سونامی انسانی

قراین موجود حاکی از آنند که ۱۶ سال دیگر یعنی در افق ۱۴۰۴ , نرخ بیکاری تک رقمی نخواهیم داشت

این موضوع را می توان از شاخصه های مهمی که بر اقتصاد کشور دلالت دارند استنباط کرد. البته این مسأله که ما برای دستیابی به یک سری از اهداف، برنامه ریزی متمرکز انجام می دهیم، خود مورد انتقاد است. اما این مسأله هم که ما برای دستیابی به اهداف از پیش تعیین شده، ابزارهای لازم را فراهم نمی آوریم، نشان از عدم مسؤولیت پذیریمان دارد و بیش از هر چیز، آینده نامعلوم و مبهمی برایمان به تصویر می کشد.

رکود اقتصادی، اقتصاد نفتی و تک محصولی، تورم، نظام بانکی بیمار و عوامل بسیار دیگر که هر کدام نیازمند یک کار تحقیقاتی گسترده است، بخشی هایی از مشکلات اقتصادی کشور به شمار می روند. در میان مشکلات مذکور، بیکاری یکی دیگر از معضلاتی است که در خلال این سال ها گریبان اقتصاد کشور را گرفته است. در خصوص دلایل پیدایش و رشد بیکاری، کارشناسان اقتصادی و اجتماعی، موارد گوناگونی بیان کرده اند که هر کدام به نحوی بر این مقوله تأثیر گذار هستند.

● نوزادان دیروز، کارجویان امروز

به جرأت می توان گفت افزایش ناگهانی جمعیت یکی از عمده ترین دلایل میزان بیکاری دهه اخیر در ایران به شمار می رود. در سال های نه چندان دور و در خلال جنگ تحمیلی، نگاه امنیتی مسؤولان و دولتمردان کشور، افزایش متولدین دهه ۶۰ را به همراه داشت که اکنون متولدین آن روزها، بخش عمده ای از بیکاران امروز را تشکیل داده اند. البته اگر به موازات گذشت زمان، زیرساخت های اقتصادی و اجتماعی کشور ترمیم می شدند، نه تنها امروز از عواقب خطرناک بیکاری گسترده جوانان به دور بودیم که حتی با بهره گیری از قدرت جوانی آنها، بخش عظیمی از راه توسعه ملی را در صحنه جهانی طی کرده بودیم.

بیکاری تنها مشکلی نیست که طی سالیان گذشته متوجه این قشر شده باشد. جوانان همواره و در طول دوره های مختلف با مشکلات مختلفی به دلیل کمبودهای زیرساختی جامعه مواجه بوده اند.

به عنوان مثال، تقاضای این قشر در مقاطع تحصیلی، مشکلات نظام آموزشی کشور را تشدید کرد. دو شیفته شدن مدارس و ایجاد محدودیت ثبت نام در مدارس گواهی بر این مطلب است. اختلال در نظام تحصیلات عالیه کشور هم از تبعات بعدی ورود این قشر به فضای کنکور و دانشگاه بود. اما امروز بسیاری از آنها - چه با تحصیلات آکادمیک و چه غیر آن - در سنینی واقع شده اند که باید در مشارکت اقتصادی جامعه نقش ایفا کنند، حال آن که نظام کسب و کار کشور، همانند بسیاری از حوزه های اقتصادی و غیراقتصادی که کشش پذیرش چنین حجم انبوهی را ندارند، نتوانسته آنها را در خود جای دهد. نتیجه این امر، رشد فزاینده بیکاری است که امروز شاهد آن هستیم. همچنین با توجه به سن ازدواج و تشکیل خانواده این قشر، قطعاً در آینده ای بسیار نزدیک شاهد افزایش نابسامانی هایی در بخش مسکن خواهیم بود - همان گونه که اکنون کم و بیش هم شاهد آن هستیم. علاوه بر این، تقریباً در ۳ دهه آتی و زمانی که عموم جوانان کنونی به سن بازنشستگی خواهند رسید، معضل نظام تأمین اجتماعی و بازنشستگی کشور بروز می کند. اگر از هم اکنون فکری برای این مشکلات اندیشیده نشود، دولت در آن برهه از زمان با چالش های جدّی بودجه ای و غیربودجه ای مواجه خواهد شد.

● گناه رکود، بیش از افزایش جمعیت

رشد کُند و زیر ظرفیت اقتصادی حاکم بر کشور که در چند سال اخیر شدت گرفته، اگر در قیاس با افزایش جمعیت، تأثیر بیشتری بر رشد بیکاری نداشته باشد، یقیناً تأثیر کمتری نخواهد داشت. مشکلات بیشمار فضای کسب و کار - از ساز و کار نامتقارن تأمین سرمایه گرفته تا نظام پر از نقص مالیات - بخشی از مشکلات بنگاه های اقتصادی کشور را به وجود آورده اند که نتیجه آن چیزی جز سکون اقتصادی و مالی نبوده است. البته باید به موارد فوق، تشدید شرایط تحریمی را هم بی افزاییم که تأثیر زیادی در تلاطم فضای اقتصادی کشور داشته است.

در حال حاضر، بسیاری از بنگاه ها برای فعالیت های اقتصادی خود از تسهیلات بانکی استفاده کرده اند که به دلیل شرایط رکودی، تورمی و تحریمی، نتوانسته اند وام های خود را بازپرداخت کنند. این عدم بازپرداخت، باعث شده دامنه رکود به بانک ها و از این طریق به سایر بخش های اقتصادی سرایت کند. قطعاً اگر مسؤولان، فکری به حال رکود مالی و اقتصادی حال حاضر کشور نکنند، اقتصاد ملی در زمانی نه چندان دور، آسیب های بسیار شدیدتری خواهد دید که افزایش بیکاری و تداوم آن در بلند مدت یکی از پیامدهای آن است.

● قدرت تولید مردان و زنان ایران

جدا از مباحث زیرساختی، برخی ادعا می کنند که دلایل دیگری هم در رشد این بیکاری سهم داشته اند و تغییر ترکیب جنسیتی در فضای کار و افزایش شمار کارجویان و شاغلان زن در بازار کار یکی از آن موارد است. در پاسخ باید گفت، بیکاری نتیجه مشارکت زنان در بازار کار نیست، بلکه گناه اصلی باز هم متوجه نقایصی است که در زیرساخت های اقتصادی و کاری کشور وجود دارند. مضاف بر این، باید توجه داشت به دلیل آن که زنان نیمی از جمعیت ایران را تشکیل می دهند، بهره مندی بجا از آنها در فضای کسب و کار، می تواند نقش تعیین کننده ای در توسعه اقتصادی کشور داشته باشد.

در نهایت با توجه به آن که بیش از هر چیز، نیازمند اصلاح و ترمیم زیرساخت های اقتصادی کشور هستیم، باید به مشکلاتی که در حوزه کار و اقتصاد قرار دارند رسیدگی کرده، آنها را رفع کنیم و با بهره گیری درست و حساب شده از نیروی کار آموزش دیده اعم از زن و مرد، راه دستیابی به توسعه متوازن کشور را تسهیل نماییم.