نیاسر, میراث جهانی

نیاسر یكی از كهن ترین مراكز سكونت بشری است قدمت چارتاقی نیاسر به اواخر دوره ی اشكانی و اوایل دوره ی ساسانی می رسد

● موقعیت اداری:

شهر نیاسر مركز بخش نیاسر از توابع شهرستان كاشان و استان اصفهان است. این شهر در فاصله ۲۴ كیلومتری شمال غربی شهر كاشان (مركز شهرستان) قرار دارد.

شهر نیاسر از طریق اتوبان در فاصله ۲۴۰ كیلومتری شهر تهران پایتخت ایران، ۱۰۰ كیلومتری شهر قم مركز استان قم و ۲۶۰ كیلومتری شهر تاریخی اصفهان مركز استان اصفهان قرار دارد. فاصله‌ی این شهر از سه محور ارتباطی مهم كشور یعنی از راه‌آهن و محور زمینی بندرعباس- تهران ۲۴ كیلومتر و از محور شیراز- اصفهان- تهران ۶۰ كیلومتر است.

● موقعیت طبیعی:

شهر نیاسر یكی از ۳ مركز مهم تولید گل محمدی، گلاب و عرقیات گیاهی شهرستان كاشان و كشور است. چنین ویژگی كم نظیری به سبب قرارگیری در دامنه‌ی شرقی كوههای كركس و وجود چشمه‌ی پرآب اسكندریه و قنات‌های زیاد است كه محدوده‌ای به وسعت ۸۰۰ هكتار را به زیر كشت برده و با گسترش روش‌های مدرن آبیاری و كشاورزی به میزان زیادی قابل گسترش است.

متوسط ارتفاع شهر نیاسر از سطح دریا ۱۶۵۰ متر است. ارتفاع چارطاقی كه بلندترین نقطه‌ی شهر است ۱۷۵۰ متر و ارتفاع پایین‌ترین نقطه نیز ۱۵۵۰ متر است. وجود اختلاف ارتفاعی به میزان ۲۰۰ متر باعث ایجاد چشم‌اندازهای بی‌نظیر و بسیار زیبایی از نقاط مختلف شهر به شكل رویاگونه‌ای به پایین می‌ریزد و قطرات ریز آب با عطر گل و سبزه درمی‌آمیزد و بر گونه‌ها می‌نشیند و نوازشگر روح و جان می‌شود. و بدینسان آبشار زیبای نیاسر رخ می‌نمایاند و همه‌ی كویر را به سوی خویش می‌خواند.

● ویژگی‌های تاریخی:

نیاسر یكی از كهن‌ترین مراكز سكونت بشری است. قدمت چارتاقی نیاسر به اواخر دوره‌ی اشكانی و اوایل دوره‌ی ساسانی می‌رسد. در پای چارطاقی و در زیر تالار فعلی و غار زیرین (غار رییس) لایه‌ای است كه قدمت آن بسیار زیاد است.

به احتمال زیاد پیدایش غار نیاسر پیش از شكل‌گیری تمدن سیلك كاشان می‌باشد، كه خود با زیگورات عظیمش یكی از مهدهای تمدن ایران و جهان است.

در محیطی این چنین عناصر چهارگانه آب، باد، خاك و نور دست به دست هم داده‌اند و محیطی دلپذیر برای سكونت امروز و نیایش دیروز فراهم آورده‌اند. وجود فضاها، بناها و عناصر مهم و با ارزش چون چارتاقی (با ملحقات آن كه از بین رفته‌اند)، چشمه‌ی اسكندریه، غار رییس و آبشار زیبای آن در دوره‌ی قبل از ورود اسلام به ایران نشانگر اهمیت این نقطه و نقش بارزی بوده كه در مراسم آیینی و پرستش داشته است و پس از ورود اسلام به ایران نیز از جهات مختلف این توجه استمرار داشته است. از جمله احداث مسجدی در پای چشمه- كه شاید بر روی بنایی باستانی استمرار یافته باشد و یا توجهی كه در دوره‌ی صفوی به آن شده، مانند احداث و یا بازسازی شهرك تالار و آسیاب و حمام پای آبشار و مقبره‌هایی كه در كنار آنها قرار دارد. سنگهای مزارهایی چون مزار پای آتشكده بیانگر سنگ‌نویسی قابل توجه، و هنر نقاشی و حكاكی روی سنگ است و نشانه‌های متنوع دیگری كه قابل مشاهده یا قابل كشف است.

● ویژگی‌های گردشگری

محلات مسكونی شهر نیاسر در میان مساحتی بالغ بر ۸۰۰ هكتار از باغها و گلستان‌های اراضی زراعی پركنده شده است. غار تاریخی رییس و لایه كهن زیرین آن، چارتاقی، بافت تاریخی با عناصر، فضاها، راسته‌ها و بناهای عمومی و مسكونی متعدد و گوناگون، باغ‌های گسترده، گلستان‌های زیبا و قرارگیری در دامنه‌ی كوه به همراه چشمه اسكندریه و آبشار معروف آن و باغ و كوشك تالار، این شهر را تبدیل به یكی از شهرهای تاریخی و گردشگری كشور نموده است.

وجود گلستان‌های گسترده باعث شده تا این شهر تبدیل به یكی از سه مراكز عمده‌ی تولید گل‌محمدی و گلاب و عرقیات گیاهی در شهرستان كاشان و كشور شود. حجم عظیم بازدیدكننده از این شهر و شهرهای دیگر شهرستان كاشان به ویژه در فصل بهار و در ایام گل و گلاب به برگزاری جشنواره گل و گلاب منجر شد، كه چند سالی است به طور متناوب اجرا شده و باعث جذب گردشگری زیادی در روز و شب در ماه‌های اردیبهشت و خرداد شده است.

میزان جذب گردشگری این شهر روزانه بین ۳ تا ۱۰۰ هزار نفر در شش ماهه‌ی اول سال برآورد شده است كه در مجموع میزان گردشگری برابر ۰۰۰/۰۰۰/۱ نفر را شامل می‌شود. وجود جاذبه‌های متنوع میراث فرهنگی و طبیعی و اقلیمی در این شهر و پیرامون آن باعث تداوم تدریجی جذب گردشگر در فصول پاییز و زمستان شده و روی‌آوری گردشگران به شهر جهت اسكان و اقامت در آن را به دنبال داشته است.

فاصله‌ی كم شهر نیاسر با شهرهای اصفهان، كاشان، قم و تهران، جاذب جمعیت بسیاری از این شهرها شده است، هر چند كه گردشگران خارجی بسیاری به همراه سایر ایرانی‌ها نیز از این شهر و جاذبه‌های آن بازدید می‌كنند. از آنجا كه شهر نیاسر در حد وسیعی برای گردشگران و تورهای گردشگری داخلی و خارجی شناخته شده است، و به لحاظ ویژگی‌های متعددی كه دارا است به تدریج با هجوم سرمایه‌داران، متقاضیان ساخت ویلا و سرمایه‌گذاران داخلی و خارجی روبرو است. از آنجا كه ادامه‌ی حیات شهر بدون وجود باغات و گلستانها و … محیط طبیعی آن ممكن نیست، شهرداری نیاسر با هماهنگی استانداردی و سازمان مسكن و شهرسازی استان اصفهان از ساخت و ساز غیر عرف محلی در بافت مسكونی و ساخت و سازهای غیر بومی در سطح باغات و مزارع و گلستان‌ها جلوگیری نموده است اما كماكان روزانه با فشار زیادی برای تملك و تخریب آنها روبرو است.

▪ دسته‌بندی متقاضیان ویلاسازی در شهر نیاسر:

می‌توان متقاضیان ویلاسازی در شهر نیاسر را به گروه‌های زیر تقسیم كرد:

۱) مردم كاشان كه از دیرباز روستاها و نقاط ییلاقی واقع در دامنه‌ها و ارتفاعات كركس را برای اقامت تابستانی و مقابله با گرما انتخاب می‌كرده‌اند.

۲) سرمایه‌داران و سرمایه‌گذاران شهرهای اصفهان، قم و تهران و حتی فراتر برای ساخت ویلا سرمایه‌گذاران خارجی برای ساخت فضاهای اقامتی- پذیرایی.

۳) وزارتخانه ها و سازمان‌های مهم برای ساخت مجموعه‌های ویلایی جهت اقامت پرسنل.

۴) گردشگران شهرهای اصفهان، تهران و قم و سایر شهرهای كشور جهت ساخت ویلا و اقامت.

از سوی دیگر در طرح توسعه‌ی كالبدی- گردشگری شهر نیاسر برآورده شده كه در ده سال آینده شهر نیاسر سالانه پذیرای حدود ۲ میلیون نفر گردشگر باشد كه بدون شك بخشی از آنها همچون حال حاضر متقاضی اقامت در شهر برای یك یا چند روز و ساخت ویلا هستند.

● ویژگی‌های آب و هوایی:

ارتفاع ۱۵۵۰ تا ۱۷۵۰.

گروه اقلیمی ۲ زمستان خیلی سرد و تابستان نیمه گرم و خشك.

میانگین سالانه دمای هوا ۷/۱۴ درجه سانتیگراد.

میانگین حداكثر دما ۱/۲۳ درجه سانتیگراد.

میانگین حداقل دما ۲/۶ درجه سانتیگراد.

تعداد روزهای یخبندان سال ۹۹ روز در سال.

میانگین سالانه رطوبت نسبی هوا ۴۲ درصد.

متوسط میزان بارندگی سالانه ۴/۱۰۴ میلیمتر.

میزان بادهای آرام ۲/۶۳ درصد.

سطح آبهای زیرزمینی ۱۲ تا ۳۰ متر.

● جاذبه‌های طبیعی:

جاذبه‌های طبیعی و محیطی شهر نیاسر را می‌توان به انواع زیر تقسیم كرد. قابل توجه آنكه شهر نیاسر در تمام ماه‌های سال زیبا است.

- ۱۵ اسفند تا اواخر فروردین ، شكوفه‌دهی درختان به ویژه بادام، هلو و زردآلو.

- نیمه دوم فروردین تا نیمه اول اردیبهشت، رویش گلهای لاله، شقایق و سرسبزی زمین.

- ۱۵ اردیبهشت تا اواخر خرداد ماه، ثمردهی گلهای محمدی و مراسم گلابگیری و جشنواره.

- گل و گلاب و آغاز به كار كارگاه‌های گلابگیری و تولید عرقیات گیاهی.

- اوایل اردیبهشت تا اواخر مهر ماه، حضور پرندگان و پروانه‌ها در باغها.

- اوایل خرداد ماه تا اواخر آبان، به بار نشستن درختان میوه به تناوب.

- اوایل مهر ماه تا پایان آذر ماه، برگ‌ریزان درختان و هوای مه‌آلود و ایجاد پاییزی زیبا.

- اوایل دیماه تا اواسط اسفند بارش برف و باران.

- ریزش آبشار در همه ماه‌های سال.

● ویژگی‌های كالبدی:

این شهر در حال حاضر از زیرساخت‌های آب، برق، گاز و مخابرات و پوشش تلویزیونی و تلفن همراه برخوردار است. ادارات متعددی همچون شهرداری، بخشداری و نیروی انتظامی به همراه بانك، مراكز بهداشتی- درمانی و پمپ بنزین در این شهر مستقر هستند.

این شهر از ۷ محله‌ی مسكونی كوچك تشكیل شده كه هركدام با شكل خاصی استقرار یافته اما همگی با تبعیت از ویژگیهای طبیعی- بومی و اغلب با استفاده از مصالح بومی و پیروی از معماری سنتی ساخته شده‌اند.

● جاذبه‌های آیینی:

شهر نیاسر یكی از مراكز سكونتی كهن سرزمین ایران است. آثار و بقایای بسیاری همچون چارتاقی و غارنشینی و لایه‌ی زیرین آن نشانگر وجود تمدن و انجام مراسم و آیین‌های كهن است. با ورود اسلام به ایران و مسلمان شدن ساكنین منطقه، برخی از آیین‌های كهن تداوم یافته و یا در قالب مراسم اسلامی و مذهبی نمود یافته‌اند.

▪ از مهمترین مراسم آیینی منطقه و شهر نیاسر می‌توان به موارد زیر اشاره كرد:

۱) اجرای مراسم آیینی قالی‌شویان در مشهد اردهال در جمعه دوم مهرماه هر سال.

۲) سوگواری امام سوم شیعیان در دهه‌ی محرم.

۳) مراسم آیینی روز ۲۱ ماه مبارك رمضان.

۴) مراسم آیینی ذبح گاو در عید قربان.

● طرح توسعه كالبدی- گردشگری شهر نیاسر:

این طرح با دو رویكرد حفظ میراث فرهنگی، طبیعی و آیینی و توجه به امكانات و قابلیت‌های گردشگری در افق ۱۵ ساله برای شهر نیاسر توسط مهندسان مشاور ایوان نقش جهان تهیه شده است. در این طرح ویژه، در طی یك فرآیند منظم برنامه‌ریزی نسبت به بررسی ویژگی‌ها، تحلیل، تدوین راهبردها، سیاست‌های اجرایی و تعریف پروژه‌ها و همچنین اولویت‌بندی اقدامات پرداخته شده است.

● ضرورت سرمایه‌گذاری در نیاسر

نیاسر به دلایل گوناگون می‌تواند و باید نقش تامین كننده‌ی امكانات و فضاهای اقامتی و تفریحی منطقه‌ی كاشان را برعهده بگیرد. علاوه بر آن این نقش می‌تواند در مقیاس استانی و ملی و فراملی نیز گسترش یابد.

▪ موارد زیر از جمله این دلایل است:

۱) تاریخ كهن و قدمت سكونت در نیاسر.

۲) وجود جاذبه‌های آیینی و فرهنگی در شهر و پیرامون.

۳) وجود جاذبه‌های طبیعی متنوع، پوشش گیاهی و آبشار.

۴) دسترسی راحت، آسان و نزدیك به محورهای ارتباطی اصلی استانی و ملی.

۵) نزدیكی به مراكز جمعیتی، اقتصادی و سیاسی (تهران، اصفهان، قم و كاشان).

۶) اقلیم مساعد نیاسر به ویژه در مقایسه با گرمای كویر.

۷) وجود فصول چهارگانه و زیبا در شهر.

سند توسعه‌ی پایدار شهر نیاسر براساس این مزیت‌ها به تعریف پروژه‌های مهم پرداخته است.

مهندس ناصر مشهدیزاده دهاقانی