این هواپیما خلبان ندارد

هواپیماهای بدون سرنشین باتوجه به قیمت ارزان و کارایی بسیار, مشتریان تجاری فراوانی دارند

اواسط سال گذشته وقتی اعلام شد که نیروهای مسلح ایرانی توانسته‌اند یک هواپیمای بدون سرنشین آرکیو ۱۷۰ را در خاک کشور بر زمین بنشانند، تب پهپادها در ایران بالا گرفت. در آن بحبوحه حدس و گمان و خبرهای داغ، پیدا کردن کارشناسانی که عمر حرفه‌ای خود را صرف طراحی و ساخت این‌گونه از پرنده‌های باهوش کرده باشند برای ما در روزنامه جام‌جم به یک باید تبدیل شد. همان زمان بود که متوجه شدیم در کنار مجموعه‌های بزرگ نظامی کشور که به منظورهای مشخصی روی ساخت انواع و اقسام پهپادها سرمایه‌گذاری کرده‌اند، یک گروه کوچک از جوانان فارغ‌التحصیل مهندسی هوافضا نیز همه زندگی خود را صرف این هواپیماهای کوچک و استراتژیک کرده‌اند.

دیدن انواع و اقسام تولیدات شرکت آئروپارس ما را بر آن داشت تا با مهداد عمادی‌پور، مدیرعامل این شرکت دانش بنیان ایرانی به گفت‌وگو بنشینیم و از او درباره ساخت پهپاد در ایران بپرسیم.

● پهپاد را چه کسی هدایت می‌کند؟

پهپاد یا هواپیمای بدون ‌سرنشین را هیچ‌کس نباید هدایت کند. باید برنامه پروازی داشته باشد و طبق آن برنامه پروازی پیش برود. به محض این‌ که در پرواز هواپیمای بدون ‌سرنشین بعد از برنامه‌ریزی‌اش دخالت می‌کنید از حالت بدون‌ سرنشین خارج می‌شود و به صورت نیمه اتوماتیک پرواز می‌کند. درباره واژه بدون‌ سرنشین باید بگویم مشکلی که وجود دارد این است که اکثر پرنده‌هایی که بدون ‌سرنشین نامگذاری می‌شوند اصولا توانایی حمل سرنشین را ندارند. در واقع این ‌که کسی سوار بر پرنده نباشد اهمیت ندارد، بلکه مهم است که سیستم خلبان خودکار بتواند بدون دخالت ‌سرنشین یا به طور عام‌تر عامل انسانی پرواز کند. مشکل بزرگی که متاسفانه امروزه حتی در پروژه‌های بزرگی که با بودجه دولتی ارتزاق می‌شوند نیز وجود دارد همین عدم تفاوت گذاشتن بین پرنده‌های تفریحی و سرگرمی کنترل از راه دور با پرنده بدون ‌سرنشین است.

عموما تصور از یک پرنده بی‌سرنشین، پرنده‌های زمان جنگ است که توسط رادیو کنترل هدایت می‌شد که این پرنده اصلا پرنده رادیو کنترل تفریحی بود، اما چون در جنگ سیستم بهتری نداشتیم از این پرنده‌ها برای اهداف نظامی استفاده می‌شد. آن هواپیماها حتی توانایی ضبط تصویری را هم نداشتند. نمونه بارز آن پرنده‌ها همانی است که در فیلم سینمایی مهاجر عموم مردم دیده‌اند. پس پرنده مهاجر را می‌توان پرنده‌ای نام برد که توسط انسان کنترل می‌شد، اما الان پرنده‌هایی را مشاهده می‌کنیم که کامپیوتر آنها را هدایت می‌کند. ما خلبان اتوماتیکی در حال حاضر برای پهپاد دانشگاه شریف نصب کرده‌ایم که حتی برای برنامه‌ریزی اولیه نیازی به کامپیوتر ندارد. طرح ما به این صورت است که با یک قطب‌نما می‌توانید مسیرهایی که پرنده نیاز دارد برود با ۳ کلید دستی و یک تلویزیون یا عینکی که LCD کوچکی دارد برنامه پرواز را وارد کرده و پرنده مسیری تا ۱۰۰ کیلومتری را به صورت اتوماتیک می‌رود و برمی‌گردد. در حال حاضر سیستم‌های خلبان اتوماتیکی که به ایران فروخته می‌شود معمولا تا ۱۰ کیلومتر برد دارد به دلیل این که کارهای نظامی خاص انجام نشود،‌ اما این که خودمان ساخته‌ایم ۹/۹۹ کیلومتر برد دارد که نرم‌افزارش را هم خودمان نوشته‌ایم.

● سیر تکاملی هواپیمای بدون‌سرنشین از کجا شروع شد؟ چه توسعه‌هایی داده شده و چه تکنولوژی‌هایی در آن دخیل است؟

پهپاد با ساخت هواپیمای مدل تفریحی شروع شد. همان‌طور که می‌دانید ابزار تفریحی که مشتریانش مردم کوچه و بازار باشند دارای بازار پویا و راحتی است برای پول درآوردن. این‌طوری شد که این صنعت خیلی زود پیشرفت کرد. اول به صورت هواپیماهای پرتاب آزاد بود، هواپیمای بدون کنترل یا با کنترل را پرتاب می‌کردند و هواپیما مستقیم می‌رفت و می‌چرخید و بعد از این که سوختش تمام می‌شد، می‌نشست.

بعد هواپیمای کنترل‌دار آمد که فرامین از طریق یک سیم بلند و نازک توسط خلبان به هواپیما ارسال می‌شد. اما بعد از آن تکنولوژی خلبان خودکار پیشرفت کرد و آلمانی‌ها هواپیماهای گلایدری تولید کردند که در آن تجهیزات الکترومکانیکی ساده‌ای وجود داشت که یک برنامه از پیش تعیین‌ شده‌ای را که برای مثال روی یک میل بادامک حک شده بود، اجرا می‌کرد. بتدریج موتورها کوچک‌تر شدند و فناوری بی‌سیم به کمک این صنعت آمد. اما انقلاب اصلی زمانی رخ داد که فناوری دیجیتال پا به عرصه وجود گذاشت و بنابراین ما می‌توانیم شاهد پرواز هواپیماهای بدون سرنشین بسیار هوشمند و مستقلی باشیم که تنها با تکیه بر آنچه خودشان از محیط اطراف درک می‌کنند، به پرواز ادامه داده و مانورهای بسیار هوشمندانه‌ای انجام می‌دهند. تا جایی که امروزه پرنده‌هایی مانند گلوبال‌ بلند می‌شوند و دور زمین می‌چرخند و به صورت ماهواره‌ای یا اتوماتیک یا با خلبان اتوماتیک کنترل می‌شوند.

● هواپیمای بدون‌ سرنشین چه کارایی‌هایی دارد؟ چه عملیاتی را می‌توان به این سیستم سپرد؟

هواپیمای بدون‌ سرنشین در دنیای نظامی در سایز کوچک به درد دیده‌بانی هوایی، مرزبانی و رساندن دارو برای جاهای خاص می‌خورد. در سایزهای بزرگ‌تر برای حمله یا پروازهای طولانی یا شناسایی استفاده می‌شود، اما در محدوده غیرنظامی پهپاد برای تصویربرداری هوایی و کارهای زمین‌شناسی و نقشه‌برداری یا در این حد که برای سمپاشی مزارع از هلی‌کوپترهای بدون‌ سرنشین در کشورهای پیشرفته استفاده می‌شود یا حتی برای تست دستگاه‌ها یا تجهیزاتی که برای هواپیماهای سرنشین‌دار استفاده می‌شود. اما در حال حاضر عمده استفاده از این نوع هواپیماها برای دیده‌بانی، حمل و نقل و کنترل ترافیک است. در حال حاضر پرنده‌هایی مانند قوی برفی وجود دارد که ساخت کشور آمریکاست که تا ۸۰۰ ـ ۷۰۰ کیلوگرم را می‌تواند در مسافت‌های طولانی با خودش حمل کند و ویژگی مهم آن هزینه بسیار اندک تعمیر و نگهداری و عدم وجود هزینه خدمه پروازی است. این هواپیما می‌تواند برای رساندن آذوقه به کمپ‌های تحقیقاتی قطب شمال یا امدادرسانی به سوانح رانندگی در بزرگراه‌ها به کار آید.

● شرکت شما از چه زمانی و برای چه منظوری کار روی هواپیمای بدون ‌سرنشین را شروع کرد؟

من از دوران دانشجویی یعنی از سال‌های ۸۲ ـ۸۱ کار روی طراحی هواپیماهای جنگنده سرنشین‌دار را آغاز کردم. مدت کوتاهی در هواپیماسازی بودم و طرح‌هایی را ارائه دادم. اما خیلی زود فهمیدم که بخش دولتی این صنعت، دست‌ من را به عنوان یک مهندسی که کلی ایده داشتم می‌بندد. در آن زمان من و دوستانم توانایی مالی برای این که در ساخت هواپیمای ‌سرنشین‌دار پا بگذاریم را نداشتیم. دیدیم تنها راهی که وجود دارد شروع‌کردن طراحی و ساخت هواپیمای بدون‌ سرنشین است که نتیجه‌اش یکی از اولین پرنده‌های بدون ‌سرنشین واقعی ایران بود. در آن زمان هواپیمای الکتریکی بدون ‌سرنشین با خلبان اتوماتیک در ایران وجود نداشت و من موتور آن را با مشقت زیادی سوار کردم و تست پرواز گرفتم. البته این پروژه متعلق به شرکت آئروپارس نبود، من برای یک شرکت خصوصی دیگری این کار را کردم اما این کار شد سرآغازی برای فعالیت‌های شرکت تازه تاسیس ما.

● بعد از این که تصمیم گرفتید این پروژه را شروع کنید با چه مشکلاتی روبه‌رو شدید؟

اولین مشکلاتی که وجود داشت و هنوز هم وجود دارد کمبود مواد اولیه و ملزومات صنعت هوافضا در ایران است. صنعت هواوفضا اولین چیزی که نیاز دارد وسایل و ابزار الکترونیک است یعنی هر چه شما طرح و ایده هم داشته باشید، اگر ملزومات مورد نیازتان در دسترس نباشد به هیچ کاری نمی‌آید. دوم سیستم‌های الکترونیکی، چون هواپیمایی که خلبان اتوماتیک حرفه‌ای نداشته باشد، صد درصد هواپیمایی مدل و تفریحی است که به درد کارهای حرفه‌ای نمی‌خورد و این خیلی نکته قابل تاکیدی است. هواپیما باید خلبان اتوماتیک حرفه‌ای داشته باشد و از دید خارج شود و بعد به صورت اتوماتیک برگردد به آشیانه.

تازه حالا اگر بتوانیم با هزار و یک گرفتاری قطعات و مواد اولیه را بخریم و بیاوریم ایران دچار مشکل با گمرک ایران خواهیم شد. از طرفی این مواد و قطعات الکترونیکی را به ما نمی‌دهند، چون ما در ایرانیم و اینجا فعالیت داریم، از طرفی اگر ما این قطعات را وارد کنیم، گمرک ایران نمی‌گذارد این قطعات ترخیص شود و هزار تا مشکل برای واردکنندگان ایجاد می‌کنند. از همان اول که شرکت را تاسیس کردیم، می‌دانستیم صنایع نظامی مشتری ما نخواهند بود. بسیاری از مشتری‌های ما کشورهای عربی هستند. آنها از تجهیزات پروازی ما برای تصویربرداری‌های هوایی که شرکت‌های نفتی آن کشورها نیاز دارد، استفاده می‌کنند.

● شما چندین نمونه هواپیما طراحی کرده‌اید. چرا این همه مدل متنوع ساخته شده است؟

عمادی‌پور: پهپاد را هیچ‌کس نباید هدایت کند. به محض این‌ که در پرواز هواپیمای بدون ‌سرنشین بعد از برنامه‌ریزی‌اش دخالت می‌کنید از حال بدون‌ سرنشین خارج می‌شود. پهپادهای رادیوکنترلی هواپیماهای تفریحی هستند و نه هواپیماهای بدون سرنشین مدل‌های متنوع براساس نیازهای متنوع ساخته شده است. شرکت‌هایی را می‌شناسم که سال‌هاست یک مدل را تولید می‌کند. یک مدل یک نیاز را برطرف می‌کند. مثلا هواپیمای کبوتر ساخت شرکت ما، پرنده کوچکی است که کاملا اتوماتیک پرواز می‌کند و این به خاطر نیاز خریدارانی بود که مایل نبودند درگیر آموزش‌های سخت و طولانی برای خلبانی یک هواپیمای پیشرفته شوند. همین هواپیمای کبوتر که حدود۴۰ کیلومتر برد دارد، به گونه‌ای طراحی شده که پس از پایان ماموریت با چتر فرود آید تا یک فرد مبتدی هم بتواند از آن استفاده کند. ما اولین شرکت خصوصی ایران هستیم که پاراموتور و چترهای فرود هواپیما را تولید می‌کنیم. دوخت پاراموتور تکنولوژی پیچیده‌ای دارد و بسیار مشکل است، چراکه از الیاف کندار ساخته شده است. می‌دانید که الیاف کندار ضدسایش است، برش نمی‌خورد و قیچی به آن اثر نمی‌کند و کار با آن بسیار سخت است. یا برای مثال هواپیمای R۸ پرنده سبکی است که ۲ عدد از آنها در یک ساک دستی جا می‌شود. R۸ پرنده ارزان‌قیمتی است که تا ۱۰ کیلومتر به صورت اتوماتیک تصویربرداری هوایی و گشتزنی می‌کند.

● مشتری‌های شما عمدتا چه کسانی هستند؟ چه کسانی می‌توانند به شما مراجعه کنند؟

مشتری‌های ما بیشتر دانشگاه‌ها هستند، به اضافه مشتری‌های خارجی در خاورمیانه و کسانی که می‌توانند به ما مراجعه کنند راهنمایی رانندگی و نیروی انتظامی است. جنگلبانی است که استفاده بسیار خوبی می‌تواند بکند. می‌توانند از پاراموتورهای بدون ‌سرنشین ما استفاده کنند. ۲ نمونه از پاراموتورهای ما مخصوص خاموش کردن آتش است که محموله زیادی از مواد خاموش‌کننده آتش را می‌تواند در فاصله زیادی حمل کند و در مرکز آتش فرو بریزد.

● با یک هواپیمایی که دارای خلبان است بسیار راحت می‌توان در زمانی کوتاه محل آتش را پیدا کرده و اقدام به عملیات خاموش‌کردن آتش نمود، اما به این پاراموتورها چگونه باید در زمانی کم برنامه داد؟

در ۲ یا ۳ دقیقه با یک قطب‌نمای معمولی زاویه را نسبت به خط شمال و مبدا درآورده و در سیستم ذخیره می‌کنید. در حین پرواز هم می‌توانید دخالت کنید و زاویه مسیر را تغییر دهید. اگر بخواهید از هواپیماهای معمولی برای این کار استفاده کنید شما باید دائم ۳ خلبان داشته باشید که اگر مشکلی پیش آمد در ۳ شیفت حضور مداوم داشته باشند، اما این سیستم بدون‌ سرنشین می‌تواند دائم در آشیانه شما آماده پرواز موجود باشد و در ۲ تا ۳ دقیقه آماده پرواز شود. هواپیما مریض نمی‌شود، غیبت نمی‌کند، بیمه نمی‌خواهد و حقوق نمی‌گیرد و هزینه تعمیراتی آن بسیار کم است.

● این هواپیماها به GPS و سیستم ناوبری دیگری مجهز نیستند. به نظر می‌آید که هواپیماهای شما آنقدرها هم هوشمند نیستند. مثلا در برخورد با موانع، عکسبرداری از جایی خاص یا همین مورد پیدا کردن موقعیت آتش به صورت هوشمند چگونه عمل می‌کنند؟

صددرصد در این هواپیماها سیستم‌های اندازه‌گیری و حسگرهای زیادی وجود دارد. ساده‌ترین اتوپایلوت سیستمی است که طول و عرض جغرافیایی منطقه را به آن می‌دهید و خودش تصمیم می‌گیرد و نهایتا هم خودتان می‌توانید دخالت کنید. یعنی به جای این ‌که یک سرنشین بگذارید و هواپیما را به آسمان بپرانید با این هواپیماهای بدون‌ سرنشین یک مرحله بالاتر هستید. همچنین هواپیماهای معمولی خلبان‌دار نمی‌توانند ۱۰ تا ۱۵ ساعت در هوا پرواز کند، یعنی اصلا هیچ انسانی نمی‌تواند این مدت طولانی یک جا ثابت بنشیند و دائم مراقب اوضاع باشد اما در حال حاضر سیستم‌های پاراموتور بدون‌ سرنشین‌ ما ۱۵ ـ ۱۰ ساعت پرواز می‌کنند بدون نیاز به اکسیژن، بدون نیاز به سیستم گرمایشی، آب و غذا و صد جور توقع دیگر.

● فرض کنید من مزرعه‌ خیلی بزرگی دارم و می‌خواهم دور تا دور مزرعه را دیده‌بانی و همه‌جا را کنترل کنم، اما نمی‌خواهم از دوربین استفاده کنم، با استفاده از همین پاراموتورهای شما چقدر هزینه باید کنیم؟ چه تجهیزاتی را باید تهیه کنیم و چه کارهایی را باید انجام دهیم؟

شما می‌توانید با یک هزینه حدود ۷ میلیون تومان یکی از هواپیماهای بدون‌ سرنشین کلاس یک ما را تهیه کنید که مجهز به موتور الکتریکی است و با برق مزرعه شما شارژ می‌شود. حالا شما می‌توانید انتظار داشته باشید که پرنده شارژشده شما حدود ۵ تا ۶ ساعت مداوم پرواز کند و برای مثال برود سراغ گله گاوتان در آن سوی تپه و بعد برگردد انبار را دیده‌بانی کند و بعد برود بالای سر مزرعه و حتی می‌شود تجهیزاتی را روی آن نصب کرد که صدایی هم تولید کند که پرنده‌ها را فراری دهد یا به آدم‌های مزاحم اخطار دهد. برای مثال ما برای مشتری بحرینی‌مان برای دیده‌بانی دریایی پرنده‌ای ساختیم که بلند‌گویی در آن کار گذاشته بودیم تا در حین دیده‌بانی دریایی اگر کسی نزدیک به محوطه ممنوعه می‌شد، اخطار دهد.

از آن طرف ما برای پرنده‌های خودمان گارانتی‌هایی هم در نظر گرفته‌ایم به اضافه این ‌که خریدارمی تواند با هزینه کمی آموزش ببیند. ما یک نمونه صادرات به یک دامدار در کشور انگلیس داشته‌ایم. حتی تا به حال نیاز پیدا نکرده تا قطعه یدکی از ما تهیه کند، چون دستورالعمل‌ها را خیلی با دقت رعایت می‌کند. همین پرنده را اگر از یک شرکت خارجی می‌خرید باید حدود ۱۰۰ میلیون تومان هزینه می‌کرد.

چند وقت پیش در نمایشگاهی در مسکو هواپیمای بدون سرنشینی دیدم که سازنده‌اش می‌گفت یکی از شرکت‌های ایرانی نمونه‌ای از آن را از آنها خریداری کرده است به قیمت حدود ۱۲۰ میلیون تومان و باید گفت جای تاسف دارد هواپیمایی که نه استاندارد دارد نه گارانتی با این قیمت توسط شرکت‌های ایرانی خریداری می‌شود، در حالی که ما خودمان هواپیماهایی داریم که استاندارد دارد و واقعا صلاحیت دارد و از همه مهم‌تر این‌ که با یک‌چهارم قیمت عرضه می‌شود، اما خیلی از خریداران حاضر نیستند کالای ایرانی بخرند.

● شرکت شما با این که یک شرکت کوچک است کل فرآیند طراحی، ساخت، بازاریابی و فروش و کار انبوه خودش را انجام می‌دهد. به نظر شما قسمت سخت کار کجاست؟

قسمت سخت کار شامل تامین مواد اولیه و قطعات است آن هم نه به خاطر تحریم، بلکه به خاطر گمرک کشور ایران است و با کمال اطمینان می‌گویم که در گمرک ایران یک کانتینر کالا را خیلی راحت می‌توانید وارد کنید، اما یک دانشجو یک قطعه کوچک را نمی‌تواند وارد کند و سال‌ها باید دنبال ترخیص کالایش باشد. یک محدودیت با این است و محدودیت دیگری که ما را در کار شرکتی اذیت می‌کند پشتیبانی است. مشتری‌هایی که ما در ایران داریم به اندازه‌ای که باید از پرنده بدون ‌سرنشین و سیستم بدون ‌سرنشین اطلاعاتی ندارند. یعنی مشتری چیزی سفارش می‌دهد و به او می‌گوییم پرنده را به صورت خام می‌خواهید یا نیاز به آموزش هم دارید؟ می‌گوید: نه نیازی به آموزش ندارم و در فلان ارگان هستم فقط پایین‌ترین قیمت را بگویید و بعد معلوم می‌شود که این ‌آدم اصلا از هواپیمای بدون‌ سرنشین اطلاعاتی ندارد و سال‌هاست با هواپیمای تفریحی کار می‌کرده است و آن‌موقع است که درگیری شروع می‌شود، شرکت ما برای دادن خدمات به دنبال دریافت هزینه‌اش است، اما آن مشتری یا شرکت نمی‌خواهد برای آموزش هزینه‌ای بپردازد. نتیجه این می‌شود که یا پرنده را نمی‌توانند استفاده کنند یا ما مجبور می‌شویم آن مشتری را از فهرست مشتریانمان حذف کنیم.

شهرام یزدان‌پناه