سازگاری در روزگار سركش با امید به آینده

كارشناسان مسائل اجتماعی و روانشناسان معتقدند ایجاد امنیت روانی و دغدغه های مثبت, فراهم كردن فضای رقابت های سیاسی نشاط آور و تغییر نگاه های منفی و غلط به زندگی و آینده از مهم ترین گام ها برای تقویت روحیه امید به زندگی درگروه های مختلف جامعه است

كارشناسان مسائل اجتماعی و روانشناسان معتقدند ایجاد امنیت روانی و دغدغه های مثبت، فراهم كردن فضای رقابت های سیاسی نشاط آور و تغییر نگاه های منفی و غلط به زندگی و آینده از مهم ترین گام ها برای تقویت روحیه امید به زندگی درگروه های مختلف جامعه است.

● امید به زندگی نگرش است

دكتر كامبیز كامكاری، دبیر كمیسیون تخصصی سنجش در نظام روانشناسی كشور می گوید: از منظر «روانشناسی كمال» امید به زندگی نوعی نگرش است.

به گفته وی، پیشگامان و نظریه پردازان این شاخه بر خلاف گروهی از همكاران شان كه به جنبه های منفی افراد می پردازند همواره به جنبه های مثبت و شخصیت انسان های سالم توجه دارند.

عضو هیأت علمی دانشگاه تهران در ادامه، به تشریح این دیدگاه پرداخته و عنوان می كند: روانشناسی كمال به سه عنصر عاطفی، شناختی و رفتاری توجه ویژه ای دارد. اگر نگرش شخص به زندگی و محیط اطراف مثبت باشد او از زندگی لذت برده و احساس شادكامی و خوشحالی می كند. عنصر شناختی نیز به زندگی او معنی و مفهوم می بخشد. بدین ترتیب فرد برای خود و اهدافش ارزش ویژه ای قائل است و خود را انسان مفیدی می داند.

عنصر رفتاری نیز فرد را به زندگی و طول عمر بیشتر ترغیب كرده و حس توجه به سلامتی و نشاط جسمی را در او تقویت می كند.

●نقش فرد در كسب موفقیت پر رنگ شود

دكتر كامكاری، در ادامه می افزاید: برای افزایش و تقویت روحیه امید به زندگی باید نقش فرد را در كسب موفقیت هایش بزرگ و چشمگیر نشان داد. باید به او گفت كه خودش موجب موفقیت شده است. در نقطه مقابل نیز اگر شخص با شكست مواجه شد باید نقش فرد را در این زمینه بسیار كمرنگ نشان داد.

وی یادآور می شود: متأسفانه در جوامع جهان سوم و كمتر توسعه یافته، به این نكته های مهم توجه جدی نمی شود، زیرا اگر فرد بخواهد از موفقیتش صحبت كند بلافاصله این گونه تلقی می شود كه او قصد تعریف از خود را دارد. این در حالی است كه برای تعریف شكست ها و نقاط تاریك و منفی زندگی فرد در این نوع جوامع هیچ محدودیتی وجود ندارد.

● فرصت ابراز وجود

روانشناسان همواره بر این موضوع تأكید دارند كه برای افزایش روحیه امید به زندگی در افراد مختلف بویژه آنان كه نگرش های منفی دارند باید فرصت ابراز وجود داد، زیرا در چنین محیطی می توان فضا را برای نگرش های مثبت مهیا كرد.

● هر كس كه یك چرایی دارد با هر چگونگی خواهد ساخت

دكتر كامكاری با اشاره به این جمله معروف « هر كس كه یك چرایی دارد با هر چگونگی خواهد ساخت» می افزاید: مسئولان و تصمیم سازان جامعه باید تلاش كنند كه به قشرهای مختلف جامعه بویژه جوانان معنا و هدف بدهند.

● نیاز جوانان

دكتر سید حسن حسینی رئیس مركز تحقیقات و مطالعات دانشكده علوم اجتماعی دانشگاه تهران می گوید: بررسی های كارشناسی نشان می دهد برخی از معضلات و ناهنجاری ها از جمله اعتیاد، گرایش به سمت مصرف مواد روانگردان و افسردگی ریشه در این ضعف دارد.

● تأثیر زندگی والدین در آینده فرزندان

به اعتقاد دكتر حسینی، جامعه شناس، یكی از عوامل مهم دیگر كه به ناشكفتگی گروهی از جوانان در طبقه متوسط و رو به پائین جامعه می انجامد، نگاه فرزندان به زندگی والدین و اطرافیان است، زیرا معمولاً در این خانواده ها فرزندان با مشاهده دشواری ها و سختی های زندگی والدین، آینده روشنی پیش روی خود نمی بینند. بنابراین برنامه ریزان و دست اندركاران جامعه باید برای ایجاد تعادل در زمینه های مختلف اجتماعی و اقتصادی گام های اساسی بردارند.

وی در عین حال تصریح می كند: برای افزایش امید به زندگی، صرفنظر از تلاش برای كاهش معضلات اقتصادی و اجتماعی و حل مشكلات بهداشتی، مسكن، اشتغال و ازدواج مردم و جوانان باید برای ایجاد دغدغه های مثبت تلاش كرد. همچنین باید برای گفت وگوهای پر بار روزانه مردم نیز برنامه ریزی كرد كه بی شك در این راه رسانه ها با ایجاد فضای چند صدایی در جامعه خوراك مناسب را در اختیار گروه های مختلف جامعه قرار دهند.

● حلقه گمشده

مهناز عسگریان، كارشناس ارشد روان سنجی نیز می گوید: بررسی زندگی برخی از افراد نا امید نشان می دهد موانع موجود بر سر راه آنان را نسبت به زندگی دلسرد كرده است. به همین دلیل از آنان افراد بی رمق و بی انگیزه ساخته است.

اما واقعیت امر با این قضیه كاملاً در تضاد است، زیرا در بسیاری از شرایط روزمره با انسان هایی برخورد می كنیم كه از لحاظ ظاهر در رفاه كامل به سر برده و هیچ مانعی سر راه پیشرفت شان وجود ندارد. با وجود این آنچنان كه باید و شاید در راه رسیدن به اهداف خود ثابت قدم نبوده و به طرز اسفناكی اراده و اختیار خود را كه بزرگترین سرمایه است، «به آنچه پیش آید خوش آید»، می سپارند و دست از هرگونه حركت و تكاپو می شویند.

وی می افزاید: در مقابل می توان به طور شگفت انگیز افرادی را دید كه شرایط از هر لحاظ عرصه را برایشان تنگ كرده و دستیابی به كمترین ها را دشوار كرده است. با این حال از انرژی وصف ناپذیری برخوردارند كه همگان را شگفتزده می كنند و توصیف از اراده انسان فراتر از اراده معمول آدمی است. اینجاست كه تناقض پیش می آید و این پرسش در ذهن افراد نقش می بندد كه این شرایط است كه امید را نسبت به زندگی در افراد بیدار می كند یا این امید داشتن به زندگی است كه آنها را به تكاپو وا داشته و زندگی را برایشان هموار كرده است.

به گفته این روانشناس نقش بستن این سؤال در ذهن افراد نشان دهنده آن است كه حلقه ای از این زنجیره گم شده است. بنابراین وجود این حلقه گم شده است كه این دور باطل را پدید آورده. وی تصریح می كند: برای دستیابی به پاسخ این سؤال، نظریه پردازان و صاحبنظران در عرصه های گوناگون به ریسمان های مختلف چنگ زده اند. تئوری پردازان رفتاری این حلقه گم شده را در فرایند یادگیری و شرطی شدن های افراد توصیف می كنند. در حالی كه روانكاوان این حلقه گم شده را وابسته به تجارب دوران كودكی دانسته و آن را برخاسته از عقده های نهفته از این دوران اولیه زندگی می دانند. در این میان صاحبنظران رویكرد شناختی پاسخ محكم تر و معقول تری را به این سؤال ارائه می كنند. آنها بیشترین تأكید را در حوزه شناختی افراد داشته و معتقدند این نگرش و برداشت افراد از واقعیت هاست كه این حلقه گم شده را تشكیل می دهد. حال آن كه با نگاهی تیزبین می توان با تأكید بر این پاسخ، بسیاری از تناقض ها و ابهام ها را دریافت و به نقش پر رنگ شناخت و قضاوت افراد و دیدگاه ذهنی آنها نسبت به مسائل در مهارت زندگی كردنشان پی برد.

عضو هیأت علمی دانشگاه آزاد می افزاید: از آن جایی كه انسان ها مخلوقات بی همتای خداوند هستند، خودشان حامل نیرویی بالقوه اند كه به وسیله آن نیروی بیكران می توانند بر شرایط پیرامونشان فائق شوند و آنچه می گذرد را تحت كنترل قرار دهند. افسار زندگی را به دست گرفته و اسب سركش روزگار را مهار كنند.

این نیروی بیكران همان قدرت تعقل و تفكر است كه وجه ممیزه انسان با بقیه مخلوقات هستی است. همان چیزی كه انسان را به كسب عنوان «اشرف مخلوقات» نائل كرده است. شرایط چه خوب و چه بد، چه تلخ و چه شیرین بر همه ما به طرق مختلفی می گذرد، یك روز این شرایط سخت و دشوار و یك روز سهل و آسان است. یك روز شرایط بر وفق مراد و روز دیگر برعكس است. اما آن چیزی كه نمی تواند انسان را از ثابت قدم بودن و حركت كردن در پیشاپیش مشكلات باز دارد، برداشتی است كه فرد نسبت به این شرایط دارد.

به گفته وی، انسان ها بایدمهارت درست اندیشیدن را بیاموزند و دریابیم كه درست اندیشیدن یعنی صورت مسأله را خوب فهمیدن و بهترین راه حل را برای آن اعمال كردن است. باید انسان ها یاد بگیرند كه فهم و درك واقعیت ها از ارائه راهكار برای حل آن دشوارتر و پر اهمیت تر است. این كه چگونه مسائل را ارزیابی كنیم و چگونه به تفسیر رخدادهای روزمره مان بپردازیم و چه نگرشی نسبت به توانایی ها و محدودیت هایمان داشته باشیم نقش تعیین كننده ای در ارائه راه حل برای مقابله با آن مسائل دارد. انسان واقع بین در وهله اول خودش را بیش از دیگران دوست دارد و برای توانایی ها و محدودیت هایش ارزش قائل است و در این میان درصدد است تا نقاط مثبت اش را تقویت كرده و نقاط منفی اش را اصلاح كند. سپس درمی یابد كه نسبت به هیچ چیز هیچ كس ناتوان نیست، زیرا اگر انسان در گام نخست، خودش را خوب بشناسد، درمی یابد كه مهار كردن شرایط برایش ناممكن نیست.

در این میان وقتی كه دریابد دست های پنهانی هست كه او را حمایت كرده و توان مقابله اش را صد چندان افزون می كند و آن هم چیزی نیست جز توكل به خالق هستی، آن گاه پاهایش قدرت فراوانی برای گام برداشتن به سوی هدف و دیدگانش جرقه هایی از امید به آینده و دستانش توان بی حدی برای برداشتن موانع از پیش پایش می یابد. اینجاست كه فصل تازه ای از زندگی به روی انسان گشوده می شود

داریوش آرمان