اخلاق شهر و شهروندی

هیچ نصیحتی در کار نیست, تنها بازخوانی چند تعریف از سه کلید واژه اساسی است می توان آن را همچون دروس حفظی دوران مدرسه از بر کرد یا بی توجه به محتوا, تیترش را خواند و عبور کرد

هیچ نصیحتی در کار نیست، تنها بازخوانی چند تعریف از سه کلید واژه اساسی است. می‌توان آن را همچون دروس حفظی دوران مدرسه از بر کرد یا بی‌توجه به محتوا، تیترش را خواند و عبور کرد.

درست مثل تمام تعاریف دیگر که فقط به درد ارائه سمینارها می‌خورند و بس! اما «اخلاق» چیست؟ به چه کالبد یا مکانی شهر گفته می‌شود و دست آخر چه رابطه‌ای میان این دو واژه می‌توان برقرار کرد؟

● اخلاق یعنی...

چه چیزی خوب است و چه چیزی بد؟ تفاوت این دو را می‌توان به عنوان ساده‌ترین تعریف «اخلاق» یا «علم اخلاق» بیان کرد. اخلاق از کلمه خلق است و معنای آن ویژگی‌های ثابت و دائم درونی هر کسی است. هرکدام از صاحبان علوم دینی، اجتماعی، روان‌شناسی از منظر دیدگاه خود تعریفی برای علم اخلاق ارائه داده‌اند.

به بیان ساده‌تر اخلاق به سه معنی به کار می‌رود؛ نخست خلق یعنی خوی، طبع، سجیه، عادت و جمع آن اخلاق است. دوم صفت اخلاقی: عامل انجام یک عمل اخلاقی در شرایط خاص، به طور ناخودآگاه و شرطی. مثل بخشندگی، دروغگویی و سوم عمل اخلاقی است و آن به عملی گفته می‌شود که بتوان در مورد خوب یا بد بودن آن قضاوت کرد. می‌تواند آگاهانه یا بی‌اختیار و عادتی (در اثر یک خلق) باشد.

مثل یک بار بخشیدن و دروغ گفتن و...حالا می‌توان به قضاوت نشست که کدام رفتار ما اخلاقی است یا غیر اخلاقی؟

● شهر یعنی...

شهر چیست؟ به کدام نقطه می‌توان شهر اطلاق کرد؟ به درستی و به صورت دقیق نمی‌توان برای این کلمه تعریفی جامع و مانع ارائه داد. شهر در دهه‌های اخیر به دلیل رشد بسیار زیاد آن و همچنین پیچیدگی‌های ویژه‌اش، بیشتر مورد توجه و مطالعه کارشناشان قرار گرفته است.

در کل شهر از جنبه‌های مختلفی مورد بررسی و کاوش قرار گرفته است که می‌توان از این چند زاویه، تصویری کلی از شهر ارائه داد؛ شهر از نظر اقتصادی: مکانی است که کمتر از ۵۰ درصد مردم آن شغلی بجز کشاورزی دارند و مکانی برای پول و قدرت و ثروت است. شهر از نظر سیاسی: مکانی که قدرت در آن حاکم است و شهرداری نیز در آن به مدیریت و مسائل شهری می‌پردازد. شهر از نظر فرهنگی: مکانی است که دارای فرهنگ وتمدن باشد مانند شهرهای کهن ایران و... . شهر از نظر جمعیت: به مکانی که دارای حداقل جمعیت مشخص باشد که البته هر کشوری تعداد معینی از جمعیت را برای شهر معیار قرار داده است.

● ... و اما اخلاق شهروندی

شهر و گسترش جمعیت ساکنان آن، مستلزم رعایت مقررات و قوانین خاص خود است. فارغ از این مسأله تعامل در شهر تفاوت‌های اساسی با دیگر سکونتگاهی انسانی دارد. تعریف ساده‌ای که برای اخلاق شهروندی می‌توان عنوان کرد عبارت است از: «هر نوع مشارکت و قانونی که از نظر افراد جامعه دارای ارزش باشد و بتواند در بین جامعه هماهنگی ایجاد کند و تنش‌ها را از بین ببرد، اخلاق شهروندی خوانده می‌شود.» البته این مفهوم در جوامع گذشته چندان مورد توجه نبوده است چون هرکس دارای اختیار و آزادی عمل در «چاردیواری» خویش بوده است.

این در حالی است که اندازه و نوع آزادی عمل در فضای شهری و آپارتمان‌نشینی امروزه تعریفی کاملا متفاوت دارد. در شهر نحوه استفاده از فضاهای عمومی همچون پارک‌ها یا وسایل نقلیه همگانی، حتی رفتن به سالن سینما یا شرکت در یک کنسرت موسیقی آداب خاص خود را نیاز دارد.

درک و نهادینه سازی اخلاق شهروندی امری فراتر از مهم است آنقدر مهم که نظم و امنیت جامعه را در خود نهان دارد؛ این اهمیت بسیار در حالی است که هنوز متولی خاصی برای آن مشخص نشده است.

فاطمه حامدی‌خواه