نگاهی به سند چشم انداز ۲۰ساله از منظر اقتصادی

سند چشم انداز در واقع رهیافتی استراتژیك در مباحث اقتصادی و برنامه ریزی كشور است كه ایران ۱۴۰۴ را ایران توسعه یافته, فعّال و تأثیرگذار در اقتصاد جهانی معرفی می كند

تهیه و تدوین سند چشم‏انداز توسعه بلند مدت كشور و ابلاغ آن توسط رهبر فرزانه انقلاب را شاید بتوان نقطه عطفی در تاریخ ۵۰ساله برنامه‏ریزی و سیاست‏گذاری در ایران و نیز راهنمای عمل و حركت جمعی كشور تلقّی نمود. طراحی و تبیین ویژگی‏ها و ترسیم موقعیت جامعه‏ای كه نسل‏های امروز و آینده بتوانند آگاهانه و با اتّكای به نفس در مسیر تحقق آن گام بردارند، نه تنها لازمه پویایی و امید در جامعه، بلكه برآمده از اصول و آرمان‏هایی است كه در اندیشه و فرهنگ اسلامی و انقلابی جای دارد و رویكرد و رفتار دولت و دستگاه اجرایی كشور را در چارچوب آن، هدفدار و معنادار می‏كند. بر این اساس، چشم‏انداز، تصویری از آینده مطلوب را ترسیم می‏نماید كه هرگاه در ذهن آحاد جامعه جای بگیرد، مسیر تحولات و دگرگونی‏های جامعه را هموارتر می‏نماید. این افق بلندمدت به پیش‏بینی فرایند توسعه اقتصادی ـ اجتماعی كشور و تعامل آن با جریان‏های منطقه‏ای و جهانی می‏پردازد. در چارچوب چشم‏انداز مطلوب است كه برنامه‏ریزی‏ها و حركت‏های فردی و اجتماعی به سوی آینده‏ای آرمانی جهت می‏یابند. به بیانی دیگر، چشم‏انداز موجب تجمیع انرژی‏ها و فعالیت‏ها، جلوگیری از اصطكاك و نیز اقتدار ملی می‏گردد. سند چشم‏انداز در واقع رهیافتی استراتژیك در مباحث اقتصادی و برنامه‏ریزی كشور است كه ایران ۱۴۰۴ را ایران توسعه ‏یافته، فعّال و تأثیرگذار در اقتصاد جهانی معرفی می‏كند. باید توجه داشت كه سند چشم‏انداز ـ همان‏گونه كه از عنوان آن برمی‏آید ـ در سطح استراتژی بلندمدت تدوین گشته و سطوح دیگر خواسته‏های برنامه‏ای همچون مأموریت‏ها و اهداف كلان را باید در برنامه‏های چهارگانه‏ای كه در مقطع ۲۰ساله موردنظر تدوین می‏گردد، تعریف و تبیین نمود. بدیهی است كه بین چشم‏انداز، مأموریت‏ها و اهداف كلان برنامه‏ها، باید سازگاری وجود داشته، به گونه‏ای كه اهداف برنامه‏ها از چشم‏انداز ۲۰ساله نشأت بگیرد. آنچه در این نوشتار مورد بررسی و كنكاش قرار می‏گیرد، آن دسته از ویژگی‏هایی است كه در آن، افق ۱۴۰۴ایران اسلامی را به لحاظ اقتصادی و علمی واجد مشخصات زیر معرفی می‏نماید:

۱. قدرت اول منطقه به لحاظ اقتصادی، فنی و علمی؛

۲. رشد پر شتاب و مستمر اقتصادی، ارتقای نسبی سطح درآمد سرانه و رسیدن به اشتغال كامل؛

۳. یك رقمی شدن نرخ تورم و بیكاری.

همچنین در این نوشتار سعی شده است با تبیین برخی روندهای اقتصادی كشور طی سال‏های گذشته، به اجمال چالش‏ها و فرصت‏های فراروی تحقق اهداف چشم‏انداز و نیز الزامات آن مورد بررسی قرار گیرد.

الف. ویژگی‏های سند چشم‏انداز

از جمله ویژگی‏هایی كه سند چشم‏انداز را از برنامه‏های پنج‏ساله ممتاز ساخته است رویكرد تلفیقی و جامع آن به مسئله اقتصادی می‏باشد.

رویكرد درونگرایی صرف به همان اندازه رویكرد برونگرایی صرف خطرناك و هشداردهنده است. درونگرایی اقتصاد ایران را دچار حذف و انزوا خواهد كرد و برونگرایی، هضم و استحاله را در پی دارد. تلفیقی مناسب از این دو و متناسب با موضوعات و فرهنگ اصیل و ریشه‏دار اسلام می‏تواند از این افراط و تفریطها جلوگیری نماید. از دیگر وجوه جامعیت سند می‏توان به مطرح كردن همزمان سه گفتمان اصلی در آن اشاره كرد. در طراحی این سند گفتمان صلح، گفتمان آزادی و دموكراسی و گفتمان توسعه و پیشرفت در كنار هم به عنوان اهداف سند مطرح شده‏اند.۱

وجه دیگر جامعیت سند عبارت است از: همراهی رشد با عدالت و به تعبیری، جایگزینی توسعه عدالت محور به جای تك‏بعدی نگری‏هایی كه در برنامه‏های قبلی اعمال می‏گردید. روح حاكم بر برنامه چشم‏انداز رسیدن به رشد و رونق و ترقّی همراه با حفظ معنویات و رشد كمالات انسانی است. به عبارت دیگر، در بعد مادی، برنامه ۲۰ساله بر آن است تا عدالت و رشد را باهم محقق سازد. تحقّق همزمان عدالت و رشد، تنها در نظام اقتصادی اسلام امكان‏پذیر می‏باشد. هیچ‏یك از دو نظام مشهور اقتصادی امروز (سرمایه‏داری و سوسیالیسم) قادر به تضمین رشد و عدالت همراه باهم نیستند. واقعیت این است كه بدون رشد اقتصادی و خلق ثروت جدید، رفاه عادلانه در بلندمدت دست‏نیافتنی است. آنچه كه در نظام سرمایه‏داری و الگوهای غربی توسعه مورد انتظار می‏باشد، مسئله رشد نیست، بلكه درباره «مجموعه سیاست‏های رشد بنیانی» است كه نسبت به توزیع درآمد بی‏اعتناست و تنها بر افزایش درآمد سرانه تأكید داشته، عدالت را امر ثانوی تلقّی می‏كند.

---