۹ آذر ماه – روز بزرگداشت شیخ مفید

در میان دانشمندان اسلامی, بزرگانی یافت می شوند که در پیشرفت احکام الهی در جوامع تاثیر بسیار داشته, آثاری جاویدان ازخود به جای گذاشته اند شیخ مفید, در شمارچنین دانشمندانی جای دارد
نامش محمد بن محمد بن نعمان بن عبدالسلام و کنیه اش ابو عبدالله است و در یازدهم ذیقعده سالروز میلاد حضرت ثامن الحجج علی بن موسی الرضاعلیه السلام درسال ۳۳۶ ه ق دیده به جهان گشود

در میان دانشمندان اسلامی، بزرگانی‏یافت می‏شوند که در پیشرفت احکام الهی در جوامع تاثیر بسیار داشته، آثاری جاویدان ازخود به جای گذاشته‏اند؛ شیخ مفید، در شمارچنین دانشمندانی جای دارد.

نامش محمد بن محمد بن نعمان بن‏عبدالسلام و کنیه‏اش ابو عبدالله است و در یازدهم ذیقعده (سالروز میلاد حضرت‏ثامن الحجج علی بن موسی الرضاعلیه السلام) درسال ۳۳۶ ه .ق. دیده به جهان گشود.

شیخ طوسی، در کتاب رجال خود از این عالم گرانسنگ این گونه یاد می‏کند:

«محمد بن محمد بن نعمان دانشمندی‏بزرگ و موثق است.» او در فهرست‏می‏نویسد: «محمد بن محمد به نعمان‏معروف به «ابن معلم‏» از متکلمان امامیه است‏و در زمان او ریاست علمی و دینی شیعه به اومنتهی گردید. در علم فقه و کلام بر هر کس‏برتری داشت. دانشمندی حاضر جواب بود ونزدیک به ۲۰۰ جلد کتاب از او به یادگار مانده‏است.

ابن شهر آشوب در مورد وی می‏نویسد:شیخ مفید ابو عبدالله محمد بن محمد بن‏نعمان از شاگردان ابو جعفر بن قولویه بود وحضرت ولی عصر او را به «شیخ مفید» ملقب‏فرمود.

نجاشی - که خود از زمره شاگردان آن عالم‏گرانمایه است.- در باره استادش می‏گوید:

استاد ما - رضی‏الله عنه - مقام والای او درعلم و کلام و روایت و وثاقت، مشهورتر ومعروفتر از آن است که به وصف آید.

جایگاه و مقام علمی و دینی شیخ مفیدزمانی بهتر روشن می‏گردد که عصر وی موردبررسی قرارگیرد.

● عصر حیات

در عصر شیخ مفید، شیعیان از آزادی‏بیشتری برخوردار بودند و وجود عالم‏بزرگواری چون شیخ مفید در میان آنان به‏اعتبارشان می‏افزود. شیخ از پراکندگی‏شیعیان ممانعت ورزید، آنان را از خطر تفرقه‏نجات داد، با اعتبار خویش اوضاع اسفبارآن‏ها را سامان بخشید و آن‏ها را به اوج عزت‏رسانید. شیخ مفید در محله کرخ بغداد - که‏مرکز شیعیان بود.- می‏زیست و مسجدمعروف «براثا»- که اکنون زیارتگاه شیعیان‏است.- محل تدریس وی بود.

از سوی دیگر، دوران شیخ مفید دوران‏رونق مباحث کلامی و اصولی در میان‏دانشمندان اهل سنت‏بود. پیش از وی،شیعیان در مسائل کلامی و اصولی حلقه‏های‏درس تشکیل داده بودند و شیخ صدوق - که‏ریاست علمی و دینی شیعیان را عهده‏داربود.- سبک ساده‏ای در تصنیف و تالیف کتب‏پیش گرفت و بر همان شیوه نیز فتوا داد.

سبک ساده بیانی صدوق، جهت تفهیم‏مسایل کلامی و اعتقادی سودمند بود، ولی باپیشرفت علمای اهل سنت در آن علوم، ادامه‏آن سبک سبب رکود جامعه شیعی می‏شد. براین اساس، ایجاد یک تحول، ضروری به نظرمی‏رسید. در این زمان شیخ مفید با استفاده‏از مبانی علم کلام و اصول راه بحث و استدلال‏را بر شیعیان گشود; ابواب فقه را با دقت موردتجزیه و تحلیل قرار داد، هر موضوعی را درجایگاه خویش بیان کرد و با این روش، جامعه‏مسلمانان را با روش صحیح استدلال آشناساخت

شیخ مفید نه تنها نزد علمای شیعه بلکه‏نزد علمای اهل سنت نیز مقامی والا داشت وآن‏ها نیز او را می‏ستودند.

ابن ندیم - که از معاصران او بود.- در باره‏وی می‏نویسد:«دانشمندی با هوش و بافراست است. من او را دیده‏ام، دانشمندی‏عالیقدر است.

ابن حجر عسقلانی در باره وی‏می‏نویسد:«مفید بسیار پارسا و فروتن وپاسدار علم بود. گروهی از دانشمندان ازمحضر او بهره جستند. او چنان در مکتب‏تشیع والامقام است که معروف است‏بر هردانشمندی منت (حق) دارد.»

شیخ مفید در مناظره از قدرت خارق‏العاده‏ای بر خوردار بود و مخاطب خویش رابه خوبی اقناع می‏کرد.

خطیب بغدادی - که از علمای اهل سنت وهم عصر شیخ مفید بود.- می‏گوید: «او، اگرمی‏خواست، قدرت داشت ثابت کند که ستون‏چوبی از طلا است‏». نام‏های چند تن ازعلمای اهل سنت - که شیخ مفید اغلب باآن‏ها مناظره می‏کرد.- عبارت است از: علی بن‏عیسی رمانی، قاضی ابوبکر باقلانی و قاضی‏عبدالجبار معتزلی.

● شیخ مفید و تبعید

شیخ مفید در عصر عضدالدوله دیلمی وحکومت آل بویه - که دوران عزت و اقتدارشیعه بود.- می‏زیست و اکثر مناظرات وی درهمین دوران صورت گرفت. شیخ در زمان‏وفات عضدالدوله ۳۴ ساله بود. البته این‏دوران آزادی برای شیخ و شیعیان چندان‏پایدار نبود; زیرا به زودی دوران دستگیری وتبعید شیخ و دوستانش آغاز شد.ابن اثیر ازآن دوران این گونه یاد می‏کند: «در سال ۴۰۹ه . سلطان الدوله، پسر بهاءالدوله، ابن‏سهلان را به کومت‏بغداد منصوب کرد.چون او وارد بغداد شد، ابو عبدالله بن نعمان،فقیه شیعه، راتبعید کرد.

● افول ستاره

نجاشی، شاگرد عالیقدر شیخ، از زمان فراق‏استاد چنین می‏گوید: «مفید (ره) سه شب‏مانده به آخر ماه رمضان سال ۴۱۳ ه . وفات‏یافت و ولادتش روز یازدهم ذی قعده سال‏۳۳۶ ه. بود. شریف مرتضی ابو القاسم علی‏بن حسین (سید مرتضی) در میدان اشنان برپیکر او نماز گزارد. میدان با وجود وسعت‏فراوانی که داشت، از کثرت معیت‏به تنگ‏آمده بود. بعد از نماز، جسد مطهرش را درخانه‏اش به خاک سپردند. چند سال بعد او رابه مقابر قریش، کنار مرقد حضرت امام موسی‏بن جعفرعلیه السلام منتقل ساختند.

اکرم اکبرزاده ابراهیمی