نقش اطلاع رسانی در پیشرفت تحقیق و توسعه

تاسیس و گسترش كتابخانه ها در پهنه سرزمین های اسلامی و حتی تاثیری كه بر اننقال علوم به اروپا داشته اند ,نیاز به تشریح ندارد

تاسیس و گسترش كتابخانه ها در پهنه سرزمینهاس اسلامی و حتی تاثیری كه بر اننقال علوم به اروپا داشته اند ،نیاز به تشریح ندارد . گفته می شود ، تنها در كتابخانه ای مثل كتابخانه "الحاكم " در اندلس اسپانیا ، بیش از ۶۰۰ هزار جلد در همان ایام وجود داشته است .تفاوتهای دیگر آموزشی تحقیقاتی در فرهنگ اسلامی كه پایه های نخست اطلاع رسانی صحیح را نهادند، مثل تقسیم و ترتیب در علوم و یا احصاء مراتب علوم، نیز در واقع ، در آموزش و تعمیم علوم نقشی داشتند .با این مقدمه ، باید اهمیت فرهنگ و تمدن اسلامی را در حفظ ، انتقال و اشاعه دانسته های علمی به خوبی شناخت و با تاكید بر ضرورت جبران فاصله و عقب ماندگیها و ناپیوستگیهای ، تاریخی با شتابی بیستر وارد عصر كنونی شد .البته این مسئله علاوه بر نقشی است كه در مكانیزمهایی از جمله "آموزشهای شفاهی" و "تعمیم آموزش " باید پیگیری كرد .

● اهمیت اطلاع رسانی و ابعاد آن در جهان كنونی

عصری را كه آغاز كرده ایم ، به عنوان عصر دانایی ، ارتباطات و انفورماتیك ، یا عصر فرا صنعتی نامید ه اند ، عصری كه به جای " انقلاب صنعتی " در مرحله گذشته با " انقلاب اطلاعات " آغاز شده است .در این عصر ، شتاب رشد كمی و كیفی دانش تا به آنجا رسیده است كه نرخ رشد جمعیت محققان ، بر نرخ رشد جمعیت جهان بسیار پیشی گرفته است ( جمعیت جهان هر ۵۰ سال دو برابر می شود و جمعیت محققان علمی در كمتر از ۲۰ سال ). حاصل چنین شتابی ، تولید انبوه مقالات علمی و فرهنگی ، طرحهای پژوهشی ، نشریات و كتب متنوع در سطح جهان است . حدود ۱۰۰ میلیون عنوان كتاب در كتابخانه های دنیا وجود دارد و قریب ۵/۲ میلیون مقاله علمی و فنی ، سالانه از طریق بیش از ۳۰ هزار عنوان نشریه معتبر منتشر می شود .علاوه بر این ، افزایش كمی منابع علمی ،تنوع و اشكال مختلف اطلاعات نیز درخور اهمیت است . كتاب ، مجله ، منابع سمعی و بصری و الكترونیك كه نقشهای مختلفی در اشاعه اطلاعات و آموزش و تحقیق به عهده گرفتته اند ، از این جمله اند . وجود این مسائل ، بیش و پیش از هر چیز ، ضرورت " ذخیره و بازیابی اطلاعات " را پیش آورده است . و بر این اساس ، به صراحت می توان گفت كه اصلیترین مشخصه این عصر " چگونگی تولید و توزیع اطلاعات " است . سخنرانی جناب آقای دكتر معین ، وزیر محترم [ وقت ] وزارت فرهنگ و آموزش عالی در مراسم افتتاحیه تخستین سمینار " بررسی نقش اطلاع رسانی در تحقیق و توسعه ". تهران ۱۸ اردیبهشت ماه ۱۳۷۲ .در این عصر ، سازماندهی ، انباشت و بازیابی اطلاعات جای قدرت ماشین و ماهیچه انسان را گرفته است .این مسئله تا به آنجا رسیده است كه شاخص عقب ماندگی و پیشرفت جوامع بشری به تدریج به جای " درآمد سرانه " به " میزان اطلاعات سازمانیافته و قابل دسترسی " تغییر یافته است . اطلاعات و اطلاع رسانی و به تعبیر و سیعتر انفورماتیك ، به طور كامل امروزه و در آتی نقش بسیار عمیقی را در توسعه اقتصادی جوامع به عهده گرفته و اكنون به عنوان ابزاری برای تحقق امنیت ملی نیز درآمده است . انفورماتیك ، قویترین ابزار تبدیل دانایی به روش و بالعكس كسب دانایی و توسعه آن در همه زمینه ها برای ملل پیشرفته است . سهم ملل مختلف در بازار جهانی آتی ، در تمام زمینه ها متناسب است با مقدار دانایی ایشان . یعنی رفاه و توسعه ، امنیت و استقلال ملی ، تابع حجم دانایی هر ملتی و توان ایشان در تبدیل این دانایی به دانش ، برای تحقق اهداف خود و در كشورهای پیشرفته هدایت و نظام بخشیدن به فرآیند اطلاعات است .نظر به گستردگی عوامل مختلف و موثر در یك فرآیند اطلاع رسانی ، كه امروزه بسیار گسترده بوده و به صورت یك رشته تخصصی علمی درآمده است ، و برای هماهنگی و تسریع در عرضه خدمات اطلاع رسانی و همچنین احتراز از اتلاف توانها، مشاركت و معاضدت همه دست اندركاران ذی ربط را تاكید می كند.تدوین یك مدل اساسی تحت عنوان نظام ملی اطلاع رسانی و تعیین حدود و وظایف تمامی نهادها و دستگاههای ذی ربط در انجام ، عرضه و بهره برداری از این امر یك ضرورت جدی است .در چارچوب نظام ملی اطلاع رسانی كشور ، با مشاركت بخشهای آموزش عالی و تحقیقات ، مراكز اطلاع رسانی ، سازمان برنامه و بودجه و سایر دستگاههای اجرایی و خدماتی ، ظوابط تهیه و تنظیم اطلاعات ، ظوابط بهره برداری ، نقش و وظیفه نهادهای ذی ربط در انجام زیرساختهای فیزیكی ارتباطات ، اصلاح مقررات و تدوین مقررات جدید ، به منظور تسهیل امر تهیه و بهره برداری از اطلاعات در كشور تعیین خواهد گردید.

● اطلاعات و زمینه های آموزش

به دلیل سهل الوصول بودن شبكه های اطلاع رسانی و تحول تكنولوژیك ارتباطات ، سرعت و ارزانی اطلاع رسانی جدید ، شایسته اهمیت فراوان است .سیستمهای جامع اطلاعاتی كه روشهای سریع دستیابی به منابع اطلاعاتی را جایگزین اهمیت ذخیره و گردآوری منابع كرده است ، تامین اطلاعات بدون در نظر گرفتن مكان خود یا مكان منابع و خدمات را پیش آورده است. در این سیستم كه " سرعت دستیابی به منابع " و " تراكم و انفجار اطلاعات " ویژگی آن است نظام آموزشی ، زیر بار سنگین اطلاعات علمی احساس فشار شدید نموده و تحولی شتابان ضرورت می یابد . لذا آموزش باید در فراگرد گردش اطلاعات ، جذب و متحول شده و به صورت یادگیری مستمر و پویا درآید .انفورماتبك به طور عام ، دربرگیرنده كلیه فرآیندهای تهیه و تنظیم اطلاعات ، پردازش اطلاعات و بازیافت اطلاعات است و به تدریج هر شاخه این حوزه ، خود دنیای وسیعی از علم و تكنولوژی گردیده است كه از تركیب این شاخه ها ، كاربردهای وسیعی من جمله اطلاع رسانی به دست می آید. لذا لازم است در فعالیتهای مختلف مربوط به این حوزه ، غور وسیعتری صورت گرفته و قطبهای شاخص و تعیین كننده در رشد و توسعه این علم ، شناخته و تقویت شوند كه از رهگذر تقویت آنها بتوان به كاربردهای بیشتر و وسیعتری دست یافت .

● اطلاع رسانی و پژوهش

جامعه كنونی دارای ویژگیهای تازه است . تحولی كه به صورت " نشر الكترونیك ،" پست الكترونیك " و نگهداریهای نوین مدارك به منصه ظهور رسیده است ، برای محققان و تحقیقات علمی شرایط تازه ای پیش آورده است . اینكه تهیه ، ارسال ، انتشار ، آرشیو ، نقد و بررسی گزارشهای علمی و تحقیقاتی از موانع و محدودیتهای كنونی رها می شوند و با جمع شده بموقع در پایگاههای اطلاع رسانی امكان استفاده و بررسی بیشتری را فراهم می آورند ، اینكه مدارك جای خود را به اطلاعات در زمان و مكان مورد نیاز می دهند ، مبین آن است كه رابطه میان تحقیقات و محققان با نظام اطلاع رسانی ، رابطه ای حیاتی ، پویا و تنگاتنگ شده است.در چنین وضعیتی ، اشاعه اطلاعات برای توسعه پژوهش ، به مراتب اهمیتی بیشتر از ذخیره مدارك یافته است امری كه متاسفانه در كشور ما بعضا دیده شده با تمركز و ذخیره سازی اطلاعات و انحصار آن ، در راه رشد و توسعه تحقیقات موانع جدی به وجود آورده می شود ). سازماندهی اطلاعات و دانایی ایجاب می كند كه بویژه در شرایطی مثل محدودیتهای منابع مالی در جهان سوم از طریق نظام دادن به شبكه های اطلاع رسانی و تعمیق فرهنگ اطلاع رسانی، بویژه تهیه منابع واسطه ای مثل چكیده نامه ها، نمایه نامه ها ، كتابشناسیها و ....این امر تحقق یابدبه طوركلی لازم است برای تبدیل وضعیت كشور از یك مصرف كننده خدمات انفورماتیكی (اعم از سخت افزار و نرم افزار ) به یك تولید كننده و ارائه كننده خدمات انفورماتیك نیز اقدام جدی صورت گیرد.انفورماتیك به طور مصطلح تركیبی از سخت افزار و نرم افزار است و هر یك از این دو بخش ، حاوی ارزش افزوده خاص خود می باشند . لذا نظر به توسعه صنعت الكترونیك و تاثیر شگرف تكنولوژی نیمه هادیها و نحوه ساخت (مدار های ) مجمعهای بسیار بزرگ مشهور به ، (Very Iarge scale circuit) VLSI كه باعث سهولت طراحی و ساخت سیستمهای بزرگ و تقلیل هزینه آنها گردیده است ، به طوری كه اكنون ارزش افزوده بخش سخت افزار در سطح بین المللی در حدود ۳ تا ۵% سرمایه گذاری می باشد ، بسیاری از عرضه كنندگان سخت افزار مایل به فروش محصول با نرم افزارهای كاربردی می باشد .نرم افزار یا واسطه تبدیل دانایی به روش انجام كار كه تجلی تراوشات فكری – انسانی متخصصان است ، گران قیمت ترین بخش انفورماتیك و همچنین مهمترین قسمت نیز می باشد . رشد این بخش اكنون به حدی است كه بسیاری از سخت افزارهای پیچیده را نیز با كمك نرم افزارهای خاص طراحی و به طور اتوماتیك می سازند . لذا پرداختن به نرم افزار و بخصوص نرم افزارهای اساسی و بزرگ بسیار حیاتی است. متاسفانه تا كنون به علت ضعف توانایی داخلی در نوشتن نرم افزارهای بزرگ، كارهای اساسی ملی به عهده تعویق افتاده است و انجام آنها از طریق منابع خارجی مستلزم هزینه و تسلط بیگانگان بر شئون ملی و حیاتی ما خواهد بود . مثل شبكه حمل و نقل پولی بانكی ، شبكه ثبت احوال ملی و .....علی هذا ، پیشنهاد می شود كه كلیه نهادها و دست اندركاران حوزه انفورماتیك ، نسبت به تدوین یك برنامه جامع و استراتژیك انفورماتیك برای كشور ، احساس تعهد و مسئولیت نموده و ضمن معاضدت در این امر با اهداف اساسی :

۱) دستیابی به توان تولید نرم افزارهای بزرگ و اساسی

۲) دستیابی به توان طراحی و ساخت سخت افزارهای مورد نیاز با رعایت اولویت اقتصادی تولید به تدوین یك برنامه استراتژیك ملی بپردازند . انشاءا.... ازره آورد تحقیق اجرای این برنامه ها قادر خواهیم بود ، از طریق ایجاد ارزش افزوده ای عظیم ، در تقویت اقتصاد ملی و تحقیق اهداف توسعه فرهنگ اجتماعی و اقتصادی و استقلال همه جانبه كشور ، گامهای موثری برداریم . مجددا از همه همكاران محترم پژوهشگر و دانشگاهی و دست اندركاران سمینار تشكر می كنم و با تقدیر از ابتكار ارزشمند تشكیل كمیته همكاریهای اطلاع رسانی ، آن را اقدام و مقدمه مباركی برای شكل گیری و ایجاد نظام ملی اطلاع رسانی كشور می دانم .