خیریه در یهود

یهودیان ایران همانند سایر هموطنان خود, در همه فعالیت ها و امور خیریه میهن خود به طور شخصی یا جمعی شركت دارند با این حال, جهت رسیدگی ویژه به مشكلات همكیشان كلیمی, نهادهای خاصی در این جامعه فعالیت دارند

در میان مشخصه‌های اخلاقی آیین یهود، اعمال خیریه جایگاه ویژه‌ای دارد. این اعمال به دو بخش صدقه (صِداقا در لفظ عبری) و اعمال نیك و حسنه (گِمیلوت حُسادیم (در لفظ عبری) تقسیم می‌شود.

الف: صدقه

معنی اصلی و تحت‌اللفظی كلمه صدقه در زبان عبری، «عدالت و نیكوكاری» است. این معنی نشان می‌دهد كه احسان به فقرا تنها عملی ناشی از لطف و شفقت احسان كننده نیست،‌ بلكه وظیفه‌ای است كه هر فرد باید انجام دهد. انسان مومن با صدقه دادن نه تنها نیكوكاری می‌كند، بلكه عملی عادلانه نیز انجام می‌دهد. تمام دارایی انسان،‌ به مثابه امانتی است كه از جانب خداوند به او اعطا شده است و شخص به وسیله خیرات و احسان،‌ عطایای الهی را به نحو منصفانه‌ای بین كسانی كه مستحق آن هستند، تقسیم می‌كند.

دانشمندان یهود گفته‌اند: «از آنچه متعلق به خداوند است، در راه خداوند خرج نما، زیرا خود تو و هر چه كه داری، متعلق به اوست». حضرت داوود نیز در كتاب اول تواریخ ایام (۱۴:۲۹) می‌فرماید: «زیرا همه چیز از جانب تو می‌آید، ‌و ما از آنچه كه از دست تو به ما رسیده است در راه تو داده‌ایم». درباره صدقه در تلمود (رساله گیطین ۷ ب) آمده است: «حتی فقیری كه از صدقه و اعانات مردم استفاده می‌كند نیز از پرداخت صدقه (به عنوان یك وظیفه دینی) معاف نیست». در تفاسیر تورات (وییقرا ربا ۸:۳۴) گفته شده: «بیش از آنچه كه صاحبخانه به سائل (فقیر) ‌خدمت می‌كند، آن سائل (با دریافت صدقه) به صاحبخانه كمك می‌كند»، ‌به این معنا كه انجام یك عمل خیر نه تنها به گیرنده این خدمات كمك می‌كند، ‌بلكه عامل عمل خیر (مانند دهندهٔ صدقه) را نیز از اجر روحانی برخوردار می‌سازد.

حتی خداوند نیز در اعمال به انسان‌های خیر كمك می‌كند: «هر كه دنبال صدقه دادن باشد، خداوند پول لازم را در اختیار او می‌گذارد تا بتواند با آن صدقه دهد» (تلمود، رساله باوا بترا ۱۰ ب). نیز در ارزش صدقه گفته شده است كه عاملی است برای تسریع در ظهور منجی موعود یا «ماشیح» (تلمود، رساله باوا بترا ۱۰ الف).

ب: احسان و نیكوكاری

صورت دوم و ارجح اعمال خیریه،‌ احسان و نیكوكاری یا «گمیلوت حسادیم» است. در ارجحیت احسان به صدقه در تلمود (رساله سوكا ۴۹ ب) چنین آمده است: «احسان و نیكوكاری از سه جهت بزرگ‌تر و مهم‌تر از صدقه دادن است: ۱- صدقه دادن فقط با پول و اموال انجام می‌شود،‌ اما احسان با هر گونه عمل خیری نیز ممكن است. ۲- صدقه به فقرا داده می‌شود، اما احسان هم در مورد فقرا انجام پذیر است و هم درباره ثروتمندان. ۳- صدقه را تنها می‌توان به زندگان داد، اما نیكوكاری هم شامل زندگان می‌شود و هم درگذشتگان.» به طور كلی «گمیلوت حسادیم» یا احسان و نیكو كاری شامل هرگونه اعمال نیكی می‌شود كه مشكلات محنت زدگان را رفع كرده،‌ بار غم ایشان را سبك می‌کند و رابطه انسان‌ها را مطبوع‌تر می‌سازد.

با این حال عناوین خاصی از این اعمال مورد توجه و تاكید بیشتری قرار دارند، از جمله: میهمان‌نوازی و پناه دادن به غریبان، توجه و سرپرستی از یتیمان و بیوه زنان،‌ كمك به دختران برای فراهم آوردن لوازم ازدواج،‌ عیادت از بیماران، تشیع جنازه مردگان و تسلی دادن سوگواران. درباره هر یك از موارد مذكور، آیات و روایات بسیاری در كتب مقدس یهود و تلمود موجود است، اما جهت اختصار تنها به این جمله از تلمود (میشنای آووت ۲:۱) اشاره می‌شود: احسان و نیكوكاری یكی از سه پایه‌ای است كه نظام اجتماعی جهان بر آنها استوار است.

● اعمال خیریه در جامعه كلیمیان ایران

یهودیان ایران همانند سایر هموطنان خود، در همه فعالیت‌ها و امور خیریه میهن خود به طور شخصی یا جمعی شركت دارند. با این حال، جهت رسیدگی ویژه به مشكلات همكیشان كلیمی،‌ نهادهای خاصی در این جامعه فعالیت دارند. مهمترین این نهادها،‌ كنیسه‌ها (عبادتگاه‌های دینی یهود) هستند كه با جمع‌آوری اعانات مردم نمازگزار، ‌ضمن تامین مخارج نگهداری اماكن مذهبی،‌ مستمندان را در حل مشكلات خود یاری می‌دهند. علاوه بر این، انجمن كلیمیان تهران به عنوان نهاد مركزی و رسمی این جامعه،‌ به جمع‌آوری و توزیع كمك‌های مردمی برای حل مشكلات خاص درون یا برون جامعه كلیمی اقدام می‌نماید. همچنین دو نهاد «كانون خیرخواه» و «گروه خیریه كوروش» در انجام امور خیریه جامعه كلیمی فعال هستند.

لازم به ذكر است كه بیمارستان خیریه «دكتر سپیر» در جنوب شهر تهران توسط كانون خیرخواه سال‌هاست كه تاسیس شده و اداره می‌شود و عمدتا به خدمت به شهروندان مسلمان مشغول است. نظیر نهادهای مذكور در اكثر شهرهای یهودی‌نشین ایران مانند شیراز، اصفهان، یزد، كرمانشاه، ‌سنندج، كرمان و ... به خدمات خیریه به تناسب توان خود مبادرت می‌ورزند.

آرش آبائی، مدرس و محقق حوزه یهود