مسیر پرفراز و نشیب مبارزه با فساد

خلاصه بحث زیر که در فوریه امسال برگزار شده است, برای دانستن ایده های کنونی فعالان و سیاست مداران مصری درباره آینده مصر کارساز خواهد بود به علاوه, در آستانه برگزاری دور دوم انتخابات ریاست جمهوری مصر بین مرسی نامزد اخوان المسلمین و شفیق نامزد سکولارها , بحث ها درباره فساد بسیار داغ شده است

خلاصه‌ بحث زیر که در فوریه‌ امسال برگزار شده است، برای دانستن ایده‌های کنونی فعالان و سیاست‌مداران مصری درباره‌ آینده‌ مصر کارساز خواهد بود. به‌علاوه، در آستانه‌ برگزاری دور دوم انتخابات ریاست‌جمهوری مصر بین مرسی (نامزد اخوان المسلمین) و شفیق (نامزد سکولارها)، بحث‌ها درباره‌ فساد بسیار داغ شده است.

یکی از اصلی‌ترین دلایل داغ‌شدن بحث‌های فساد، درگیری احتمالی شفیق، آخرین نخست‌وزیر مبارک، در فسادهای مالی دوره‌ حکومت دیکتاتور مخلوع است. بسیاری می‌گویند او فردی به لحاظ اقتصادی فاسد بوده و اساسا نباید در این انتخابات اجازه‌ شرکت می‌داشته است. در هر حال، خود او این اتهامات را رد کرده است. به نظر می‌رسد فساد یکی از بزرگ‌ترین مشکلات پیش روی رییس‌جمهور بعدی مصر خواهد بود و هر که به این جایگاه دست یابد، برای مبارزه با فساد ریشه‌دوانده در بوروکراسی این کشور، راه سختی پیش رو خواهد داشت.

این خلاصه‌ بحث‌هایی است که در کارگاهی در قاهره در فوریه‌ ۲۰۱۲ برگزار شد. این کارگاه با گردهم آوردن گروهی از نخبگان حقوقی، رهبران سیاسی، صاحبان کسب و کار و دانشگاهیان بر مساله‌ فساد در مصر تمرکز کرده بود. این کارگاه بخشی از پروژه‌ «گفت‌وگوی مصر» بود که در کاتهام هاوس برگزار می‌شد و هدفش افزایش افراد و طیف‌های درگیر در حیطه‌ سیاسی مصر است. این پروژه می‌خواهد صداهای شنیده‌نشده، حاشیه‌ای و سرکوب‌شده را به بحث‌های ملی و بین‌المللی وارد کند.

فساد مشکلی جدی در مصر است و به سطوح بالای بیکاری و فقر انجامیده است. این بحث‌ها تمرکز خود را برای تاثیر فساد بر همه‌ حیطه‌های زندگی مصر- از حیطه‌های اقتصادی گرفته تا اجتماعی- قرار داده‌اند. اگرچه تفسیرهای گوناگونی از فساد در بحث‌ها مطرح شد، اما تقریبا همه‌ شرکت‌کنندگان با تعریف روبه‌رو از فساد موافق بوده‌اند: «استفاده از اموال عمومی برای منفعت شخصی و خصوصی.»

فساد سختی‌های زیادی بر جامعه‌ کنونی مصر وارد آورده است. برای پرداختن به این مشکل به شکلی معنادار و در تمام سطوح جامعه، مشارکت‌کنندگان متفق‌القول بوده‌اند که نخبگان سیاسی باید اراده‌ای سیاسی برای مبارزه با فساد نشان دهند. خلاصه‌ بحث‌ها در زیر به صورت نکته به ‌نکته آورده خواهد شد. طبق قوانین کاتهام هاوس، مشارکت‌کنندگان در این بحث کاملا در استفاده از همه‌ اطلاعات در دسترس خویش آزاد هستند، اما نام هیچ یک از سخن‌گویان یا مشارکت‌کنندگان در این بحث، هرگز فاش نخواهد شد.

● فساد روزمره

آشناگرایی و اعطا کردن فرصت‌های شغلی به آشنایان خانوادگی، سطح بالای بیکاری جوانان را افزایش می‌دهد. این ارتباطات به قدرت و امتیازات انحصاری، فضاهای خالی شغلی را با افرادی بی‌کفایت پر می‌کنند و شایسته‌سالاری رعایت نمی‌شود.

مشکل فساد جزئی تا زمانی که مصر سیستم «حداقل دستمزد» نداشته باشد، باقی خواهد ماند. دستمزدهای کنونی بسیار پایین هستند و باعث می‌شود افراد زیادی برای تامین هزینه‌های خود به رشوه‌گرفتن رو بیاورند.

● فساد نخبگان

اگر نخبگان سیاسی به مبارزه با فساد علاقه‌ای نداشته باشند، نمی‌توان به شکلی عملی و موثر با فساد مبارزه کرد. آنهایی که در قلب سیستم سیاسی هستند، در فسادهای گذشته درگیر بوده‌اند و همین امر شک و شبهه‌ها درباره‌ امکان اصلاحات را بالا برده است.

برقراری کمیته‌های حقیقت‌یاب می‌تواند یکی از راه‌های شکستن این دور باطل باشد. با این حال، هنوز نگرانیم که چنین کمیته‌هایی نیز سیاسی شوند.

گذار به یک دموکراسی که شهروندان هدایت آن را بر عهده داشته باشند، در مبارزه علیه فساد نخبگان اهمیتی اساسی دارد. قانون اساسی جدید باید به روشنی سیستم تفکیک قوا را تعریف کند و برای حکمرانی هر شاخه از حکومت برنامه‌ای مشخص را

پی‌بریزد.

● آموزه‌هایی از تجربیات دیگر کشورها

حکومت‌ها همواره به شدت تحت فشار بوده‌اند تا علیه فساد مبارزه کنند. بنابراین قبول عامه‌ مردم که مبارزه با فساد باید اولویتی سیاسی باشد ــ حتی به قیمت از دست دادن یکسری اولویت‌های سیاسی دیگر ــ بسیار مهم و حیاتی است.

اگرچه کمک‌های خارجی می‌تواند در این راه به یاری ما بیاید، اما مهم است که بازیگران داخلی بتوانند صاحبان اصلی این نبرد علیه فساد باشند.

قانون‌گذاری در پشتیبانی از آزادی اطلاعات می‌تواند با شفاف‌سازی مبادلات و داد‌و‌ستدها، تعقیب موارد مربوط به فساد را تسهیل کند.

باید رویکردی ژرف‌اندیشانه نسبت به فساد اتخاذ کرد تا فساد را در درازمدت به طور کلی از پای درآورد. برای مثال، باید بتوانیم فرهنگی بسازیم که هر شکلی از فساد در آن عملی اساسا شرم‌آور تلقی شود.

رسانه‌های مستقل می‌توانند نیرویی بسیار مهم در مبارزه علیه فساد باشند؛ زیرا این رسانه‌ها شهروندان را نسبت به حقوق قانونی خود مطلع می‌کنند و می‌توانند آزادانه اخبار را پوشش دهند و با فساد درگیر شوند.

● پیشنهاد‌ها

پیشنهاد‌های زیر برای سیاست‌گذاران و فعالان مصری به تمهیداتی کوتاه‌مدت می‌پردازند که بتوانند هدف درازمدت از بین بردن فساد از زندگی عمومی را محقق سازند و اعتماد عمومی را بازسازی کنند و به رشد اقتصادی شتاب بخشند:

مصر می‌تواند از قوانین مربوط به آزادی اطلاعات منفعت زیادی ببرد. پیش‌نویس طرح‌های این قانون همین حالا توسط گروه‌هایی ــ از جمله تیم پیشگامان مصری برای حقوق شخصی، و نیز تیمی به رهبری نژاد البراعی ــ آماده شده است.

این قوانین می‌توانند موادی را دربر‌بگیرند که شفاف‌سازی را امری خودبه‌خودی و روزمره سازد. بازرسانی با قدرت‌هایی شبه‌قضایی می‌توانند بر حسن اجرای این قوانین نظارت کنند. نقش این بازرسان باید در قانون اساسی جدید مشخص شود.

مکانیزم‌های اثرگذاری برای پیاده‌سازی این قوانین ضروری هستند. اگرچه قوانین جزایی مصر برای مبارزه با فساد دارای قوانین خوبی است، اما نخبگان سیاسی از اجرای این قوانین جلوگیری می‌کنند.

پیشنهادهای زیر برای سیاست‌گذاران بین‌المللی تهیه شده‌اند که می‌خواهند به تقویت و حمایت از تلاش‌های ضدفساد بازیگران داخلی بپردازند:

کمک‌های بین‌المللی می‌توانند در اعاده‌ دارایی‌های حسنی مبارک به کشور بسیار تاثیرگذار باشند. فشارهای دیپلماتیک و کمک‌های حقوقی می‌توانند در این امر یاری‌رسان باشند. این فرآیند برای مبارزه با فساد نزد مردم مصر از اهمیتی نمادین برخوردار خواهد بود.

کمک‌کنندگان کنونی به مصر باید به روشنی اهداف خود را از کمک به مصر ابراز کنند تا اعتماد عمومی نسبت به آنها جلب شود و از حسن نیت آنها اطمینان حاصل گردد.

دولت‌های غربی می‌توانند با انتخاب شرکای تجاری مناسب در این منطقه و نشان‌دادن مسوولیت‌پذیری بیشتر در این زمینه، اعتبار خود را بالا ببرند.

مترجم: امین گنجی

منبع: بنیاد کاتهام هاوس، پروژه‌ «گفت‌وگوی مصر»