سرزمین همیشه بهار

مروری بر جاذبه های گردشگری چابهار

به سرزمین همیشه بهار خوش آمدید. ۴ فصل سال با هوای بهاری، حس عجیبی را در نهان آدمی شکوفا می‌کند.

شاید تا پیش از این فکر می‌کردید چابهار یک منطقه گرم و سوزان است؛ اما برعکس این شهر از خوش‌آب‌وهواترین بنادر جنوبی ایران به شمار می‌رود. این خنکا زمانی روح‌انگیز می‌شوند که مونسون یا همان بادهای موسمی شبه‌قاره هند، تابستان چابهار را به خنک‌ترین ناحیه و زمستان آن را به گرم‌ترین بندر جنوبی کشور تبدیل می‌کند. اتفاقا فصل خوبی را برای مسافرت به این منطقه انتخاب کرده‌اید؛ چون زمان وزیدن این باد همین ماه است. با این وزش، جلوه بی‌نظیری از موج دریا در ساحل پدیدار می‌شود. حاصل وزش این باد در طول هزاره‌ها شکل و حجم خاصی به صخره‌ها بخشیده است، همچون یک تندیس مفهومی.

برای باور این مساله کافی است بدانید میانگین درجه حرارت بندر چابهار ۲۷ درجه سانتی‌گراد است. حالا به خاطر این‌که سفر ما پرماجراتر شود بدانید این منطقه تقریبا دورترین نقطه از مبدا تهران است و یکی از زیباترین سواحل دنیا را دارد. حالا شما به شرق کشور آمده‌اید؛ اما زیادی هم به شرق نروید، چون سر از پاکستان درمی‌آورید.

شاید چابهار به لحاظ گردشگری چندان شناخته شده نباشد؛ اما وجود طبیعت زیبا و آثار تاریخی چیزی خلاف آن را بیان می‌کند. وجود مسجدجامع تیس، قلعه پرتغالی‌ها، درخت کهنسال مکرزن در تیس کوپان، غار تیس، پناهگاه حیات‌وحش (تمساح) در باهوکلات، تپه گل‌فشان در کهیر، قلعه قدیمی تیس، امامزاده غلام رسول و... لابد کمی دچار تردید شدید. علاوه بر اینها اکوتوریسم طبیعی جزیره و... از جاذبه‌هایی است که نگاه ناگهانی شما را وادار به تمجید از خویش می‌کند. راستی از گل‌فشان‌ها این اعجاز طبیعت چیزی شنیده‌اید؟ ما برایتان می‌گوییم.

● گل‌هایی از جنس شگفتی

حباب‌های گل و لای از دل زمین برمی‌آیند و دوباره آرام فرود خواهند آمد. این فرآیند شگفت‌انگیز هر ۳۰تا‌۳۶ ثانیه تکرار می‌شود، یعنی گل و لای فشرده به همراه گاز خارج به طور مرتب سر برمی‌آورند. لابد تعجب کردید و نشانی می‌خواهید. شما برای دیدن این مکان می‌توانید به ۲ دشت کهیه و تنگ بروید. در آنجا ۳ تپه وجود دارد که در مسیر ۲۰ کیلومتری روستای کهیه و در مسیر جاده تنگ گالک در شمال غربی شهرستان چابهار قرار گرفته‌اند. ارتفاع این تپه‌ها هم برحسب تخمین مابین ۸ تا ۴۰ متر است.

این گل‌فشان‌های تپه‌ای دارای یک دهانه اصلی و چند دهانه کوچک‌تر هستند که دهانه اصلی آن به صورت طبیعی در وسط گل‌فشان واقع شده و شکل آن چیزی شبیه به کاسه‌ یا تیغی است. دهانه‌های اطراف، ثابت و دائمی نیستند و هرازگاه یکی متولد و یکی دیگر محو می‌شود. هرچند آنها شبه‌آتشفشان هستند؛ اما مطمئن باشید اصلا خطری شما را تهدید نمی‌کند، چون انفجار فورانی ندارند.

هرچند برای ما زیبا و تعجب‌برانگیز است؛ اما برای مردمان دوست‌داشتنی این دیار، معنا و مفهوم دیگری دارد. آنها از این گل و لای برای درمان برخی از بیماری‌ها و امراض پوستی استفاده می‌کنند. آنها می‌توانند کلی از فواید درمانی و شفادهنده آن را برای شما به زبان محلی توضیح دهند. جالب بود مگه نه!

● یک جا و کلی چیز

باز هم ردپای پرتغالی‌ها! یادتان نرفته که در بندرعباس و جزیره کیش، آنها کلی ویرانگری داشتند و البته چند قلعه هم ساخته و پرداخته بودند. آنها (پرتغالی‌ها) بناهای دیگری هم در ایران دارند. خب ابتدا عازم روستای تیس شوید؛ جایی در ۵ کیلومتری شمال غرب چابهار که رودخانه لاوی از آن می‌گذرد و کوه‌های زیبایی آن را احاطه کرده‌اند. این قلعه دارای معماری خاص و ویژه‌ای است که توانسته شمار قابل توجهی از گردشگران را به خود جلب کند. در قسمت شمال شرقی در ورودی اصلی قرار دارد و دارای ۴ گوشواره خلفی است که در پشت دیوارهای هشتی واقع شده‌اند. در ضلع شمال شرقی، آثار اتاق‌هایی وجود دارد که اکنون خراب شده‌اند و هر کدام دارای یک اتاق بزرگ‌تر مشرف به ایوان اختصاصی هستند.

اینجا تنها یک روستا نیست؛ بلکه تاریخی در خود نهان دارد به وسعت قلب‌های بزرگ همین اهالی. توضیح زیادی نمی‌خواهد. کافی است سری هم به قلعه بلوچ گت بزنید، یعنی ۵ کیلومتری شمال غربی روستا. این قلعه بر بالای کوهی مرتفع قرار گرفته است و آوای مردمان روزگار خویش را بازمی‌گوید. در اینجا، آثار دیوار قلعه و یک برج دیده‌بانی از آن برجای مانده است. بقایای دو مقبره هرمی‌شکل برجسته هم وجود دارد که با سنگ و ساروج بنا شده و از نوع قبرهای اسلامی است. چندین چاه هم در صخره حفر شده‌اند. شاید روزگاری چشمه سیراب‌کننده مردمان بوده است.

البته فراموش نکنید که این تنها جاذبه روستا نیست؛ بلکه زنان روستا، خود حافظ و میراث‌دار یکی از اصیل‌ترین هنرهای دستی هستند و شما را دست خالی نخواهند گذاشت. سوزن‌دوزی آنها از شهره خاصی برخوردار است که به دلیل تنوع و نوع دوخت آن بسیار زیبا و دل‌انگیز، ذهن و جان را می‌ربایند.

● پارتی جن‌ها

نترسیدید که؟ ترسیدید؟ جنانی کچ، محلی است که بنابر باور مردم، محل سکونت جن‌ها بوده است. این گورستان هم در روستای تیس در دامنه کوه پیل‌بند در جنوب دره تیس قرار گرفته است. در میان قبر‌ها چند قبر ایستاده به چشم می‌خورد و یک مقبره پلکانی با سرپوش صندوقچه‌ای از سنگ و گچ به صورت نیمه‌سالم بدون لوح و تزئینات خارجی به چشم می‌خورد که ظاهرا از دوران اسلامی است؛ اما کسی بدرستی قدمت این گورستان را نمی‌داند یا شاید کسی مطلع نبود که به ما بگوید. تقریبا حدود ۲۰۰ قبر کهن در محوطه قدیمی آن وجود دارد. دیدنش خالی از لطف نیست. دعایی هم برای شادی ارواح بخوانید یا نصیب جن می‌شود یا انس!

اگر به این مکان‌ها علاقه‌مند هستید، سری به گورستان قدیمی دشتیاری بزنید که قدمت آن به پیش از تاریخ و دوره آهن می‌رسد. در بعضی از آنها، آثاری از قبیل مانده‌های غذا یا آثار سنگی و فلزی دیگر مشاهده شده است. حدود ۳۰۰۰ نفر اینجا آرام گرفته‌اند.

● غارهای بان مسیتی تیس

فعلا که نمی‌خواهیم از این منطقه دل بکنیم. آنقدر آثار طبیعی و انسانی در خود نهفته دارد که هرکس به‌زعم خویش برای خود دنیایی دیگر خواهد ساخت؛ دنیایی براساس تاریخ. در دامنه کوه شهبازبند در همین روستای تیس، یک غار طبیعی و ۲ غار مصنوعی در کنار هم قرار دارند که مردم محل، مجموعه این غارها را به نام بان مسیتی می‌شناسند. غار اول طبیعی و به شکل نیم‌دایره است و با استفاده از روش تراشکاری داخل غار و دهانه آن توسعه پیدا کرده است. شواهد غیرقابل انکاری از مسکونی بودن این غار دلالت می‌کند. یک مقبره کوچک از گچ به صورت دوسطح افقی که روی یکدیگر قرار دارند و آثاری از قبیل سنگ‌نوشته، خط و لوح در عمق یک متر از سطح غار دیده نمی‌شود و در فضای اطراف آن یک محوطه کوچک وجود دارد. از سطح غار تا مقبره به اندازه یک پله گودی به چشم می‌خورد. مکعبی از سنگ و گچ بر فراز مقبره ساخته شده که زیربنای یک گنبد کوچک است، بدنه‌های اطراف این مکعب را با گچ به رنگ سفید درآورده‌اند. در ورودی مقبره رو به دره تیس و به موازات دهانه ورودی غار واقع شده است. روی دیواره‌های مکعب مقبره، گچکاری و با جوهر قرمز و بنفش، خطوط و علامت‌هایی نقش گردیده که شبیه به خط گجراتی و هندی هستند.

در سمت راست و به فاصله چند قدم از این غار طبیعی، یک غار مصنوعی قرار گرفته که آثار تراش بخوبی در آن آشکار است. سقف این غار تقریبا کوتاه است و اینجا هم مانند بسیاری از آثار دیگر به دلیل بی‌توجهی در حال تخریب است.

● شادی در موزه غلام رسول

اگر چند سال پیش به اینجا می‌آمدید، شاید شاهد مراسم شگفت‌انگیز و متفاوتی بودید که امروز دیگر از آن خبری نیست. هرساله در ۱۵‌ذی‌القعده به مدت ۱۰ شبانه‌روز مراسم جشن و شادی بر مزار غلام رسول برپا می‌شد. راهنما، داستان آن را چنین برای ما روایت کرد: غلام رسول هنگام فوت وصیت می‌کند که پس از مرگش سوگواری نکنند و در عوض مدت ۱۰ شبانه‌روز بر سر قبرش شادی کنند تا روحش شاد شود.

اکوتوریسم طبیعی چابهار و روستاهای آن همراه با آب و هوای روح انگیز از جاذبه‌هایی است که شما را وادار به تمجید از خویش می‌کنداین بنا که دارای گنبدهای مرتفع است، در حاشیه ضلع شرقی چابهار قرار گرفته که قدمت آن به دوران تیمور می‌رسد. این مرد نیک‌نام علاوه بر زوار ایرانی، پذیرای زیارت‌کنندگان زیادی از کشورهای شبه‌قاره هند است که برای انجام عبادت و نذر و نیاز به چابهار می‌آیند.

فراموش نکنید که اینجا، تنها یک آرامگاه نیست؛ بلکه موزه مردم شهر هم هست، در واقع موزه چابهار در آرامگاه سیدغلام رسول قرار دارد. جالب آن که بسیاری از آثار موجود در این موزه مردم‌شناسی، اهدایی از سوی علاقه‌مندان به میراث فرهنگی است. شما می‌توانید پوشاک محلی، وسایل حصیری و نیز ظروف سفالی را در کنار آثار تاریخی منطقه یکجا ببینید.

این مقبره با توجه به سبک معماری با پیروی از سبک معماری مغولی در قرن‌های ۷ و ۸ هجری بنا شده است.

● جنگل‌های حرا

این مکان زیبا همراه با خور باهو به عنوان بیستمین تالاب بین‌المللی کشور در فهرست کنوانسیون رامسر به ثبت رسیده است؛ هرچند جنگل‌های حرا، توده خالص و یکدستی هستند و هیچ‌گونه تنوع گیاهی در آنها مشاهده نمی‌شود؛ ولی در مقابل از تنوع جانوری بسیار بالایی برخوردارند و این تنوع قبل از هر چیز به خاطر موقعیت گذرگاهی یا اکوتونی آنهاست.

این جنگل‌ها، هدیه مشترک خشکی و دریاست و حفاظت از آنها در همه جای دنیا به عنوان زیستگاه‌های باارزش و حساس و بویژه از منظر گردشگری مورد تایید قرار گرفته است. جنگل‌های مانگرو، بسیار حاصلخیز بوده و از نظر تنوع زیستی، یکی از کانون‌های مهم به شمار می‌روند. برخی از مهم‌ترین کارکردهای این جنگل‌ها عبارتند از حفاظت از آب سنگ‌های مرجانی و تامین زیستگاه آبزیان، پرندگان و دیگر جانوران و همچنین این اکوسیستم را عامل تعیین‌کننده‌ای در پایداری سواحل در مقابل فرسایش امواج سهمگین دریا می‌دانند.

● دره و پرنده

تا اینجا که آمدید، سری هم به لیپار بزنید؛ روستایی زیبا در ۱۵ کیلومتری شهر چابهار. مطمئن باشید مسیر به دلیل زیبایی ساحلی بودن جاده پیش از آن که تصورش را بکنید، به پایان می‌رسد. دره‌ای زیبا با انبوه پرندگان، حسی به آدمی می‌دهد که غیرقابل وصف است و با دیدن طبیعت و مشاهده خلقت، انسان ناخودآگاه زبان به تمجید خالق می‌گشاید. فاصله نزدیک ۲ کوه حس غریبی دارد مثل آن که تو را در آغوش خویش گرفته‌اند؛ اما در میان این دو کوه چیزی شبیه به یک سد ایجاد شده که نقطه غایت آب‌های سرگردان است و در آن انواع بوته‌ها، درختچه‌ها، با حیات وحش بی‌نظیر و پرندگانی چون چنگر، فلامینگو، انواع حواصیل، باقرقره، تیهو، عقاب دشتی، خوتکا و... دیده می‌شوند.

● اندکی متفاوت

اما سواحل زیبای دریای عمان، بنادر پزم، گواتر، کنارک، اسکله شهید بهشتی، مساجد زیبای محلی، بافت سنتی و زندگی جذاب بلوچ‌ها با کپه‌های دست‌سازشان، گل‌فشان که از عجایب چابهار بوده و... تمام آن چیزی نیست و نخواهد بود که چابهار شما را به خویش فرامی‌خواند. باید زمانی را برای تفریحات مهیج اختصاص داد. مطمئن باشید خاطره خوش شما چند برابر می‌شود، عجله نکنید برایتان تعریف می‌کنیم. خوب پس اگر اهل هیجان هستید و آمادگی بدنی خوبی دارید، عصری را با ورزش‌های آبی بگذرانید. یک گردشگری دریایی مهیج هیچ‌گاه از یادتان نخواهد رفت. باز هم هیجان بیشتر دوست دارید. پس دل در گرو سنگ بگذارید و صخره‌نوردی را تجربه کنید. صبر کنید، بیابانگردی را از دست ندهید. حتما در قاب دوربینتان جلوه‌های ماندگاری ثبت خواهد شد.

● صنایع دستی

غم و شادی، حدیث دل مردان و راز زنان همه و همه آمیزه‌ای از روان این مردمان است که در هنر خویش نمایان می‌سازند و آن را بر تارک پارچه روایت می‌کنند. سوزن‌دوزی بلوچ تنها یک نام و نشان محلی نیست؛ بلکه داستانی است که فراتر از این مرز و بوم روایت می‌شود و آن‌گاه که دست‌ها بازیگر ذهن خلاق می‌شوند، حاصلش تنها زیبایی خواهد بود. بازار چابهار، نامی دیرینه و آشناست. با وجود اجناس فراوان داخلی و خارجی اما رومیزی، سجاده، کوسن، روتختی، جانماز، پرده، آباژور، اشارپ، پشتی و... خرید ویژه شما در این سفر خواهد بود. اما زن هنرمند بلوچ به مثابه مدیر خانواده، نقش غیرقابل انکاری در تنظیم امور اقتصادی و آینده‌نگری داشته و دارد. از این میان می‌توان به کارکرد دوگانه هنر سکه‌دوزی اشاره کرد که نقش صندوق پس‌انداز را داشته است، به این صورت که زنان هنرمند بلوچ در مواقع گشاده‌دستی و رفاه، مازاد درآمد خانواده را تبدیل به سکه کرده و از آن در سکه‌دوزی استفاده می‌کردند و در مواقعی که خانواده دچار تنگدستی می‌شده از سکه‌های پس‌انداز شده، کمک می‌گرفتند. امروزه این هنر به عنوان تزئین رویه رختخواب و تزئینات دیوارکوب تولید و به بازار عرضه می‌شود. این همه می‌تواند رهاوردی ماندگار از این سفر برای شما باشد.

● اینجا را از دست ندهید

گردشگران برای بازدید از مناطق تاریخی چابهار با یک مشکل مواجهند و آن این‌که این مناطق از یکدیگر فاصله زیادی دارند. برای نمونه جنگل‌های زیبای حرا در شرقی‌ترین نقطه چابهار واقع شده‌اند. کوه گل‌افشان در ۱۰۰ کیلومتری غرب آن قرار دارد و روستای سرباز (با تمساح مشهور پوزه کوتاهش)‌ در شمال چابهار قرار دارد. اما فراموش نکنید به غیر از حظ بردن از سواحل زیبای چابهار و گردش‌های دریایی آن، دیدن کوه‌های زیبای گل‌افشان را از دست ندهید.

سامان عابری