آرامش به خانه بازمی گردد

نگاهی به تازه های درمانی اختلال کم توجهی و بیش فعالی

طی ۱۰ سال گذشته شیوع اختلال کم‌توجهی و بیش‌فعالی به میزان قابل‌توجهی افزایش یافته است. بیشترین تعداد مبتلایان به این اختلال را کودکان پنج تا دوازده سال تشکیل می‌دهند. در حدود ۶۰ تا ۸۰ درصد از این کودکان طی نوجوانی اختلال عملکرد خواهند داشت و ۵۰ درصد از آنان حتی در بزرگسالی نیز علایم این اختلال را نشان می‌دهند.

عملکرد اجتماعی، شغلی و تحصیلی مبتلایان به اختلال کم‌توجهی و بیش‌فعالی معمولا دچار آسیب است. به طور معمول با گذشت زمان در کودکان مبتلا علایم بیش‌فعالی و پرتحرکی برطرف می‌شود، اما فقدان توجه و تمرکز همچنان باقی می‌ماند. به علاوه، این اختلال معمولا با سایر بیماری‌ها نظیر اضطراب، اختلالات خلقی و مشکلات یادگیری همراه است. برنامه درمانی برای هر بیمار مبتلا به اختلال کم‌توجهی و بیش‌فعالی باید با توجه به وضعیت او به طور اختصاصی تعیین شود. درمان‌های دارویی و غیردارویی، هر دو برای درمان اختلال کم‌توجهی و بیش‌فعالی توصیه می‌شوند.

● دارودرمانی

▪ داروهای محرک (Stimulants): داروهایی که معمولا برای درمان اختلال کم‌توجهی و بیش‌فعالی تجویز می‌شوند، عملکرد مغز را تحت تاثیر قرار می‌دهند. داروهایی که بیش از همه برای این منظور مورد استفاده قرار می‌گیرند، محرک‌ها هستند. در صورتی که داروهای محرک به درستی مصرف شوند، در ۸۰ درصد از بیماران علایم را کاهش می‌دهند. داروهای این گروه شامل متیل‌فنیدیت، آمفتامین و پمولین هستند. عوارض ناخواسته، اما شایع این داروها شامل بی‌خوابی، کاهش اشتها، کاهش وزن، سردرد، افزایش فشارخون و تحریک‌پذیری است.

احتمال بروز اختلالات رشد به دنبال مصرف این داروها مورد بحث است. داروهای محرک را باید با معده خالی مصرف کرد و تجویز آنان در مبتلایان به فشارخون بالا یا اختلالات قلبی‌عروقی ممنوع است. داروی محرکی که بیش از همه مورد استفاده بیماران اختلال کم‌توجهی و بیش‌فعالی قرار می‌گیرد و در ضمن بیشتر از سایر داروها روی آن مطالعه شده، متیل‌فنیدیت نام دارد. در مقام دوم آمفتامین‌ها هستند. متیل‌فنیدیت شامل اشکال کوتاه، متوسط و طولانی‌اثر است. پمولین، به دلیل عارضه به اثبات رسیده اختلال عملکرد کبدی آن به عنوان خط اول درمان درنظر گرفته نمی‌شود. در مصرف‌کنندگان این دارو مانیتورینگ کبدی باید صورت گیرد.

اشکال کوتاه‌اثر (با قابلیت رهش سریع)، اولین داروهایی بودند که مورد استفاده قرار گرفتند. شروع اثر آنها در عرض ۳۰ تا۶۰ دقیقه است و اثرشان طی ۲ تا۶ ساعت پایان می‌یابد. اوج اثربخشی بالینی این داروها معمولا یک تا دو ساعت پس از مصرف مشاهده می‌شود، بنابراین در کودکان مدرسه‌ای زمان مصرف دارو در کارایی آنها بسیار موثر است. به دنبال کاهش غلظت پلاسمایی، پس از ۵ تا ۶ ساعت اثرات دارو از بین می‌روند، بنابراین ممکن است تجویز چند دوز دارو طی شبانه‌روز لازم باشد. نکته دیگر آنکه احتمال سوء‌مصرف در مورد اشکال کوتاه‌اثر بیشتر است. این مشکلات در مورد اشکال کوتاه‌اثر، باعث گرایش به تولید اشکال با طول عمر بیشتر شد.

اشکال متوسط‌الاثر که آهسته‌رهش نیز نامیده می‌شوند، شروع اثری ظرف مدت ۶۰ دقیقه دارند و طول اثر آنان ۶ تا ۸ ساعت است. اثر طولانی‌تر دارو، نیاز تجدید دوز روزانه را کمتر کرد و به دو دوز در روز رساند. اشکال متوسط‌الاثر را نمی‌توان جوید یا خرد کرد، بنابراین احتمال سوء‌مصرف آنان کم است. هرچند که مطالعات نشان داده‌اند اشکال متوسط‌الاثر در مقایسه با اشکال سریع‌الاثر اثربخشی کمتری دارند.

طی پیشرفت‌های بعدی صنعت داروسازی اشکال با قابلیت رهش کنترل شده یا اشکال طولانی‌اثر وارد بازار شدند. این اشکال دارویی شروع اثر سریعی دارند و طول مدت اثر آنها تا ۱۲ ساعت است. رضایت بیماران از مصرف اشکال یکبار در روز بیشتر گزارش شده است. اشکال ترکیبی نظیر متیل‌فنیدیت متادات (شامل ۳۰ درصد شکل سریع‌الاثر و ۷۰ درصد آهسته رهش)، ریتالین LA و فوکالین XR نیز در مراحل بعدی به بازار عرضه شدند. اشکال با قابلیت رهش اسموتیک (آزادسازی جداره خارجی در عرض یک ساعت و آزادسازی بقیه بخش‌ها طی ۵ تا ۹ ساعت) و نیز برچسب پوستی این ترکیبات نیز در بازار دارویی جهان موجود هستند.

● اگر داروهای محرک جواب ندهند

با تمام این تفاسیر، یک‌سوم افراد مبتلا به اختلال کم‌توجهی و بیش‌فعالی به داروهای محرک پاسخ درمانی مطلوب نمی‌دهند یا نمی‌توانند این داروها را تحمل کنند. در صورت بروز چنین وضعیتی، ابتدا داروی محرک دیگری باید قبل از تغییر گروه دارویی جایگزین شود.

▪ داروهای غیرمحرک (Non-Stimulant): اولین داروی غیرمحرک که از سوی اداره نظارت بر غذا و داروی آمریکا برای درمان اختلال کم‌توجهی و بیش‌فعالی مورد تایید قرار گرفت، آتوموکستین بود. این دارو یک مهارکننده بازجذب نوراپی‌نفرینی است. آتوموکستین نیز مانند داروهای محرک نباید در مبتلایان به فشارخون بالا یا سایر مشکلات قلبی‌عروقی تجویز شود. با تجویز روزانه یک یا دو قرص، آتوموکستین در درمان کوتاه و درازمدت بیماران موثر است. در مقایسه با اشکال مختلف متیل‌فنیدیت، آتوموکستین داروی ضعیف‌تری نیست و در مقایسه، با شکل سریع‌الاثر این دارو برابر است. عوارض شایع گزارش شده به دنبال مصرف این دارو عبارت‌اند از دیس‌پپسی، تهوع، استفراغ، کاهش اشتها، دردشکم و سردرد. لازم به ذکر است که آتوموکستین تنها داروی مورد تایید FDA در این زمینه محسوب می‌شود که هشدار در زمینه بروز افکار و رفتارهای مرتبط با خودکشی در برگه اطلاعات دارویی آن ذکر شده است.

▪ سایر گروه‌های دارویی: سایر گروه‌های دارویی که برای درمان این اختلال تجویز می‌شوند، عبارت‌اند از داروهای ضدافسردگی، هرچند هنوز برای درمان اختلال کم‌توجهی و بیش‌فعالی مورد تایید FDA قرار نگرفته‌اند، ولی اثرات آنها در بازجذب نوراپی‌نفرین و دوپامین کاربردشان را در درمان این بیماری توجیه می‌کند. داروهای ضدافسردگی سه حلقه‌ای نظیر دزیپرامین، ایمی‌پرامین و نورتریپتیلین برای درمان اختلال کم‌توجهی و بیش‌فعالی تجویز می‌شوند.

کلونیدین و گوانفاسین دو داروی کاهنده فشار خون هستند که در کودکان خردسال مبتلا مورد استفاده قرار می‌گیرند. کلونیدین برای درمان این بیماری مورد تایید FDA نیست، ولی گوانفاسین به شکل آهسته‌رهش و یکبار در روز آن، در سپتامبر ۲۰۰۹ میلادی مورد تایید قرار گرفت.

کاربرد اسیدهای چرب امگا ۳ در بهبود علایم این بیماری هنوز مورد بحث است.

منبع: U.S.Pharmacist

نویسنده: دکتر شیرین میرزازاده