رابطه فشار خون و تغذیه

خیلی وقت ها ضعف و سرگیجه در پایان کار روزانه ما را به شدت آزار می دهد در اصطلاح عامیانه می گوییم که احتمالا فشارم افتاده درحالی که ممکن است این تصور اشتباه باشد و تمامی مشکلات یاد شده در پی افت قند خون باشد

خیلی وقت‌ها ضعف و سرگیجه در پایان کار روزانه ما را به شدت آزار می‌دهد. در اصطلاح عامیانه می‌گوییم که احتمالا فشارم افتاده درحالی که ممکن است این تصور اشتباه باشد و تمامی مشکلات یاد شده در پی افت قند خون باشد...

اما چطور باید این عارضه را تشخیص داد و رعایت چه نکات تغذیه‌ای می‌تواند به این مهم کمک کند؟ در این باره به سراغ دکتر تیرنگ نیستانی، متخصص تغذیه و رژیم درمانی و دانشیار انستیتو تحقیقات تغذیه کشور و دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی رفتیم و ایشان به پرسش‌های ما چنین پاسخ دادند:

▪ قبل از هر چیز لطفا بفرمایید فشارخون بر چه اساسی سنجیده می‌شود؟ چرا فشار خون داریم و چه موقع گفته می‌شود که فشار خون پایین است؟

- فشارخون را بر مبنای میلی‌متر جیوه اندازه‌گیری می‌کنند. برای فشارخون، عددی به شکل کسر بیان می‌شود که یکی نشان‌دهنده فشار حداکثر و یکی نماینده فشار حداقل است. حد وسط این دو عدد، رقمی معادل ۸۰/۱۲۰ میلی‌متر جیوه است.

علت فشارخون، عمدتا به پمپاژ قلب برمی‌گردد. خونی که قلب به سرخرگ آئورت پمپ می‌کند طبیعتا فشاری به جداره سرخرگ وارد می‌کند که همراه با مکانیسم‌های دیگر باعث می‌شود خون داخل رگ‌ها جریان پیدا کند.

عددی که معمولا برای فشارخون پایین ذکر می‌شود ۶۰/۹۰ میلی‌متر جیوه است.

▪ پایین آمدن فشارخون علایمی نیز دارد؟

- بله. اگر فشارخون به طور ناگهانی پایین بیاید علایمی دارد اما فشارخون پایین مزمن معمولا بدون علامت است. در جامعه ما بسیاری از خانم‌ها فشارخونی حول و حوش ۶۰/۹۰ دارند اما مشکلی ندارند. اما اگر فشارخون پایین، عادی نباشد یعنی فرد فشارخون معمول‌اش ۸۰/۱۲۰ میلی‌متر جیوه باشد و ناگهان ۶۰/۹۰ شود، افت ناگهانی فشار با یکسری علایم بالینی همراه خواهد بود. از جمله نشانه‌های کاهش فشارخون می‌توان به ضعف، بی‌حالی و گیجی اشاره کرد.

▪ چه عواملی باعث می‌شود فشارخون پایین بیاید؟

- یکی از عوامل بارداری است. در بسیاری از خانم‌ها در دوران بارداری فشارخون‌شان پایین می‌آید هر چند یکی از مشکلات این دوره، افزایش فشارخون است. به هر حال تغییرات فشارخون در دوران بارداری محتمل است. تغییرات هورمونی مانند اختلال ترشح هورمون‌های تیرویید، دیابت یا مصرف برخی داروها به ویژه داروهایی که بدون تجویز مصرف می‌شوند، مصرف زیاد داروهای کاهنده فشارخون در افراد مبتلا به فشارخون بالا، مشکلات قلبی، نارسایی قلبی، بی‌نظمی ضربان قلب، اختلالات عروقی و... هم می‌توانند سبب پایین آمدن فشارخون شوند. به طور کلی عواملی که باعث می‌شوند قطر رگ زیاد شود مانند عوامل هورمونی، عصبی، بیماری‌های کبدی، گرمازدگی و... می‌توانند کاهش فشارخون را در پی داشته باشند. برخی حالات با افت ناگهانی فشارخون همراه هستند. شایع‌ترین علت افت ناگهانی فشارخون، خون‌ریزی است. عفونت‌های فراگیر، اسهال و استفراغ مزمن، تغییرات دمایی و برخی آلرژی‌ها نیز می‌توانند سبب افت ناگهانی فشارخون شوند. براساس دلیل این عارضه، درمان متفاوت خواهد بود.

▪ آیا تغذیه در کاهش فشارخون نقشی دارد؟

- افت فشارخون بی‌دلیل رخ نمی‌دهد و این مشکل معمولا با یک بیماری یا مصرف دارو و معمولا با تغییرات قطر رگ یا ترکیبی از آنها همراه است. افراد مبتلا به فشارخون پایین معمولا چاق و پروزن هستند و مشکل اصلی‌ای که بیان می‌کنند این است که در طول روز مرتبا فشارشان افت می‌کند و مجبور هستند تکه‌ای شیرینی به دهان بگذارند تا فشارشان بالا بیاید. چنین چیزی واقعیت ندارد. عللی که نام بردم تقریبا ربطی به قند ندارند. چیزی که این افراد تجربه می‌کنند افت فشارخون نیست بلکه اینها تغییرات قند خون دارند و با این کار تنها مشکل وزنشان تشدید می‌شود. این افراد حتی به دلیل چربی‌ای که دارند معمولا فشار خون‌شان بالاست حتی اگر بالا نباشد خیلی پایین نیست. اگر فردی دچار این مشکل است بهترین کار مراجعه به نزدیک‌ترین مرکز درمانی یا چک کردن فشارخون در منزل است. اگر فشارخون واقعا پایین باشد، مشکل با خوردن شیرینی حل نمی‌شود و نیاز به مداخلات پزشکی متفاوتی خواهد بود. اگر مشکل مربوط به افت قند خون باشد فرد باید با مراجعه به متخصص تغذیه و اصلاح الگوی غذایی مشکل‌اش را حل کند.

▪ نشانه‌های کاهش قند خون و کاهش فشارخون با هم متفاوت‌اند؟

- ضعف، بی‌حالی و گیجی هم در کاهش فشارخون و هم در کاهش قند خون دیده می‌شود اما کاهش قندخون علایم دیگری مانند لرزش زانو، تب سرد و سیاهی رفتن چشم را هم دارد.

▪ اگر فردی که فشارش پایین است به اشتباه سعی‌کند ناراحتی خود را با خوردن قند درمان کند مشکلی پیش می‌آید؟

- اگر فشارخون واقعا پایین باشد و به شکل مرضی هم پایین باشد و فرد به شکل مزمن با یک فشارخون مثلا ۶۰/۹۰ خو نگرفته باشد، به این معنی است که گردش خون در اندام‌ها دچار اشکال شده است. یعنی به قلب کمتر خون می‌رسد پس فرد علایم مشکلات قلبی هم پیدا می‌کند. به ارگان‌های حیاتی کمتر خون می‌رسد و ممکن است شخص دچار ناراحتی‌های کلیوی شود. اگر چنین فردی مشکلش را با خوردن شیرینی حل کند، کاری جز افزایش کالری نکرده است و تنها وزنش را بالا می‌برد و حتی ممکن است این کار سبب افزایش فشارخونش شود.

▪ آیا عادات غذایی‌ای داریم که مشکل فشارخون پایین را تشدید کند یا سبب تکرار آن شود؟

- به‌طور معمول خیر. مگر آنکه فرد دچار سوءتغذیه حاد یا شدید باشد. اگر فرد واکنش‌های آلرژیک و ناسازگاری شدید به غذا داشته باشد، ممکن است با خوردن برخی غذاها دچار کاهش فشارخون شود ولی به طور عادی رژیم غذایی خاصی که فشار را پایین بیاورد وجود ندارد. البته فشارخون به الکترولیت‌های سدیم وابسته است اما اگر فردی به اندازه نمک مصرف کند دچار فشارخون پایین نمی‌شود. در کل، اگر فشارخون پایین است باید علت آن را مشخص کرد. تغذیه درمان نیست بلکه می‌تواند کمک کند که درمان‌های دارویی بهتر جواب دهند.

▪ اگر مشکل کاهش قندخون باشد با خوردن شیرینی برطرف می‌شود؟

- در این مورد نیز علت باید مشخص شود. افت قند خون ممکن است به دلیل مشکل دیابت یا مصرف دارو یا خوردن غذاهای کربوهیدراتی با قندهای ساده باشد. در این افراد افت قند خون، واکنشی است و بعد از چند ساعت تکرار می‌شود. ابتدا باید علت را یافت و برحسب علت، درمان را آغاز کرد. اگر حالات بیماری را کنار بگذاریم در خیلی از موارد افت قندخون مربوط می‌شود به مصرف قندهای ساده. بدترین کاری که می‌توان کرد این است که به محض احساس ضعف فرد، نبات، آبنبات یا شکلات بخورد. زیرا با این اقدام مشکل یاد شده یکی، دو ساعت بعد تکرار خواهد شد تا فرد غذای اصلی را بخورد. توصیه‌ای که به این افراد داریم این است که مصرف قندهای ساده را خیلی محدود کنند، دریافت پروتئین اگر کم است بالا رود و وعده‌ها و حجم غذاها تنظیم شود.

الهه جوانپور