حرکت روح در جسم

یادداشتی بر نمایش سودالایادی

نمایش "سودالایادی" از کشور هند ریشه در آیین‌ها و مراسم مذهبی و اسطوره‌ای این کشور دارد. در واقع ریشه و بن‌مایه نمایش یک آیین سنتی و مذهبی است که "مهدی فرج‌پور" آن را به صورت یک پرفورمنس (هنر اجرا) و با استفاده از ابزارهای مدرن نمایشی اجرا می‌کند.

صحنه نمایش فضای وسیعی از کف است که سفیدپوش شده و در یک سمت آن جسد زنی به نام "سودایالادی" روی تخت آماده انجام تشریفات سوزاندن است. در سمت دیگر نیز راهب با استفاده از ابزار موسیقی رویداد نمایشی را روایت می‌کند.

همین صحنه ساده که در وسعتی افقی گسترش پیدا کرده، سه مرحله از حرکت رویداد را در اجرا به خود اختصاص می‌دهد. در این سه مرحله حرکت، روح راهب از مراسم آیینی تا به تحرک درآمدن و تولد دیگرگونه روح او به اجرا درمی‌آید.

راهب هندی که در حال انجام مراسم سوزاندن سودالایادی است و در فضای میان سکون و تعلیق روح قرار گرفته است (موسیقی مهم‌ترین ابزار ایجاد حس معلق بودن روح معنوی است)، با روشن شدن آتش و به رقص درآمدن جسد زن همراه با شعله‌های آتش پا به فرار می‌گذارد.

در ادامه راهب با ورود به آتش حرکت روحانی "سودالایادی" را می‌پذیرد و در واقع می‌توان گفت که با حرکت او همراه می‌شود. این حرکت که با تحرک و حرکات موزون سودالا آغاز شده با بی‌نظمی و استقلال حرکت راهب در کنار او همراه می‌شود و نظم پیدا کردن حرکات آن دو و اشتراک عمل‌شان این حرکت را کامل می‌کند.

پذیرش حرکت شعله‌های آتش و رقص و حرکت اسطوره‌ای سودالا، در واقع همان متولد شدن دوباره راهب در گستره معنا است. همچنان که در پایان خود راهب نیز چند بار این جمله را تکرار می‌کند: "من متولد شدم؛ با آتش و رقص! "

شیوا یا ویشنو خدای رقصنده هندی، رقصی را آغاز می‌کند و دنیا در هر مرحله از این رقص از زیر پاهای او متولد می‌شود؛ رقص و موسیقی در نمایش هند مراسم تولد است.

آنچنان که حرکت جسم روح را به حرکت وامی‌دارد و متولد می‌سازد. در "سودالایادی" جسم زن هم‌زمان با سوختن از بین می‌رود اما روح او هم‌زمان و همراه با حرکت شعله‌های آتش به حرکت درمی‌آید و رقصی دوباره را آغاز می‌کند. این تحرک روح تولد دوباره وجود است که راهب با دیدن آن متحول می‌شود و با اشتراک یافتن در آن به شناخت معنوی دست پیدا می‌کند.

حرکت راهب از سکون موجود در یک سمت صحنه (درست در مقابل آتش) شروع می‌شود؛ رقص سودالا او را به میان آتش می‌برد و درست در نقطه مقابل آغاز حرکت راهب او را به حرکت وامی‌دارد و در پایان در جهت مخالف نشستن او در صحنه اول نمایش می‌نشاند.

حرکت و تثبیت موقعیت راهب از ابتدا یک دور کامل از سلوک عرفانی است. در واقع راهب در پایان نماش روبه‌روی مکان اولیه می‌نشیند. سودالا نیز همچنان که جسمش در آتش سوخته و دوباره از میان شعله‌ها تولد یافته در پایان نمایش در میان آتش نشسته است.

"سودالایادی" یک پرفورمنس کامل است که عناصر و ابزارهای مفیدی را برای روایت مضمون و حرکت روحانی‌اش انتخاب کرده است. موسیقی و حرکت تنها ابزارهایی هستند که می‌تواند حس مرگ و تولد و تصور جسمیت و روحانیت را در تماشاگر این اجرا به وجود آورند.

نمایش فرج‌پور در مدت زمانی کوتاه حرکت از جهان ماده به دنیای روحانیت و غیرمادی را به اجرا می‌گذارد و موسیقی و حرکت در کنار شواهدی چون آتش و آب عناصری هستند که این حس را در تماشاگر به وجود می‌آورد و پدیده نامحسوس را در ذهن دریافت‌گر به امری محسوس تبدیل می‌کند.

مهدی نصیری