چرا قصه بگوییم

قصه گویی در خانه و خانواده

قصه گویی ساده ترین، ارزانترین و درعین حال مؤثرترین شیوه نمایشی است که امکان اجرای آن برای هر خانواده ای وجود دارد. در حقیقت قصه گویی برنامه ای است که تا حد زیادی سبب رضایت و خشنودی قصه گو از یک سو و مخاطبانش از سوی دیگر است.

از طریق داستان ها می توان حقایق عمیق و کلی را به دیگران انتقال داد. در هنگام قصه گویی، قصه گو کلیه ایده های متفاوت خود را به صورت یکجا به مخاطب انتقال می دهد. در نتیجه شنونده برای دریافت مضمون اصلی داستان، خود را به زحمت نمی اندازد چراکه محتوای کلی داستان به یکباره با حرکات سرو دست و با عوض شدن تن صدا به صورت بم و بلند یا کوتاه و... منتقل می شود.

از جمله دلایل علاقه مندی عموم به قصه گویی عبارتند از:

▪ هنگام قصه گویی، صمیمیتی میان شخص قصه گو و شنونده به وجود می آید که از فرم های نمایشی دیگر این انتظار نمی رود و گاه محال است.

▪ قصه گویی نمایشی است که می تواند بدون وسیله و مقدمات در هر خانه ای به صورت شخصی خانوادگی اجرا شود و پاسخگوی نیاز افراد در این زمینه باشد.

▪ قصه و قصه گویی قرنهاست که بهترین راه، بیان آرزوهاست. قصه زبان مشترک انسانها برای تشریح اشاره ها و معنی ها و انتقال ارزشهای اخلاقی و معنوی از نسلی به نسل دیگر بوده است. همچنین وسیله برای انتقال سینه به سینه آداب و رسوم است تا از گزند روزگار در امان باشند و به دست فراموشی سپرده نشوند.

▪ قصه ها نشان داده اند که در گوشه و کنار این گیتی پهناور، افراد دیگری هم بوده و هستند که خلق و خو و ارزشهای معنوی آنها با ما متفاوت است، به همین دلیل قصه و قصه گویی همیشه عواملی بوده اند که تحمل دیگران عقایدشان را ممکن ساخته اند.

▪ قصه گویی می تواند مایه نشاط و وسیله ای برای تأمین بهداشت روانی شنونده و به طور کلی برای شنونده آرامش بخش باشد.

▪ در یک کلام، قصه گویی، کاری خوب، دلنشین و دوست داشتنی است. در گذشته ها قصه گویی به عنوان یکی از برنامه های مهم، در زندگی شناخته شده و دارای اهمیت بود و افراد خانواده در این کار شرکت می کردند.

متخصصان روانشناس، قصه گفتن را برای تکامل مغز نوزادان و کودکان لازم می دانند و می گویند: با قصه گویی، علاوه بر شناساندن صدای والدین، صحبت کردن برای کودک راحت می شود و کلمات را صحیح و کامل ادا می کند.

● چه وقت برای قصه گویی مناسب است؟

▪ هنگام خواب:

بیش از هر زمان دیگر، شب یعنی پیش از موعد خواب زمان مناسبی برای قصه گویی به شمار می رود. در کل شب و عصر زمانی است که گویی از گذشته های دور برای قصه گویی به ثبت رسیده است حتی در شعر شاعران بسیار قدیمی هم نمونه هایی است که به این موضوع اشاره دارد. پدران و مادرانی که تمایل دارند هر شب برای کودکانشان پیش از خواب به صورت منظم و همیشگی قصه بگویند بهتر است در آغاز قصه ها را با صدای بلند بگویند و گه گاه شعر یا آوازهای کوتاهی را نیز در وسط یا پایان قصه برای کودکان بخوانند.

خواندن شعری ساده که صحنه ای هیجان انگیز نداشته باشد و از ظرایف ادبی کمتری برخوردار باشد همراه با قصه های قبل از خواب فکر مناسبی است. لالایی هایی که تصویرهای پیچیده ندارد؛ شعرهایی آرامش بخشند و مفاهیمی مانند امیدواری، خانه، شب، زیباییهای طبیعت و... را می سازند، شعرهای خوبی برای همراهی با قصه های قبل از خواب به شمار می آیند. به صورت کلی لازم نیست حتماً شعری همراه با قصه قبل از خواب خوانده شود، مهم این است که عباراتی موزون و آهنگین با صدای آرام و دلنشین به گوش کودکان برسد. بهتر است هنگام شعر خواندن با حرکات آرام دست و صورت، اشاره ای عملی به مفهوم شعر داشته باشید؛ این حرکت مقدمه ای است که وقتی شعر تمام شد، پتو را روی کودک بکشید. او را ببوسید و چراغ را خاموش کنید و با حرکات اعلام کنید که دیگر زمان خواب فرا رسیده است.

▪ پیش از خواب:

شنیدن قصه هایی که بچه ها آنها را بارها و بارها شنیده اند. لذت بخش است. تحقیقات امروزی نشان می دهد که قصه گویی و خواندن بلند قصه هنگام خواب و نظم و ترتیب داشتن قصه گویی برای کودکانی که فاصله سنی آنها ۲ تا ۷سالگی است؛ عواملی مؤثر در جهت دادن به فرهنگ مطالعه در کودکان است و در آینده از آنها خوانندگانی خوب، ماهر و تیزبین می سازد.

مدت زمان قصه گویی، اگر به صورت همیشگی و منظم باشد می تواند از پنج تا ۱۰دقیقه شروع شود و با بالا رفتن سن بچه ها و پربار شدن گنجینه لغات آنها می توان این مدت را کم کم افزایش داد.

لازم نیست والدین همیشه قصه بگویند می توانید از کودکانتان بخواهید که آنها قصه ای را برای شما بگویند و فقط در هنگام قصه گویی با آنها همراهی کنید؛ این امر از سن چهار سالگی و گاه زودتر امکان پذیر است، در حقیقت از سنین سه تا چهار سالگی بچه ها معمولاً آمادگی دارند، پاره ای از اتفاقاتی که برایشان افتاده است را تبدیل به قصه کنند یا قصه های ساده ای را که شنیده اند را بازگو کنند و هنگامی که کودکان به سن پنج یا شش سالگی برسند از نظر ذهنی آمادگی دارند که افسانه ها را بشنوند می توان برای آنها پیش از خواب به گفتن یک یا دو افسانه کوتاه پرداخت.

از سنین شش سالگی به بعد بچه ها توانایی شنیدن قصه های بلند قسمت به قسمت را دارند، درحقیقت می توانند بین قسمت های مختلف داستان ارتباط برقرار کنند و بهتر است قصه های بلند را قبل از بازگو کردن، بلند بخوانید. قصه های بلندی که برای قصه گویی انتخاب می کنید باید طوری باشد که در هر شب قسمتی از آن به صورت منطقی پایان یابد یعنی باید قسمت های مختلف داستان به صورتی تقسیم بندی شود که در هر شب با ماجرایی پایان پذیرد و مقدمات ماجرای بعدی نیز در همان شب گفته شود.

▪ هنگام مسافرت:

ضرب المثلی است که می گویند؛ همسفر راه را کوتاه می کند. واقعیت این است که هر همسفری راه طولانی راکوتاه به نظر نمی آورد، بلکه همسفرهای خوش سخن و قصه دان و خاطره پرداز هستند که ملال و خستگی سفر را کم می کنند.

حتماً شما تا به حال کج خلقی و بی قراری بچه ها را در سفرهای طولانی دیده اید، گاهی می توان داستان هایی را که بچه ها در خانه شنیده اند به خوبی با آب و تاب در سفرها دوباره تعریف کرد؛ حتی می توان با بهره گیری از قوه تخیل از اتفاقات روزانه قصه ای حیرت انگیز و جالبی ساخت.

به کسانی که زیاد مسافرت می روند توصیه می کنیم که قصه های کوتاهی را که پایان های غیرمنتظره دارند به خاطر بسپارند؛ اگر این داستان ها همراه با یک بازی نمایشی گفته شود بسیار جذاب تر است.

▪ جشن ها و مراسم مذهبی:

تشریفات مذهبی تا حدود زیادی از تشریفات پیچیده و زیادی تشکیل شده اند فلسفه و دلیل این تشریفات بیشتر دهان به دهان و سینه به سینه به ما رسیده است و در میان اقوام و طوایف و نژادهای مختلف فرق می کند.

داستان گویی نقش مهمی در انتقال سینه به سینه دلایل انجام تشریفات مذهبی داشته است. برای بسیاری از مردم، اصول اخلاقی و اعتقادات مذهبی با یکدیگر عجین شده است. این افراد همیشه به دنبال فرصت هایی هستند که بتوانند ارزش های اعتقادی موردنظر خود را به فرزندان انتقال دهند و بیاموزند. روزهایی که تقویم به عناوین مذهبی پرداخته است، بهترین فرصت است تا با بیان قصه های آن روزها، فرزندانمان را با ارزش های مذهبی و معنوی آشنا سازیم.

اغلب کتاب های آسمانی، سرشار از قصه هایی است که به صورت مستقیم و غیرمستقیم گویای اسرار و ارزش های اخلاقی و معنوی است.

در روزهایی که مخصوص مسلمانان است می توان در آن روزها به بیان قصه های مخصوص پرداخت و بچه ها را با ارزش ها و اعتقادات مذهبی عجین کرد.

عید قربان، غدیر، فطر و سالروز تولد و شهادت امامان(ع) و... مناسبت هایی هستند که هرکدام قصه های گفتنی و شنیدنی را درخود پنهان کرده اند.

در این گونه ایام می توان فضای خانه را تاحدی تغییر داد به صورتی که بچه ها شاد یا غمگین بودن آن روز را از فضای خانه بفهمند، بعد می توان در جمع خانواده به بیان قصه هایی پرداخت که هم فلسفه و دلیل بزرگداشت آن روز را مطرح کند و هم به انتقال ارزش های اسلامی بپردازد، مثلاً در عیدقربان فرصت مناسبی پیش می آید برای بردن گل و شیرینی به خانه و ایجاد انگیزه برای طرح داستان حضرت اسماعیل(ع) است.

شاید هیچ روزی مناسبت تر از سالروز تولد یا وفات امامان(ع) نباشد، که بتوان بچه ها را گرداگرد خود جمع کرد و به بیان قصه هایی از زندگی امامان(ع) و واقعیت، حقانیت ارزش های وجودی آن بزرگواران گفت.

▪ ایام ویژه:

سالروز تولد بچه ها را اغلب خانواده ها به صورت میهمانی برگزار می کنند. والدین برای این روز چیزهایی ازقبیل، غذا، شیرینی، هدیه، نمایش و... را درنظر می گیرند تا به بچه ها خوش بگذرد اما عده بسیار کمی هستند که به فکر ترتیب یک برنامه قصه گویی در سالروز تولد فرزندانشان هستند؛ می توانید قسمتی از جشن تولد کودکتان را به قصه گویی اختصاص دهید. بچه ها را دایره وار دور خود جمع کنید و قصه برایشان بگویید.

از دیگر ایام قصه گویی می تواند؛ جشن تکلیف، ختنه سوران و روزها و جشن های باستانی و... باشد.

▪ همیشه و هر روز:

منتظر این نباشید که ساعت یا روز مهمی فرا برسد و یا سالروز و رویدادی پراهمیت پیش آید تا برنامه قصه گویی برای کودکانتان ترتیب بدهید. در روزهای عادی هم ساعاتی وجود دارد که برای قصه گویی مناسب است و والدین باید اهمیت این ساعت ها را دریابند، این مسئله درمورد والدین بچه های خردسال و کنجکاو صدق می کند. درحقیقت چنین کودکانی از شنیدن داستان های معمولی و شعرهای کودکانه شاد و راضی می شوند اما باید شعرها و داستان ها طوری انتخاب شوند که کودک بتواند خود را جایگزین شخصیت های قصه و شعر بکند؛ اگر چنین نباشد کودکان شنوندگان خوبی نخواهند بود.

اگر شما از آن دسته کودکانی بوده اید که دارای والدینی نبودید که برایتان قصه بگویند پس سعی کنید حالا که شما در مقام والدین هستند برای کودکانتان قصه بگویید تا آنها هم این عادت خوب را به نسل های بعدی انتقال دهند.

از هر فرصتی برای قصه گفتن استفاده کنید شاید آن فرصت همین الآن باشد.

حافظه کامیاب

پانوشت:

قصه و قصه گویی در خانه و خانواده؛

نویسنده: آنا پلویسکی،

ترجمه: مصطفی رحماندوست