می دانید و یا شنیده اید كه «ائتلاف» در ظهور ساختارهای سیاسی جدید نقش غیر قابل انكاری دارد این نكته با توجه به در پیش بودن انتخابات خبرگان رهبری و شوراهای شهر و روستا كه حدود یك ماه دیگر در كشور برگزار می شود, اهمیت مضاعفی دارد, زیرا این دو عرصه برای اصلاح طلبان و اصول گرایان كه داعیه ی حكومت برتر دارند, بیش از پیش حساس و سرنوشت ساز است

حتما می‌دانید و یا شنیده‌اید كه «ائتلاف» در ظهور ساختارهای سیاسی جدید نقش غیر قابل انكاری دارد. این نكته با توجه به در پیش بودن انتخابات خبرگان رهبری و شوراهای شهر و روستا كه حدود یك ماه دیگر در كشور برگزار می‌شود، اهمیت مضاعفی دارد، زیرا این دو عرصه برای اصلاح‌طلبان و اصول‌گرایان كه داعیه‌ی حكومت برتر دارند، بیش از پیش حساس و سرنوشت ساز است.

اصلاح‌طلبان كه اینك دوران حاشیه‌نشینی خود را سپری می‌كنند، در اندیشه‌ی بازیافت دوباره قدرت، با برپایی نشست‌ها و جلسه‌های متعددی سرگرم بررسی وضعیت سیاسی و اجتماعی كشور هستند تا از لابه‌لای این نشست‌های فشرده و كاری، راهی به سوی حاكمیت پیدا كنند و بدون شك در این مسیر از هر استراتژی و راهكاری كه دستیابی آنها را به قدرت سهل‌تر كند، صرف نظر نخواهند كرد، حتی اگر این راهكار، «ائتلاف»های سیاسی یا تاكتیكی باشد.

حاشیه‌نشینان امروز نیك می‌دانند كه اگر ماه آینده نتوانند از توانایی‌ها و ابزارهای خود برای پیروزی در انتخابات استفاده كنند، مجبور می‌شوند برای مدتی طولانی با عرصه‌های قدرت وداع كنند، بنابراین تمامی سعی و تلاش خود را صرف بازسازی تشیكلاتی و رسیدن به اجماع برای ارایه یك فهرست مشترك كرده‌اند. هر چند در این راه پر تلاطم به دلیل اختلافات عقیدتی و سیاسی با سایر گروه‌های عضو، بهای نسبتا گزافی را هم پرداخته‌اند، اما در ادامه‌ی این مسیر و در جهت تكمیل حلقه عقلانیت سیاسی، پیروی از ائتلاف‌های سیاسی و تاكتیكی در دستور كار آنها قرار گرفته است تا شاید بتوانند از آخرین روزنه امید نیز بهره‌ی لازم را ببرند.

اما در آن سو، اصول‌گرایانی قرار گرفته‌اند كه با كسب تجربه كافی از چند انتخابات گذشته راه به سویی دارند كه انتهای آن روشن و امیدواركننده است، كسب آخرین سنگر قدرت و به تعبیری مهمترین آن. اصول‌گرایان كه هم اینك بخش‌های نظارتی و اجرایی انتخابات را نیز در دست دارند، سرمست از پیروزی‌های اخیر خود درصددند تا بار دیگر ضمن حفظ كرسی‌های شوراها، بر صندلی‌‌های مجلس خبرگان تكیه زنند تا زنجیره‌ی حاكمیتی آنها كامل شود.

تجربه چند سال اخیر ثابت كرده كه در هنگام برگزاری انتخابات، قدرت جناح اصول‌گرا برای ایجاد هماهنگی و اجماع بر سر فهرست نامزدهای انتخاباتی بیشتر از جناح رقیبشان است، بنابراین اگر فرض را بر گسترش دایره ائتلافات سیاسی در نظر بگیریم، امكان موفقیت اعضا و گروه‌های زیر مجموعه این جناح برای رسیدن به ائتلاف و اجماع بیشتر است.

● ائتلاف و توسعه سیاسی

در جوامع پیشرفته امروز، احزاب و گروه‌های سیاسی از شیوه‌های متداول و متفاوتی برای حضور در عرصه‌های قدرت سود می‌برند. این احزاب وقتی احساس ‌كنند كرسی‌های پارلمان یا سایر عرصه‌های قدرت با تفكر و منافع تشكیلاتی آنها مغایرت دارد و گروه یا حزب رقیب می‌كوشد با تمركز، قدرت و تحكیم پایه‌های حكومت، آنها را از صحنه بازی خارج كند، حتی اگر در درون تشكیلات خود دچار اختلاف نظر باشند، موقتا آن را كنار گذاشته و با حركت به سمت همگرایی و وحدت، در یك صف یا جبهه قرار می‌گیرند تا بتوانند از منافع خود دفاع كنند. این حركت را در ساده‌ترین نوع آن می‌توان ائتلاف نامید. در این جوامع ائتلاف از پدیده‌های رایج و فراگیر جهان سیاست به شمار می‌رود كه معنای آن حاكم كردن بعد سازش و مدارا با اعضای همگرا برای پرهیز از ستیز و رویارویی در رقابت‌‌های سیاسی است.

نكته مهم در اینجا بررسی و تحلیل رابطه ائتلاف و توسعه سیاسی است كه بدون شك نقش تعیین ‌كننده‌ای در معادلات قدرت و ظهور ساختارهای جدید سیاسی ایفا می‌كند. معمولا با نزدیكی به ایام انتخابات، جنب و جوش احزاب و جناح‌ها برای تاثیرگذاری بر روند موجود و گرفتن امتیازات خاص متمركز می‌شود. حال اگر در این كشاكش محور حركت احزاب بر پایه رسیدن به اجماع و همگرایی بیشتر باشد، دستیابی به ائتلاف راحت‌تر و امكان‌پذیرتر خواهد شد و از طرفی دیگر هر قدر دامنه این ائتلاف احتمالی گسترده‌تر و عمیق‌تر و با ثبات‌تر باشد، به همان میزان توسعه سیاسی آسان‌تر به دست خواهد آمد.

همانطور كه اشاره شد، ظهور ساختارهای سیاسی جدید ناشی از ائتلاف‌های انتخاباتی پایدارتر است، به عبارت روشن‌تر هر چقدر دامنه ائتلاف عمیق‌تر و دایمی‌تر باشد، امكان ظهور ساختارهای سیاسی جدید بسیار بیشتر خواهد شد و بالعكس هر قدر این ائتلاف به نتیجه‌ی دلخواه نرسد، نباید انتظار تحولی در ساختارهای سیاسی داشت و در نتیجه همان نظم و ساختار قدیم مستقر خواهد بود.

با این توصیف به طور خلاصه می‌توان گفت شرط امكان توسعه سیاسی، شكل‌گیری ائتلاف‌های پایدار است كه در نهایت باعث به هم ریختن ساختارهای قدیم و استقرار ساختارهای جدید سیاسی می‌شود. این معادله از آن سو نیز قابل تفسیر است، یعنی در صورت شكست یا فروپاشی ائتلاف‌های ناپدیدار، نظم قدیم مجددا حاكم خواهد بود و دیگر خبری از توسعه سیاسی نخواهد بود. بنابراین به راحتی می‌توان از ارتباط دوسویه و تنگاتنك ائتلاف‌ها و توسعه سیاسی به عنوان یكی از ابزارهای رسیدن به جوامع مدرن نام برد.

● انواع ائتلاف

ائتلاف‌های سیاسی همواره یكی از مهمترین استراتژی‌ها و تاكتیك‌های انتخاباتی احزاب و جناح‌های سیاسی به شمار می‌رود كه در هر كشور بسته به نوع حكومت و ساختار آن، كاركردی مشابه و در عین حال متفاوت دارد. در كشورهای پیشرفته و حزبی معمولا ائتلافی صورت نمی‌گیرد، مگر آنكه كلیه طرف‌های این ائتلاف در تمامی زمینه‌ها از قبل به تفاهم رسیده باشند و یا در اصول و سیاست‌های حزبی از یك سیاست واحد پیروی كنند.

اما این امر در كشورهای رو به توسعه قدری متفاوت است و بیشتر در هنگام برگزاری انتخابات و آن هم برای خارج كردن رقیب از عرصه قدرت از این تاكتیك استفاده می‌شود. در كشور ما نیز معمولا احزاب و جناح‌های سیاسی به رغم وجود اختلاف‌های عقیدتی، سیاسی و ایدئولوژیك همواره در هنگام برگزاری انتخابات با یكدیگر ائتلاف می‌كنند تا در آینده سهمی از قدرت داشته باشند. اما به رغم این واقعیت تلخ، اما هر چقدر دامنه ائتلاف و میزان پایداری آن بیشتر باشد، موفقیت‌ها نیز بیشتر تضمین خواهد شد.

با این وجود از حیث طولانی بودن عمر ائتلاف‌ها، می‌توان آنها را به سه گروه موقت، پایدار و دایم تقسیم كرد. ائتلاف‌های موقت معمولا در ایام برگزاری انتخابات و به منظور كسب امتیازهای انتخاباتی و سیاسی انجام می‌شود.

ائتلاف‌های پایدار نیز صرفا دنبال امتیازهای موقت نیست و بیشتر دنبال تشكیل احزاب متحد یا ایجاد جبهه‌های فراگیر از احزاب همگرا است. ائتلاف‌های دایمی هم باعث جذب احزاب عضو در یك سیستم یا واحد كلی شده و از خصلت و ویژگی‌ دایمی بودن برخوردار است و شاید از آن به عنوان توزیع نیروی انسانی در جامعه بتوان یاد كرد.

● ائتلاف از منظر جناح حاكم و منتقد

شكی نیست كه سیاست‌های ائتلافی و اتحادی در حوزه سیاست می‌تواند كارآمد و كارساز باشد. وقتی حزب یا جناحی به این نتیجه برسد كه طبقه حاكم با رویكرد و اهدافی كه دارد، می‌تواند موجب تمركز و انحصار قدرت در دست خود شود و از این راه به خودكامگی رسوخ یابد، طبعا میل به همگرایی و ائتلاف در این حزب یا جناح بیشتر تقویت می‌شود.

اكنون كه حدود یك ماه به برگزاری همزمان انتخابات خبرگان و شوراها باقی مانده، تمامی گروه‌ها و جناح‌ها به ویژه اصلاح‌طلبان و اصول‌گرایان، تلاش‌ها و رایزنی‌های زیادی را برای گسترش دامنه ائتلاف آغاز كرده‌اند و هر یك به نحوی می‌كوشند تا با حل اختلافات ظاهری، به نوعی از ائتلاف دست یابند تا بتوانند در عرصه رقابت موفق ظاهر شوند. هر چند در این میان جناح اصلاح‌طلب بیش از رقیب خود سعی می‌كند با این روش حداقل سهمی از كرسی‌های این دو نهاد را به دست آورد، اما در عین حال برگزاری جلسات متعدد در بین اصول‌گرایان، آنها را وادار كرده تا به هر نحو ممكن از قدرت گرفتن دوباره اصلاح‌طلبان ممانعت كنند.

در اندك فرصت باقی مانده برای ایجاد ائتلاف‌های تازه، فضای سیاسی كشور به شدت انتخاباتی شده و هر یك از احزاب و گروه‌ها می‌كوشند برای رسیدن به این ائتلاف، از كوچه پس كوچه‌های تنگ منافع حزبی و گروهی عبور كنند تا به هر نحو ممكن به این هدف دست یابند.

نكته قابل ذكر در این فضا، رویكرد غالبی است كه در هر دو جناح وجود دارد و آن رسیدن به ائتلاف است، تاكتیكی كه وجه مشترك هر دو رقیب در این دوره از انتخابات است. اصلاح‌طلبان می‌دانند كه برای حضور مجدد در مدار قدرت چاره‌ای جز تجدیدنظر در سیاست‌ها و استراتژی‌های خود ندارند و باید رفتار حال و آینده خود را اصلاح كنند،‌ به همین دلیل این بار توجه اصلی آنها به سمت سیاست‌های ائتلافی معطوف شده تا با در پیش گرفتن مشی اعتدال‌گرایی بتوانند بر افراط‌گری‌ها غلبه كنند.

در همین حال جناح حاكم نیز كه با پیروزی‌های پی در پی چند انتخابات گذشته به دنبال حفظ قدرت و تركیب كنونی مسوولیت‌‌هاست، می‌كوشد با تغییر نام و تابلوی انتخاباتی خود، آخرین سنگر فتح نشده را (خبرگان) نیز به چنگ آورد، از این رو تشكل‌های روحانی وابسته به این جناح با تكمیل فهرست‌های انتخاباتی و گنجاندن اسامی روحانیون مشهور و خوشنام، سعی دارند از تمامی امكانات موجود برای پیروزی در این رقابت‌ها استفاده كنند.

جریان مسلط در رقابت‌های گذشته با تابلوی شورای هماهنگی نیروهای انقلاب وارد عرصه انتخابات شد، اینك برای فتح كرسی‌های شوراهای سوم، با آغاز رویكرد بازسازی تشكیلاتی، با عنوان «ستاد هماهنگی نیروهای انقلاب» ورود و حضور خود را اعلام كرده تا از این طریق بتواند تاحدی جلوی انشقاق درونی خود را بگیرد. در این بین اما یك نكته باید بررسی شود و آن چالشی است كه در انتخابات آینده بین اصول‌گرایان سنتی و جدید رخ خواهد داد.

جمعیت آبادگران جوان مدتی پیش اعلام كرد احتمال اینكه گروه‌های اصول‌گرا در انتخابات شوراها به فهرست مشترك دست یابند، ضعیف است. وقتی این سخن از سوی این جمعیت بیان شد، اذهان عمومی به سوی احتمال اختلاف نظر بین جناح حاكم سوق پیدا كرد، اما جریان اصول‌گرای سنتی با مطرح كردن بحث «منشور نوین اصول‌گرایی» كوشید تا حدی از انشقاق درون گروهی این جناح جلوگیری كند و در عین حال تمامی گروه‌ها را زیر یك چتر گرد هم آورد.

بدین ترتیب جمعیت ایثارگران هم به میدان وارد شد و تدوین منشور را بر عهده گرفت تا پس از آن جمعیت مؤتلفه و جبهه پیروان خط امام و رهبری نیز حمایت خود را از آن اعلام كنند. بدین ترتیب وقتی صحبت از تدوین منشور به میان آمد، آبادگران در اقدامی قابل توجه از تدوین این منشور اظهار بی‌اطلاعی كرد و گفت: از منظر ما منشور اصول‌گرایی همان چیزی است كه رهبری انقلاب به آن اشاره كرده‌اند.

● شكاف تازه در جناح حاكم

بررسی مواضع و رویكردهای اتخاذ شده توسط اعضا و گروه‌های زیر مجموعه جناح حاكم نشانگر آن است كه در آستانه انتخاباتی سرنوشت‌ساز، احتمال شكاف و انشعاب در این جریان تقویت شده است. اكنون به نظر می‌رسد این بار قرار است این شكاف بین آبادگران و ایثارگران رخ دهد. در حال حاضر بین این دو گروه درخصوص نحوه تدوین منشور اصول‌گرایی و جزئیات آن اختلاف نظر وجود دارد. یكی اصل منشور را می‌پذیرد و دیگری از آن اظهار بی‌اطلاعی می‌كند. حزب مؤتلفه كه سهمی از قدرت ندارد، این بار برای بازیافت قدرت خود و مشاركت در عرصه‌های تصمیم‌گیری، دنبال ائتلاف با گروه‌های اصول‌گراست و از فهرست مشترك حمایت می‌كند.

جامعه روحانیت نیز فهرست جامعتین را ارایه كرده كه مورد توافق نیروهای اصول‌گرا قرار گرفته است. هر چند سعی ایثارگران و آبادگران آن است كه به یك فهرست مشترك برسند، اما اختلاف‌نظر این دو درباره منشور اصول‌گرایی تا حدی رسیدن به فهرست مشترك را سخت كرده است. در هر حال تمام سعی و تلاش جناح حاكم معطوف به حل اختلافات و تاكید بر اصل وحدت است تا بار دیگر بتوانند در انتخابات شگفتی‌ساز شوند.

---