چه متن نمایشی برای اجرا انتخاب کنیم

امروزه متون نمایشی خارجی و ایرانی کم نیستند به حمدوالله وارد هر کتابفروشی که بشویم تعدادی کتاب نمایشنامه را مشاهده خواهیم کرد ولی این سئوال پیش می آید که آیا همه این متون قابلیت اجرایی دارند

امروزه متون نمایشی خارجی و ایرانی کم نیستند به حمدوالله وارد هر کتابفروشی که بشویم تعدادی کتاب نمایشنامه را مشاهده خواهیم کرد ولی این سئوال پیش می آید که آیا همه این متون قابلیت اجرایی دارند؟

یا اصلا چرا در بین متون نمایشی یک متن بخصوصی را انتخاب می‌کنیم؟ خصوصیات آن نمایشنامه چیست که به قول معروف چشم ما را می‌گیرد؟

بنابراین این طور می‌توان استنباط نمود که هر متن نمایشی در زمان کنونی برای ما نمی‌تواند یک اجرای موفق داشته باشد. یا همه متون نمایشی با ایده و افکار ما سازگار نیستند و نمی‌تواند ‌نیاز ما را برآورده سازند.

یک مجری نمایش که در مرحله نخست کارگردان نمایش است با توجه به فاکتور متن خود را انتخاب می‌کند.

الف) توانایی در ‌پیاده کردن متن و عملیاتی کردن داستان نمایش.

ب) بر خلاف ایده و افکار او نباشد و با عقیده قهرمان داستان همفکر باشد.

ج) نوع تماشاگر خود را در نظر می‌گیرد؛ زیرا این تماشاگران هستند که متن بر آن‌ها عرضه خواهد شد و این دریافت تماشاگران است که می‌تواند قابلیت اجرایی کارگردان را نظر سنجی کند یا کارگردان را به محاکمه نقد بکشاند.

د) اهداف متن نمایشی یک اهداف مفید و در خدمت فرد و اجتماع باشد و بتواند در راه پیشبرد اهداف عالی فرد و اجتماع گام بردارد.

حال با توجه به توضیحات فوق می‌توان دریافت که بعضی از متون نمایشی در زمان قابلیت اجرایی ندارند. البته آن را می‌توان در ردیف‌ متن نمایشی قرار داد و از آن به عنوان یک متن آموزشی استفاده نمود یا آن‌ها را تحلیل کرد تا بعضی از مسائل مفید را از آن بیرون کشید ولی با توجه به مقتضیات زمان و مکان آن را نمی‌توان روی صحنه نمایش اجرا‌ نمود تا تماشاگران از آن لذت ببرند. این نمایش‌ها می‌تواند در ردیف نمایشی زیر قرار بگیرد.

۱) تاریخ مصرف این نوع نمایش‌ها تمام شده باشد. باز این سئوال پیش می‌آید چه نمایشی تاریخ مصرف آن به پایان رسیده است؟

نمایش‌هایی که چندین بار مراحل اجرایی آن گذشته و اکثر تماشاگران ما یا آن را دیده‌اند و داستان آن را شنیده اند و یا مشابه آن را تماشا کرده‌اند. و یا نمایش‌هایی که داستان آن کهنه شده و مردم آن را باور داشته‌اند و به یقین رسیده‌اند مانند داستان زلزله بم یا رویداد‌های اول انقلاب و امثال آن.

۲) بعضی از متون نمایشی با محیط زندگی ما سازگار نیستند. و اگر این گونه نمایش‌ها به روی صحنه بیایند یا با عدم حضور تماشاگر روبه‌رو خواهند شد یا با واکنش تماشاگران همراه خواهد بود.

۳) بعضی از متون برای اجرا نوشته نشده‌اند. می‌دانیم که متون نمایشی شاخه‌ای از ادبیات هستند که بعضا‌ً نویسنده این گونه نمایش‌ها را برای اجرا ننوشته است‌ ولی ادبیات نمایشی در آن گنجانده است و برای به اجرا در آوردن آن نیاز به تغییر بعضی فعل و انفعالات دارد مانند بعضی از شعر‌های نمایشی و یا بعضی از رویدادهای نمایشی که همه این‌ها باید با توجه به ترکیب‌بندی، ساختار نمایشی به خود بگیرند تا به مرحله اجرا دربیایند برای مثال اکثر داستان‌های فردوسی دارای ساختاری نمایشی هستند، آیا فردوسی آن را برای اجرای روی صحنه آن را نوشته است؟ مطمئنا جواب ما خیر خواهد بود. و سئوال دیگر این‌ که آیا می‌توان این داستان‌ها را تغییر داد و به یک نمایش جذاب تبدیل کرد؟ که این بار جواب ما بلی خواهد بود.

۴) دریافت نمایش‌هایی که تماشاگران ما ممکن است دچار دردسر شوند بدین معنی که با توجه به مخاطب ما دریافت داستان و بافت آن در قالب نمایش می تواند به جای راهنمایی تماشاگران ما را به گمراهی بکشاند که در این بین شرایط سنی، نوع فرهنگ، نوع جامع‌(‌بزرگ و کوچک‌) می‌تواند شرط پذیرش رویداد نمایشی ما باشد در این نوع نمایش اهداف قهرمان داستان و نوع تفکر او نمی‌تواند با اهداف و نوع تفکر تماشاگر ما برابری کند و پذیرش برای تماشگر ما سخت خواهد بود.

● چه متنی را برای اجرا ء انتخاب کنیم؟

در توضیحات بالا متونی را که قابلیت اجرایی در زمان کنونی ندارند را برشمردیم و حال بهترین متون نمایشی که قابلیت اجرایی داشته باشد و یک متن تماشگر پسند باشد، کدام است؟

۱) متن انتخابی باید بتواند نیاز روحی، روانی و عاطفی کارگردان، بازیگر و تماشاگر را برآورده سازد.

- کارگردان نخستین شخصی است که خود را گرفتار متن می‌کند تا آنرا به مرحله اجرایی در بیاورد البته تا قبل از تصویر داستان در ذهن نویسنده اجرایی مجازی شده، زیرا اگر نمی‌شد به حتم نویسنده دچار مشکل پایانی می‌شد و لی برای اجرای واقعی صحنه اولین شخص کارگردان خواهد بود که متن خود را انتخاب می‌کند سپس آنرا تحلیل می‌کند و اگر این متن با اهداف او سازگار بود و توانست نیاز او را برآورده سازد وارد مرحله بعدی که انتخاب بازیگر است می‌پردازد‌.

- بازیگر دومین شخصی است که وارد این عملیات می‌شود بازیگر در مرحله‌ای‌ که نقش به او واگذار می‌شود، آن را تحلیل می‌کند خود را در قالب نقش قرار می‌دهد افکار و عقیده او را می سنجد. بازیگر ما باید تسلیم ایده‌های نقش شود و‌گرنه نمی‌تواند‌ او را روی صحنه زنده کند از طرفی این نقش باید نیاز های روحی و روانی بازیگر را برآورده سازد و‌ افکار او را ارتقاع بخشد. ارتباط بین شخصیت نمایشی و بازیگر باید خیلی نزدیک باشد و این ارتباط نباید بدون هیچ شبهه‌ا‌ی باشد. این بازیگر تا مدتی باید حتی در زندگی خود نقش شخصیتی نمایش را بپذیرد.

متنی را که انتخاب می‌کنیم اگر شخصیت ما مثبت است نباید با اهداف بازیگر ما متغییر باشد و طوری باشد که بازیگر ما در زندگی واقعی خود این اهداف را نپذیرد و اگر نقش منفی است باز هم بازیگر ما باید باید بپذیرد که شخصیت منفی چنین خصوصیات منفی گرایانه در وجود اوست.

- تماشاگر، آخرین گروهی است که باید متن نمایشی ما را بپذیرد و این پذیرش باید چند دلیل داشته باشد.

خداداد رضایی