بررسی مجازات مجرمین سیاسی

در تحقیق حاضر ابتدا سیر تحول مجازاتهای مجرمین سیاسی مورد بررسی قرار گرفته, آنگاه به مجازاتهای پیش بینی شده در قوانین بعضی از كشورها نظیر فرانسه, لبنان, سوریه, عراق و مصر اشاره می شود و در پایان نیز مجازاتهایی كه برای مجرمین سیاسی در قوانین ایران وضع شده است مورد بررسی قرار می گیرد

اندیشه تفكیك جرایم سیاسی از جرایم عمومی از آغاز تشكیل حكومتها و پیدایش حقوق كیفری، وجود داشته و هم اینك نیز ادامه دارد، اما آنچه كه طی قرون گذشته تاكنون دست‏خوش تغییر و تحول قرار گرفته، موضوع نحوه برخورد با این دسته از مجرمین بوده است . مساله مقابله با پدیده مجرمانه از اهمیت ویژه‏ای برخوردار است . مجرمین سیاسی بخش خاصی از مجرمین می‏باشند كه برخورد با آنها در طول تاریخ، گاه بسیار سخت‏گیرانه و گاهی نیز با ملایمت‏بوده است . در تحقیق حاضر ابتدا سیر تحول مجازاتهای مجرمین سیاسی مورد بررسی قرار گرفته، آنگاه به مجازاتهای پیش‏بینی شده در قوانین بعضی از كشورها نظیر فرانسه، لبنان، سوریه، عراق و مصر اشاره می‏شود و در پایان نیز مجازاتهایی كه برای مجرمین سیاسی در قوانین ایران وضع شده است مورد بررسی قرار می‏گیرد .

مقدمه

اصولا مجازات دارای سابقه‏ای طولانی در تاریخ بشری است و از زمانی كه انسانها برای زندگی اجتماعی گرد هم آمده‏اند، بزه و جرم نیز وجود داشته و همواره جوامع بشری برای مقابله با جرایم از حربه‏ای استفاده كرده‏اند . مجازاتها در اوایل توسعه حقوق كیفری بسیار شدید و سبعانه بوده و به اصل شخصی بودن مجازاتها نیز توجهی نمی‏شده است و مجازاتها بر پایه انتقام‏جویی استوار بوده است . (۲) در دورانهای قدیم مجازاتها همواره بر پایه دفاع از غرایزی مانند حفظ حیات، حفظ مال و یا دفاع از مقررات قبیله‏ای و سنتهای قومی و مذهبی بوده است كه این موضوع امروزه نیز در بعضی از مناطق وجود دارد . بعدها دانشمندانی مانند «گروسیوس‏» (۳) با رد حق انتقام‏جویی مبنای مجازات را سزای بدی دانسته و معتقد بودند حق كیفر و مجازات از بدی جرم، ناشی می‏شود . این اندیشه از اواخر قرن هفدهم و اوایل قرن هیجدهم از میان رفت و تفكر اصل سودمندی در حقوق ظهور پیدا كرد و وظیفه دولت‏بر اساس قرارداد اجتماعی، حفظ امنیت و آرامش اجتماعی استوار گشت . (۴)

یكی از صاحبنظران علم جرم‏شناسی می‏گوید:

«كیفر همیشه و همه‏جا واكنش هیات اجتماع علیه عملی است كه او را می‏رنجاند، اما این واكنش بر حسب سطح فرهنگ بسیار متفاوت است . در حالی كه نقش كیفر در جوامع نوین ما، قبلا ارعاب و سزا دادن بود ولی امروزه تامین بازگشت‏بزهكار به آغوش جامعه است، مع الوصف مفهوم آن در جوامع باستانی كاملا متفاوت است .» (۵)

موضوع مقابله با پدیده‏های مجرمانه از اهمیت فراوانی برخوردار است; چه، این مساله در مباحث «سیاست جنایی‏» ، راههای مقابله با پدیده بزهكاری را مورد بررسی قرار می‏دهد . اصطلاح سیاست جنایی برای نخستین بار در اواخر قرن هیجدهم در آثار «كلاینشرد» و «فوئر باخ‏» آلمانی كه آن را یك هنر قانونگذاری تلقی می‏كردند، بكار برده شده است . «كلاینشرد» در تعریف سیاست جنایی می‏گوید:

«[سیاست جنایی] عبارت است از شناخت ابزارها و امكاناتی كه قانونگذار می‏تواند به حسب مقررات خاص حكومت متبوع خود، به منظور جلوگیری از ارتكاب جرایم و حمایت از حقوق طبیعی شهروندان بیابد .» (۶)

لازم به ذكر است كه سیاست جنایی هر جامعه با توجه به مكتب فكری حاكم بر آن تهیه و تدوین می‏شود . همچنین بررسی و تجزیه و تحلیل اهداف و فلسفه مجازاتها یكی از مباحثی است كه كیفر شناسان به طور گسترده و عمیق به آن پرداخته‏اند . نظر به این كه مجرمین سیاسی در زمره گروه خاصی از مجرمین بوده و دارای هدف اصلاح‏طلبانه و شرافتمندانه می‏باشند، اندیشه تخفیف مجازات نسبت‏به آنها رو به گسترش است . در این پژوهش ابتدا به نحو اجمال، سیر تحول مجازاتها نسبت‏به مجرمین سیاسی، مورد امعان نظر قرار می‏گیرد، سپس مجازاتهای مجرمین سیاسی در قوانین بعضی از كشورها و همچنین قوانین ایران مورد بررسی قرار خواهد گرفت . بنابراین مطالب مورد نظر در دو گفتار زیر ارائه می‏شود:

گفتار اول: سیر تحول مجازاتهای مجرمین سیاسی

گفتار دوم: مجازاتهای مجرمین سیاسی

گفتار اول: سیر تحول مجازاتهای مجرمین سیاسی

بررسی دوره‏های مختلف تاریخ علوم كیفری، نشانگر وجود دو دیدگاه متضاد درباره مجازاتهای مجرمین سیاسی از نظر برخورد شدید و همراه با شدت عمل، یا برخورد همراه با اغماض و ارفاق می‏باشد . امروزه نیز دو دیدگاه مذكور، در سیاست جنایی كشورها وجود دارد . البته اندیشه ارفاق نسبت‏به مجرمین سیاسی از طرفداران زیادتری برخوردار است .

دیدگاه اول این است كه بر اساس ضرری كه از جرایم سیاسی حاصل می‏شود، باید مجازاتهای شدیدتری نسبت‏به جرایم عادی درباره مجرمین سیاسی اعمال شود; زیرا ضرر و صدماتی كه از جرایم سیاسی بوجود می‏آید، متوجه كل جامعه خواهد شد و ضرر آنها متوجه شخص و یا گروه خاصی نخواهد بود; حتی گاهی به حاكمیت دولت از لحاظ بین‏المللی نیز لطمه می‏زند . دیدگاه دوم آن است كه مجرم سیاسی به دنبال اصلاح جامعه بوده و نفع شخصی را در نظر نمی‏گیرد و دارای انگیزه شرافتمندانه است . از این رو، او مستحق ارفاق است و باید مجازاتهای خفیفتری درباره‏اش اعمال گردد . (۷)

اثرات دیدگاه اول از گذشته‏های بسیار دور مورد توجه بوده است و از دوران باستان تا اوایل قرن نوزدهم سخت‏ترین مجازاتها و شكنجه‏ها را نسبت‏به مجرمین سیاسی اعمال می‏كردند . (۸) مورخین مجازاتهایی را نسبت‏به مجرمین سیاسی نقل كرده‏اند كه از لحاظ شدت و قساوت، همانندی ندارد . سلاطین و شاهان برای حفظ حاكمیت و سلطنت‏خود به شدیدترین مجازاتها متوسل می‏شدند; همچنان كه نقل شده است، در قانون امپراطور روم، اموال شخص مرتكب به خیانت‏بزرگ مصادره می‏شده و او را با بدترین شكل ممكن اعدام می‏كردند; حتی اگر در زمان حیات نیز به او دسترسی پیدا نمی‏كردند، مرده او را مورد محاكمه و مجازات قرار می‏دادند . همچنین مجازات كسانی كه متعرض امپراطور یا نمایندگان و یا یكی از اطرافیان او می‏شدند، مرگ، گرفتن اموال خائن و مصادره آن پیش‏بینی شده بود و حتی برخی از افراد خانواده و فرزندان مجرم را نیز كشته یا بر آنها مهر ننگ و عار می‏زدند; (۹) برای مثال فرزندان مجرم سیاسی را تنها نمی‏كشتند، بلكه ابتدا آنها را به سختی شكنجه روحی می‏دادند; بدین صورت كه فرزندان مجرم را در محل كشتن وی می‏آوردند تا خون پدرشان در موقع جدا كردن سر، روی آنها بریزد و بعد از آن فرزند بزرگتر خانواده را می‏كشتند .

---