جهش در بیست و ششمین جشن تئاتر

مروری بر ویژگی های جشنواره امسال فجر

از آغاز جشنواره تئاتر و همزمان با جشنواره فیلم فجر ویژه‌نامه‌ای در صفحه ۱۱ «تهران امروز» به جشنواره اختصاص یافت و با پایان جشنواره فیلم فجر ۲ صفحه ۱۰ و ۱۱ تا پایان جشنواره به این امر اختصاص یافت.

در این ایام گفت‌وگوها، گزارشات و اخباری از بخش‌های گوناگون جشنواره به تشریح یا به اختصار منعکس شد. متن حاضر چکیده‌ای از مهمترین ویژگی های جشنواره بیست و ششم است. در این متن صرفاً به مرور جشنواره پرداخته شده و تجزیه و تحلیل بیشتر جشنواره را به نوبتی دیگر موکول کردیم.

بیست و ششمین جشنواره تئاتر فجر امسال از ویژگی‌های خاصی برخوردار بود اول اینکه دبیری جشنواره بیست و ششم در مراسم اختتامیه دوره بیست و پنجم به دکتر مجید سرسنگی سپرده شد. او کار خود را از مهرماه ۸۵ آغاز کرد و با تحقیقاتی که در این خصوص انجام داده بود با ذکر شرایطی خاص این دبیری را پذیرا شد.

خیلی زود و به فاصله کوتاهی پس از پایان جشنواره قبلی فراخوان دور جدید در یک مجلد ۳۰ صفحه‌ای به ۲ زبان فارسی و انگلیسی منتشر شد «یادداشت دبیر جشنواره»، «مهم‌ترین اهداف ستاد برگزاری جشنواره» و «فرم‌های تقاضای شرکت در بخش‌های مختلف» از جمله مطالب این فراخوان بود که اوایل سال ۸۶ منتشر شد.

براساس اهداف اعلام شده نشست‌ها و سمینارهایی طراحی و اجرا شد برخی از این سمینارها قبل از آغاز جشنواره برگزار شد «نشست تئاتر دانشگاهی با موضوع طراحی صحنه و دکوراسیون»، «نشست تئاتر دانشگاهی درخصوص بازیگری به شیوه علمی» و «نشست تئاتر دانشگاهی درباره روش‌شناسی آموزش عملی نمایشنامه‌نویس» در آذرماه ۸۶ همچنین «نشست تئاتر خیابانی به روایت آگوست و بوال» و «نشست تئاتر و رسانه» در دی‌ماه امسال از جمله این نشست‌ها بود.

ویژگی دیگر جشنواره امسال گسترش جشنواره در ابعاد مختلف بود. حضور طیف‌های مختلفی از گروه‌های نمایش آماتور، حرفه‌ای، دانشگاهی، دانش‌آموزی و... در جشنواره مشهود بود. نگاهی گذرا به آمار و ارقام جشنواره در ابتدای این گزارش خالی از لطف نیست.

از مجموع ۴۰ اثر رسیده به بخش مرور تئاتر ایران در سال ۸۵ ، ۸۶ ، ۸ اثر به جشنواره راه یافت. ۲۹ اثر شرکت‌کننده در بخش منتخبان جشنواره‌های نمایشی کشور از میان ۴۰ اثر انتخاب شدند. تصور می‌رفت بیشترین تقاضا از سوی نمایشگران خیابانی باشد اما فقط ۱۰۰ نمایش به این بخش رجوع کرد و ۲۶ عنوان موفق به حضور در جشنواره شد.

بیشترین فرم تقاضا را نمایش‌های ایرانی شرکت‌کننده در بخش مسابقه بین‌الملل پر کردند و از میان ۱۸۶ اثر ۱۰ اثر توانست از هیات انتخاب رای قبولی بگیرد.

پس از این بخش چشم‌انداز تئاتر ایران در سال ۸۷ با ۱۶۲ عنوان نمایش بیشترین تقاضا را داشتند که در این بخش نیز ۱۰ نمایش به جشنواره راه یافت. تجربه‌های دانشجویی با ۱۵۵ اثر در مرتبه بعدی متقاضیان حضور در جشنواره بودند که ۱۳ نمایش از جشنواره را به خود اختصاص دادند.

۷ اثر دیگر راه یافته به بخش مسابقه بین‌الملل از میان ۸۶ اثر خارجی انتخاب شد. ۴۰ اثر تئاتر بین‌الملل نیز از ۱۷ اثر خارجی انتخاب شد. نمایش‌های رادیویی ۴۱ متقاضی داشت و از آن میان ۴ اثر به اجرا درآمد ۱۱ اثر از ۶۱ اثر در بخش تلویزیونی ۱۸ اثر از ۵۰ تئاتر دانش‌آموزی ۹ اثر از ۶۷ نمایشنامه برای نمایشنامه‌نویسی و نمایشنامه‌خوانی و همچنین ۲۹ اثر در بخش تئاتر فراگیر به اجرا درآمد. اجرای ۱۰ اثر نمایشی حوزه کودک و نوجوان، برگزاری نمایشگاه ۲۵ سال پوستر تئاتر و بخش پژوهشی از دیگر بخش‌های جشنواره است.

جشنواره تئاتر امسال در ۱۳ بخش با حضور ۱۹۷ گروه نمایشی در مجموع ۷۱۴ اجرا را در ۱۰۳ مکان پشت سر گذاشت.

● پایان انتظار برای بازگشایی پنج سالن

خبر آغاز جشنواره بیست و ششم خبر بازگشایی پنج سالن نمایش را هم با خود داشت. مجموعه تئاترشهر به صورت رسمی همزمان با آغاز جشنواره فجر افتتاح شد و سه تالار باقی مانده در تعمیر به مجموع سالن‌های تئاتر شهر اضافه شد.

تماشاخانه سنگلج واقع در ضلع جنوبی پارک شهر نیز که از اواخر شهریور ماه در دست تعمیر قرار داشت یک روز قبل از آغاز جشنواره با برگزاری یک افتتاحیه رسمی آماده میزبانی نمایش‌های سنتی ایرانی و خارجی شد. سنگلج اولین اجرای جشنواره‌ای خود را با اجرای شبیه‌خوانی محمد شاه‌حسینی در روز جمعه ۱۹ بهمن آغاز کرد و در طول جشنواره میزبان «رامایانا» از سنگاپور و «دردسر در آسمان» از کشور چین شد.

تالار محراب واقع در تقاطع خیابان امام خمینی(ره) و ولی‌عصر(عج) نیز پس از هشت سال تعطیلی با اجرای نمایش «از اون بالا» حمیدرضا کمیلی‌زاده از بخش مرور تئاتر در سال ۸۶ در روز ۱۷ بهمن در ردیف تالارهای نمایش‌دهنده جشنواره فجر قرار گرفت. «سرنوشت تیر»، «پرده‌خوانی افلاک»، «شب روی سنگفرش خیس»، «بازی‌سازان اندرونی» و «مربای روسی» دیگر نمایش‌های به اجرا درآمده در این سالن بودند.

سالن اصلی تئاتر شهر با اجرای نمایش «ملاقات بانوی سالخورده» به کارگردانی حمید سمندریان و تالار چهارسو با اجرای «مرغابی وحشی» کار نادر برهانی‌مرند پس از تعمیرات اساسی از مدتی قبل به استقبال جشنواره رفتند و تالار چهارسو روز اول جشنواره را با همان مرغابی‌وحشی افتتاح کرد و تالار اصلی نیز با نمایش «ملاقات بانوی سالخورده» در دو روز پایانی جشنواره اجرای جشنواره‌ای خود را به ادامه اجرای عمومی‌اش پیوند زد. بازسازی تئاتر نصر که از یک ماه قبل آغاز شده بود با حضور جمعی از هنرمندان و مدیران فرهنگی و هنری در روز سه‌شنبه بار دیگر در مرکز توجه رسانه‌ها و مردم قرار گرفت و این نیز از دیگر اخبار امیدوارکننده در حوزه اماکن تئاتری کشور بود.

● انتشارات جشنواره

طبق روال سال‌های گذشته انتشار کتاب جشنواره (کاتالوگ) و انتشار نشریه روزانه جشنواره با نام «نمایش نامه» به قوت خود باقی بود. کتاب جشنواره شامل ۲۲ بخش مختلف از جمله معرفی بخش‌های نمایشی جشنواره، پیام وزیر،‌معاون وزیر و رئیس مرکز هنرهای نمایشی، معرفی بخش پژوهشی، معرفی مکان‌های نمایشی به همراه فهرست کامل هیات‌های انتخاب و داوری است.

نشریه روزانه نیز در ۱۰ شماره به پوشش اخبار جشنواره و گزارش‌ها و گفت‌وگوهای مرتبط با نمایش‌ها پرداخت. انتشار کتاب راهنمای ۲۵ دوره جشنواره تئاتر فجر، کتاب‌سال تئاتر ایران کتاب مجموعه مقالات سمینار بین‌المللی تئاتر شرق، کتاب مجموعه مقالات سمینار بین‌المللی تئاتر معاصر، نقد معاصر، کتاب ۲۵ سال پوستر ایران، کتاب راهنمای میان فرهنگی اجرا برای بازیگر، کتاب مجموعه نمایش‌های برگزیده بخش تولید متون نمایشی، ویژه‌نامه نقد نمایش‌های جشنواره، کتابچه سمینار بین‌المللی تئاتر شرق ازجمله برنامه‌های در دست اقدام بخش انتشارات جشنواره بیشت و ششم است.

● افتتاحیه متفاوت

جشنواره بیست و ششم افتتاحیه متفاوتی را نیز تجربه کرد. این جشنواره با تجدید میثاق اهالی رسانه‌ها و هنرمندان کشور با آرمان‌های بنیانگذار جمهوری اسلامی در مرقد مطهر امام خمینی‌(ره) کار خود را آغاز کرد.

وزیر ارشاد درباره این حضور گفت: «امروز گردهم آمدیم تا به ساحت امام خمینی(ره) عرض ادب کنیم و آموزه‌های وی را در ذهن خود نگه داریم و به همه باورهای خود پیوند بزنیم و با آن بزرگوار برای استمرار این راه خجسته تجدید میثاق کنیم. قول می‌دهیم آموخته‌های خود را از ایشان بی‌دریغ به کار بندیم و از موضع حق عقب‌نشینی نکنیم و اگر سودای عظمت داریم باید قدم در راه شهدا و ایثارگران نهیم ...»

در این مراسم سعید کشن‌فلاح نخستین منشور تئاتر کشور را قرائت کرد. این منشور به‌منظور ایجاد خط‌مشی‌ هماهنگ و هدفدار در مسیر تئاتر کشور به پیشنهاد ستاد برگزاری جشنواره و با تایید امضاکنندگان آن به عنوان سند فرادستی تئاتر کشور تعیین شد.

اجرای سرود جمهوری اسلامی توسط گروه موسیقی ارتش و پرده‌خوانی محسن میرزاعلی و حمل پوسترهای ۲۵ دوره جشنواره تئاتر فجر توسط کودکان از دیگر بخش‌های افتتاحیه جشنواره بود.

● مدیران فرهنگی و هنری در جشنواره

جشنواره تئاتر فجر علاوه بر حضور مخاطبان و تماشاگران مردمی و میزبانی هنرمندان، امسال میزبان مدیران فرهنگی و هنری کشور نیز بودند.

نمایش «در قاب ماه» در روز جمعه ساعت ۲۱ اجرای ویژه‌ای را برای مسوولان، نمایندگان مجلس و هیات دولت داشت و در این اجرا صفار هرندی، وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی در میان تماشاگران حضور داشت. محمدحسین ایمانی خوشخو، معاون فرهنگی وزیر نیز که از اولین روزهای فعالیت ستاد برگزاری جشنواره این ستاد را همراهی می‌کرد، روز هفتم در تالار وحدت به تماشای نمایش «ننه دلاور» به کارگردانی کلاوس پیمان نشست.

در حاشیه‌های روز ششم جشنواره حسین پارسایی در نمایش «ماچیسمو» به کارگردانی محمد یعقوبی به کمک راهنماهای تالار پرداخت و در استقرار تماشاگران به آنها کمک کرد.

روز پنجم جشنواره هنرمندان تئاتر حرفه‌ای کشور و مدیران هنری ارتش نشستی صمیمانه را تجربه کردند. در این نشست که در سازمان عقیدتی ـ سیاسی ارتش برگزار شد، تعامل بیشتر اهالی فرهنگ و هنر با معاونت فرهنگی ارتش از مهم‌ترین اهداف ارتش عنوان شد. در این نشست حسین مسافر‌آستانه، رئیس انجمن تئاتر انقلاب و دفاع مقدس با حکم رئیس سازمان عقیدتی سیاسی ارتش به‌عنوان مشاور ارشد تئاتر ارتش منصوب شد.

در این میان نباید ملاقات معاون فرهنگی و دبیر جشنواره از استاد جمشید مشایخی را از قلم انداخت.

بیماری مشایخی چند روز قبل از آغاز جشنواره اوج گرفت و همین امر موجب نگرانی اهالی هنر شد که با بهبود نسبی او و حضورش در برنامه دو قدم مانده به صبح، این نگرانی فروکش کرد.

● حضور جدی نمایش‌های خیابانی

گروه‌های اجرای نمایش خیابانی یکی از جدی‌ترین حضورها را در جشنواره بیست‌وششم تجربه کردند. در این دوره از جشنواره ۲۶ اثر نمایشی در ۱۰ مکان مختلف در بخش خیابانی اجرا شد.

محوطه تئاتر شهر، پارک‌شهر، پارک ملت، پارک ولی‌عصر(عج)، پارک اندیشه، محوطه بیرونی ایستگاه مترو صادقیه و مترو امام خمینی(ره)، پارک قیطریه، پارک اعتماد و پارک فدک از جمله این مکان‌ها بود. هر روز از میان نمایش‌های اجراشده، یک اثر به‌عنوان برگزیده مردمی لوح سپاس دریافت می‌کرد و در فهرست اجرای عمومی سال ۸۷ قرار می‌گرفت. این امر از سوی دفتر تئاتر خیابانی اداره کل هنرهای نمایشی برنامه‌ریزی و اجرا شد. همچنین انجمن تئاتر خیابانی هر روز نمایش‌های خیابان محوطه باز تئاتر شهر را در محل خانه تئاتر مورد نقد و بررسی قرار می‌داد.

● تئاتر فراگیر

یکی از ریسک‌های اجرایی جشنواره امسال، برگزاری بخش تئاتر فراگیر بود. تئاتر فراگیر، عنوان بخشی از جشنواره است که گروه‌ها در مکان‌هایی غیر از مکان‌های معمول تئاتر به اجرای نمایش پرداختند. ۲۹ نمایش به‌علاوه ۱۰ نمایش گروه کودک و نوجوان در این بخش به اجرا درآمدند.

فرهنگسرای خانواده، بانو، ابن‌سینا، خاوران، دانشجو، دختران سلامت، طبیعت، بهمن و خانه فرهنگ نور، در کنار ۴۵ مکان دیگر، محل برگزاری نمایش فراگیر بودند.

قطعا برنامه‌ریزی و هماهنگی اجرا در این مکان‌ها مشکلات فراوانی برای برگزارکنندگان جشنواره و گروه‌های اجرایی ایجاد کرد اما با همه سختی‌هایی که در این خصوص گریبان گروه‌های اجرایی را گرفت اما تجربه‌ای جدید را نیز برای آنها به همراه داشت، البته در این بخش تعداد محدودی از نمایش‌ها با تاخیر برگزار شد و برخی نیز به اجرا درنیامد اما بیش از ۸۰درصد اجراها با موفقیت به اجرا پرداختند که این خود می‌تواند برگ افتخارآمیزی برای بخش تئاتر فراگیر باشد.

تقریبا اغلب گروه‌های حاضر در این بخش به شرط اجرای یک برنامه‌ریزی بهتر مایل بودند در طول سال و یا در دوره‌های بعدی این جشنواره در این بخش به اجرا بپردازند.