آذربایجان

آذربایجان منابع عظیم نفت و گاز دارد و از زمان استقلال خود درسال ۱۹۹۱ تاكنون در كانون توجه بین المللی قرار گرفته است سرمایه گذاران خارجی به این كشور كمك می كنند تا میزان نفت وگاز تولیدی خود را از حوزه دریای خزر افزایش و شبکه خطوط لوله نفت و گاز خود راگسترش دهد

آذربایجان منابع عظیم نفت و گاز دارد و از زمان استقلال خود درسال ۱۹۹۱ تاكنون در كانون توجه بین المللی قرار گرفته است. سرمایه گذاران خارجی به این كشور كمك می كنند تا میزان نفت وگاز تولیدی خود را از حوزه دریای خزر افزایش و شبکه خطوط لوله نفت و گاز خود راگسترش دهد.

این جمهوری در همین حال تلاش می كند از فروپاشی اقتصادی خود كه پس از استقلال از اتحاد شوروی سابق روی داد، جلوگیری کند، زیرا تولید ناخالص داخلی این كشور در فاصله سال های ۱۹۹۰ تا ۱۹۹۵ حدود ۶۰ درصد كاهش یافت.

هرچند در سال های ۲۰۰۰ و ۲۰۰۱ دستمزدها هر سال حدود۲۰ درصد افزایش یافت، گزارش صندوق بین المللی پول حاكی از آن است كه تقریباً ۴۵ درصد مردم آذربایجان زیر خط فقر زندگی می كنند.

- رئیس جمهوری: الهام علی اف(از ۳۱ اكتبر۲۰۰۳ تاكنون)

- جمعیت(۲۰۰۵): ۹/۷ میلیون نفر

- مساحت: ۳۳۴۳۶ مایل مربع

- زبان: آذری(۸۹ درصد)، روسی(۳درصد)، ارمنی(۲درصد)، سایر زبان ها(۶درصد)

- تولید ناخالص داخلی(۲۰۰۵): ۳/۱۱ میلیارد دلار

- شریك های تجاری مهم: تركیه، روسیه، گرجستان، ایتالیا، ایران، اوكراین و امارات متحدعربی

- صادرات(۲۰۰۴): ۷/۳ میلیارد دلار

- واردات(۲۰۰۴): ۶/۳ میلیارد دلار

- اقلام صادراتی عمده: نفت و گاز طبیعی(۹۰ درصد)، ماشین آلات، پنبه، موادغذایی

- میزان ذخایر اثبات شده نفت(۲۰۰۵): ۷ تا ۱۳ میلیارد بشكه(منابع دولتی آذربایجان میزان ذخایر اثبات شده نفت این كشور را ۵/۱۷ میلیارد بشكه تخمین می زنند).

- میزان تولید نفت (۲۰۰۴): ۳۱۹ هزار بشكه در روز(درسال ۲۰۰۵ این میزان ۳۴۰ هزار بشكه در روز برآورد شده است).

- میزان مصرف نفت (۲۰۰۴): ۱۰۸ هزار بشكه در روز

- میزان صادرات نفت: ۲۱۱ هزار بشكه در روز

- ظرفیت پالایش نفت: نزدیک به ۴۰۰ هزار بشكه در روز

- میزان ذخایر گازطبیعی(۲۰۰۵): ۳۰ تریلیون فوت مكعب

- میزان تولید گاز طبیعی(۲۰۰۳): ۱۸۱ میلیارد فوت مكعب

- میزان مصرف گاز طبیعی(۲۰۰۳): ۳۲۵ میلیارد فوت مكعب

- میزان تولید زغال سنگ: صفر

- میزان مصرف زغال سنگ: بسیار ناچیز

- میزان ظرفیت تولید برق(۲۰۰۲): ۲/۵ گیگاوات

- سهم سوخت های مختلف در مصرف انرژی(۲۰۰۲): نفت(۴۰ درصد)، گاز طبیعی(۵۶ درصد)، برق و آب(۲ درصد).

جمهوری آذربایجان رشد اقتصادی آینده خود را در توسعه موفقیت آمیز منابع گسترده و عظیم نفت و گاز این كشور در حوزه دریای خزر و نیز مدیریت صحیح درآمدهای حاصل از این ذخایر می داند. با افتتاح خط لوله باكو- تفلیس- جیحان، درآمدهای نفتی آذربایجان افزایش می یابد؛ به گونه ای كه درآمدهای نفتی این جمهوری درسال ۲۰۰۸ دو برابر خواهد شد.

جمهوری آذربایجان توانسته است درآمد یك میلیارد دلاری خود را از محل استخراج و فروش نفت به خوبی مدیریت كند، ولی شبكه های بانكی و سرمایه گذاران شك دارند كه این كشور بتواند درآمدهای نفتی خود را در سال های آینده كه می تواند به ۳۰ میلیارد دلار در سال برسد، به خوبی مدیریت كند. درسال ۲۰۰۳، صدور نفت خام حدود ۸۶ درصد كل صادرات جمهوری آذربایجان را تشكیل می داد. درهمین سال، درآمدهای نفتی حدود ۵۰ درصد كل درآمدهای بودجه ای آذربایجان را تشكیل می داد. انتظار می رود درآمد دولت آذربایجان از محل صدور نفت، حدود ۶۵ درصد رشد داشته باشد. رشد درآمدهای نفتی جمهوری آذربایجان در فاصله سال های ۲۰۰۶ تا ۲۰۰۹ بیش از ۱۲۸ درصد تخمین زده می شود.

حیدر علی اف، رئیس جمهوری پیشین جمهوری آذربایجان، به منظور مدیریت درآمدهای نفتی این كشور«صندوق دولتی نفت» را در سال ۱۹۹۹ ایجاد كرد. هدف از ایجاد این صندوق، استفاده از درآمد ناشی از سرمایه گذاری خارجی مرتبط با نفت در فعالیت هایی مانند: آموزش وپرورش، مبارزه با فقر و افزایش سطح زندگی مناطق روستایی بود. در پایان سال ۲۰۰۴ میلادی، موجودی صندوق مزبور ۹۸۱ میلیون دلار اعلام شد كه در قیاس با موجودی آن در سال ۲۰۰۳ حدود ۱۶۰میلیون دلار بیشتر بود. با این حال، گزارش اخیر صندوق بین المللی پول حاكی از آن است كه هماهنگی درباره كمك به افزایش استانداردهای زندگی در آذربایجان همچنان ضعیف و پیشرفت چندانی در زمینه انرژی و بانكداری به دست نیامده است.

برخی از كندی هایی كه در روند اصلاحات ایجاد شده است، ناشی از انتقال قدرت به الهام علی اف است كه در اكتبر۲۰۰۳ به ریاست جمهوری آذربایجان انتخاب شد. وی جانشین پدرش حیدر علی اف شد ولی این مسئله تاکنون با خشونت های فراوانی همراه بوده است.

وقوع انقلاب های مخملی در برخی جمهوری های شوروی سابق، سبب تقویت گروه های مخالف دولت در آذربایجان شده است. یكی از چالش هایی كه آذربایجان و دولت الهام علی اف با آن روبه رو است، حفظ روابط دوستانه باكو با كشورهای همسایه آذربایجان است. اختلاف های این كشور با ارمنستان برسر قره باغ نمونه ای از این دست چالش هاست. روابط باكو با مسكو نیز با تنش روبه رو است. آذربایجان با ایران و تركمنستان نیز بر سر مرزبندی در دریای خزر مشكل دارد.

●نفت

آذربایجان در سال ۲۰۰۴ میلادی روزانه ۳۱۹ هزار بشكه نفت تولید می كرد. تا سال ۲۰۰۴ تولید نفت آذربایجان سالانه حدود ۴ درصد رشد داشت، ولی مشكلات فنی و هزینه های مالی سبب شد رشد مستمر تولید نفت در جمهوری آذربایجان پس از چهار سال پی در پی متوقف شود، اما این كشور قصد دارد توان تولید نفت خود را همچنان افزایش دهد. مصرف داخلی نفت در آذربایجان پس از استقلال این جمهوری از اتحاد شوروی سابق كاهش یافته و همین مسئله سبب شده است باكو بتواند ظرفیت صادرات نفت خود را ارتقا دهد.

تولید نفت جمهوری آذربایجان در سال ۲۰۰۴ میلادی ۲۱۱ هزار بشكه در روز بود كه بخش عمده ای از آن به روسیه، تركیه و ایتالیا روانه می شد.

نشریه های صنعتی و منابع دولتی آذربایجان، میزان ذخایر اثبات شده نفت در جمهوری آذربایجان را ۷ تا ۱۳ میلیارد بشكه تخمین زده اند، اما شركت دولتی نفت آذربایجان، میزان ذخایر اثبات شده این كشور را ۵/۱۷ میلیارد بشكه اعلام كرده است. بزرگ ترین منابع و ذخایر هیدروكربن جمهوری آذربایجان در آب های ساحلی و فلات قاره دریای خزر واقع هستند و بخش عمده ای از نفت این كشور، از همین منابع تأمین می شود.

«شركت دولتی نفت آذربایجان» درسال ۱۹۹۲ تأسیس شد. این شركت به همراه بسیاری از شركت های تابع خود مسئولیت تولید نفت وگاز طبیعی در آذربایجان، اداره فعالیت در پالایشگاه این جمهوری، اداره شبكه خطوط لوله نفت وگاز كشور و مدیریت واردات و صادرات نفت وگازطبیعی را برعهده دارد. شركت دولتی نفت آذربایجان در زمینه اجرای پروژه های كشف و توسعه حوزه های نفتی فعالیت دارد. این شركت ۷۰ هزار کارمند دارد و ریاست آن برعهده ناطق علی اف است(وی هیچ گونه نسبتی با رئیس جمهور آذربایجان ندارد).

هرچند تولید نفت از چاه ها و حوزه های نفتی موجود در زمان اتحاد شوروی سابق كاهش یافته، میزان گسترده سرمایه گذاری خارجی دراین كشور از زمان استقلال تاكنون، سبب شده است بخش نفت در جمهوری آذربایجان جانی دوباره بگیرد. جمهوری آذربایجان تاكنون بیش از ۲۰ توافق نامه نفتی با حدود ۳۰ شركت بزرگ جهان منعقد کرده است. بخش عمده افزایش تولید نفت در جمهوری آذربایجان از سال ۱۹۹۷ تا کنون از طریق کنسرسیوم بین المللی موسوم به« شرکت عملیاتی بین المللی آذربایجان» صورت می گیرد. این شرکت ۷۰ درصد صادرات نفت در آذربایجان را انجام می دهد.

البته همه پروژه های سرمایه گذاری خارجی در بخش نفت جمهوری آذربایجان موفقیت آمیز نبوده اند. برخی پروژه های حفاری در حوزه های دریای خزر با هزینه ای افزون بر یکصد میلیون دلار و رسیدن به عمقی معادل ۶۶۰۰ متر موفقیت آمیز نبوده اند. از آن گذشته بدون تعیین حدود و میزان دریایی در حوزه خزر، امکان بهره برداری از ذخایر این دریا وجود ندارد.

همان گونه که پیش تر اشاره شد، صدور نفت جمهوری آذربایجان در سال ۲۰۰۴ حدود ۲۱۱ هزار بشکه در روز بود. انتظار می رود صادرات نفت این کشور در سال ۲۰۰۶ به ۴۷۸ هزار بشکه در روز و در سال ۲۰۰۸ به حدود ۱/۱ میلیون بشکه در روز برسد. این پیش بینی با احتساب کشف حوزه های جدید نفتی و نوسازی حوزه های موجود است.

---