محرم آغاز راه عشق

همانا حسین ع چراغ هدایت و كشتی نجات است» از طرف دیگر كلمه «خاك» در این بیت ما را به یاد خاك كربلا و «تربت» پاك امام حسین ع می اندازد

یار مردان خدا باش كه در كشتی نوح

هست خاكی كه به آبی نخرد توفان را (۱)

برای نجات یافتن از توفان حوادث و رسیدن به ساحل نجات با كسانی كه حقیقتا راه شناس هستند همراه شو.

از پیامبر اكرم (ص) نقل شده است كه: مثل اهل بیت من در میان امت من مانند كشتی نوح است، هر كس در آن كشتی سوار شد نجات یافت و هر كس به آن كشتی پناه نبرد غرق شد. (۲) این حدیث نیز از پیامبر (ص) روایت شده كه می فرمایند: «همانا حسین(ع) چراغ هدایت و كشتی نجات است»(۳) از طرف دیگر كلمه «خاك» در این بیت ما را به یاد خاك كربلا و «تربت» پاك امام حسین (ع) می اندازد.

در روایتی آمده كه «در تربت آن حضرت شفای هر درد و مرض است بجز مرگ، و امان است از بلاها و باعث ایمنی از هر خوف و بیم است.»(۴)

حال می خواهیم ببینیم خاك (تربت) در غزل حافظ چه جایگاهی دارد: «خاك» آستان او (امام حسین (ع)) «كحل بینش» است (۵) ستاره خم می شود و آن را می بوسد (۶) منبع آب حیات ازلی است (۷) منت آن بر تمام چشم ها و بینش هاست (۸) زیارت آن ثواب روزه و حج قبول را دارد (۹) حوران بهشتی خواهان آن هستند (۱۰) خاك كوی امام حسین (ع) روشنی دیده می دهد (۱۱) اكسیر مراد است (۱۲) آب دیده ها در هوای این خاك جاری است (۱۳) این خاك عزیز است و به آن قسم می خورند (۱۴) برتر از باغ بهشت و سایه طوبی و قصر حور است (۱۵) و با وجود این خاك، به فردوس برین نگاه نمی كنند (۱۶) و آن را در قیامت به افتخار بر سر می گذارند (۱۷) جان گرامی فدای این خاك كه بوی دوست می دهد (۱۸) و آب حیات را از چشم می اندازد (۱۹) آری این «خاك» كه از آن سخن گفتیم، با این اوصاف، نمی تواند جز خاك قبر امام حسین (ع) باشد.

و حافظ چه خوب سروده است كه:

ز خاك كوی تو هر گه كه دم زند حافظ

نسیم گلشن جان در مشام ما افتد (۲۰)

بنابر آنچه آمد باید گفت كه حافظ در این بیت (۲۱) از ما می خواهد كه راهرو مسیر اهل بیت (ع) مخصوصا امام حسین (ع) باشیم و شاهد مثال ما وجود كلمه خاك در بیت مزبور است چرا كه خاك امام حسین (ع) (تربت) معروف است. (۲۲)

و حافظ در بیتی دیگر چقدر زیبا سروده است كه:

حافظ از دست مده دولت این كشتی نوح

ورنه توفان حوادث ببرد بنیادت

زین العابدین آذر ارجمند

پی نوشت:

۱- غزل ،۹ بیت ۶

۲- این حدیث به حدیث سفینه نوح معروف است. جهان بینی اسلامی، امامت، مراكز تربیت معلم، ۱۳۶۲

۳- ان الحسین مصباح الهدی و سفینه النجاه

۴- قمی، شیخ عباس - مفاتیح الجنان، صفحه ،۹۲۰ ذكر فضیلت تربت امام حسین (ع)

۵- چو كحل بینش ما خاك آستان شماست ‎/ كجا رویم بفرما از این جناب، كجا؟ (غزل ،۲ بیت ۵)، (توجه: كحل به معنای سرمه و یا داروی مخصوص برای قوی شدن چشم است و انتخاب «بینش» چقدر بجاست چون هم به معنی بینایی ظاهری و هم به معنی بصیرت و بینایی باطنی است)

۶- ای شهنشاه بلند اختر خدا را همتی ‎/ تا ببوسم همچو اختر خاك ایوان شما (غزل ،۱۲ بیت ۱۳)

۷- حافظ ار آب حیات ازلی می خواهی ‎/ منبعش خاك در خلوت درویشان است (غزل ،۴۹ بیت ۱۲)

۸- روشن از پرتو رویت نظری نیست كه نیست ‎/ منت خاك درت بر بصری نیست كه نیست (غزل ،۷۳ بیت اول)

۹- ثواب روزه و حج قبول آن كس برد ‎/ كه خاك میكده عشق را زیارت كرد (غزل ،۱۳۱ بیت ۲)

۱۰- ز عطر حور بهشت آن زمان بر آید بوی ‎/ كه خاك میكده ما عبیر جیب كند (غزل ،۱۸۸ بیت ۳) در این باره روایاتی نیز موجود است از جمله: حوریان بهشتی، چون یكی از ملائك را می بینند كه برای كاری به زمین می آید از او التماس می كنند كه برای ما تسبیح و تربت قبر امام حسین (ع) را به عنوان هدیه بیاورد (شیخ عباس قمی - مفاتیح الجنان، صفحه ،۹۲۱ ذكر فضیلت تربت امام حسین (ع))

۱۱- یاد باد آنكه سر كوی توام منزل بود ‎/ چشم را روشنی از خاك درت حاصل بود (غزل ،۲۰۷ بیت اول)

۱۲- قلب بی حاصل ما را بزن اكسیر مراد ‎/ یعنی از خاك در دوست نشانی به من آر (غزل ،۲۴۸ بیت ۲)

۱۳- آنچنان در هوای خاك درش ‎/ می رود آب دیده ام كه مپرس (غزل ،۲۷۰ بیت ۳)

۱۴- اگرچه خرمن عمرم غم تو داد به باد ‎/ به خاك پای عزیزت كه عهد نشكستم (غزل ،۳۱۵ بیت ۲)

۱۵- باغ بهشت و سایه طوبی و قصر حور ‎/ با خاك كوی دوست برابر نمی كنم (غزل ،۳۵۳ بیت ۲)

۱۶- واعظ مكن نصیحت شوریدگان كه ما ‎/ با خاك كوی دوست به فردوس ننگریم (غزل ،۳۷۲ بیت ۵)

۱۷- خاك كوی تو به صحرای قیامت فردا ‎/ همه بر فرق سر از بهر مباهات بریم (غزل ،۳۷۳ بیت ۶)

۱۸- اتت روائح رند الحمی و زاد غرامی ‎/ فدای خاك در دوست باد جان گرامی (غزل ،۴۶۹ بیت اول)

۱۹- صبا به چشم من انداخت خاكی از كویش ‎/ كه آب زندگیم در نظر نمی آید (غزل ،۲۳۷ بیت ۲)

۲۰- غزل ،۱۱۴ بیت ۸

۲۱- بیت «یار مردان خدا باشد كه در كشتی نوح ‎/ هست خاكی كه به آبی نخرد توفان را

۲۲- توجه به این نكته نیز خالی از لطف نیست كه با آنكه از نظر فقهی خوردن خاك گناه و حرام است خوردن مقداری از تربت امام حسین (ع) به قصد استشفاء (طلب شفا) مانعی ندارد و چه بیماری های لاعلاجی را كه نگاهی از امام حسین (ع) شفا نداده است! به قول حافظ:

شكسته وار به درگاهت آمدم كه رقیب

به مومیایی لطف توام نشانی داد (غزل ،۱۱۳ بیت ۳)