كمیته مشترك ضد خرابكاری

یكی از مخوف ترین تشكیلات اطلاعاتی ایران در سالهای پایانی حكومت شاه «كمیته مشترك ضد خرابكاری» نام داشت تشكیل این كمیته گامی در جهت هماهنگی میان عملكرد ادارات و سازمانهائی بود كه به نوعی در ایجاد امنیت مورد نیاز حكومت شاه در كشور ایفای نقش می كردند

بی‌شك یكی از بزرگترین دلائل شكل‌گیری انقلاب اسلامی و سقوط رژیم شاه، اختناق سیاسی و خفقانی است كه حكومت پهلوی با حمایت شبكه‌های اطلاعاتی امریكا و رژیم صهیونیستی در كشور بوجود ‌آورده بود. سازمان اطلاعات و امنیت كشور موسوم به ساواك در ایجاد نارضائی‌های اجتماعی ایران بویژه در دهه پایانی عمر حكومت شاه نقش ویژه‌‌ای داشت.

یكی از مخوف‌ترین تشكیلات اطلاعاتی ایران در سالهای پایانی حكومت شاه «كمیته مشترك ضد خرابكاری» نام داشت. تشكیل این كمیته گامی در جهت هماهنگی میان عملكرد ادارات و سازمانهائی بود كه به نوعی در ایجاد امنیت مورد نیاز حكومت شاه در كشور ایفای نقش می‌كردند. تا پیش از دهه پنجاه شهربانی، ساواك ، اداره ضد اطلاعات ارتش و سایر مراكز اطلاعاتی رژیم پهلوی هر یك به تنهائی اهداف اطلاعاتی و امنیتی خود را دنبال می‌كردند. این اقدامات جداگانه در بسیاری موارد سبب ایجاد ناهماهنگی و حتی اصطكاك میان سازمانهای عمل كننده می‌شد و در نتیجه ضریب توفیق عملكرد این مراكز را كاهش می‌داد.

در آذر ۱۳۴۹ شورای امنیت كشور تصمیم گرفت برای اجتناب از برخورد میان تیمهای عملیاتی با ایجاد یك تشكل واحد، زمینه هماهنگی و وحدت رویه را میان سازمانهای اطلاعاتی و امنیتی كشور بوجود آورد. این تصمیم در اوائل بهمن ۱۳۵۰ عملی شد و ظهور تشكیلاتی به نام «كمیته مشترك ضد خرابكاری» حاصل همین تلاش بود. كمیته مزبور مركب از واحدهای اطلاعاتی و امنیتی شهربانی، ارتش، ژاندارمری و اداره كل سوم ساواك (اداره تأمین امنیت داخلی) بود. نمودار تشكیلاتی كمیته مشترك شامل سه واحد اطلاعاتی، اجرائی و پشتیبانی با ۳۷۵ پست سازمانی دائم و ۱۸۸ پست موقت، بود. كمیته محل استقرار مجرب‌ترین و خشن‌ترین شكنجه‌گران رژیم شاه بود. ساختمان كمیته كه در ۱۳۱۶ ش. زمان رضاخان توسط آلمانی‌ها به عنوان قسمتی از نظمیه تهران طراحی ساخته شد، در چهار طبقه به صورت مدور بنا شد و شامل بندهای انفرادی، عمومی و محلهائی برای شكنجه بازداشت شدگان بود. این كمیته كه ساختمان زندان موقت شهربانی در محل باغ ملی را مقر خود قرار داده بود، در اوائل خرداد ۱۳۵۲ با اوجگیری مبارزات مردم و گروهها، به فعالیتهای خود توسعه داد و به سرعت زیر نفوذ و سلطه اداره سوم ساواك و تحت فرمان چهره‌هائی چون پرویز ثابتی، نصیری و پاكروان درآمد. اكثر مأمورین این كمیته را نیز مأموران با سابقه ساواك تشكیل می‌دادند. این مأموران با شركت در كلاسهای آموزشی «امنیتی اطلاعاتی» در ساواك و موساد به مهارتهای قابل توجهی در تعقیب و مراقبت، عملیات ضد براندازی، بازجوئی و شكنجه دست یافتند و خونین‌ترین جنایات را در سالهای پایانی عمر حكومت پهلوی علیه مردم و مخالفین رژیم به راه انداختند.

شكنجه مخالفان و مبارزان سیاسی كه در تمام دهه ۱۳۴۰ جریان داشت پس از تشكیل «كمیته مشترك ضد خرابكاری» به اوج رسید. اسناد و مدارك بی‌شمار و خاطرات مبارزان و مخالفان سیاسی و ‌اثار و مدارك بر جای مانده دربازداشتگاهها و زندانها به ویژه پس از تشكیل «كمیته مشترك ضد خرابكاری» حاكی از رواج شكنجه‌های مرگباری است كه از سوی ساواك اعمال می‌شد. بخش عمده ابزارها و ادوات این كمیته برای شكنجه زندانیان از سوی سازمانهای اطلاعاتی موساد و سیا تأمین می‌شد.

سایروس ونس وزیر خارجه آمریكا در دوران كارتر در كتاب خاطرات خود بدون اشاره به نقش سازمان «سیا» در تجهیز و آموزش ساواك، به رواج روشهای غیر انسانی در رفتار ساواك با متهمان و محكومان اشاره كرده آن را از عمده‌ترین دلائل گسترش نارضایتی عمومی و گرایش نهائی مردم به سوی تحركات انقلابی و به سقوط كشاندن نظام سیاسی حاكم بر كشور خوانده است.۱

با این همه، روش‌های خشن و غیر انسانی «كمیته مشترك ضد خرابكاری» نه تنها نتوانست تضمینی برای تداوم حیات سیاسی حكومت شاه باشد، بلكه خود به عامل در تسریع سقوط شاه تبدیل شد. مجموعه دستگاه‌های پلیسی و امنیتی حكومت پهلوی به طور اعم و «كمیته مشترك ضد خرابكاری» به طور اخص با برخورداری از حمایت سازمانهای اطلاعاتی و جاسوسی انگلیس و امریكا و اسرائیل محیطی مملو از رعب و اختناق را در جامعه ایرانی بوجود آوردند. غافل از آنكه این خشونتها خود موجبی مهم برای ساقط ساختن حكومت ستمگر شاه خواهد شد.

پی‌نوشت‌ها:

۱ – ویلیام سولیوان و آنتونی پارسونز، خاطرات دو سفیر، ص ۴۴۸، به نقل از «سقوط»،‌مؤسسه مطالعات و پژوهشهای سیاسی