حمایت دولت و اصلاح رفتار ۲ بال گذار از قبیله به حزب

واکاوی نگاه دولت به تقویت نظام حزبی در کشور

کلید حسن روحانی که زمانی تنها یک نماد و شعار انتخاباتی بود، حالا روایتی شده است از مطالبات مردم، نخبگان و حتی دولتمردان از دولت تدبیر و امید تا از گشایش قفل‌های موجود غفلت نکند.

یکی از این قفل‌هایی که انتظار می‌رفت دولت روحانی طی شش ماه نخست فعالیت دولتش نسبت به گشایش آن اقدام کند، معطوف به توسعه احزاب و رونق دادن به فعالیت تشکل‌های سیاسی بود. همان مطالبه‌ای که حامیان انتخاباتی روحانی نویدش را داده و کم نبودند احزابی که منتظر بودند تا با روی کار آمدن دولت جدید، کنش‌های حزبی در کشور نیز رونقی تازه بگیرد.

شخص رئیس‌جمهور نیز نسبت به گسترش فعالیت‌های حزبی امیدوار بود و قریب به دو ماه قبل در نشستی با استانداران سراسر کشور گفت: «در حال حاضر زمینه برای فعالیت سیاسی احزاب آماده‌تر از دیروز است و یکی از درخواست‌‌های بنده از استانداران این است که از فعالیت احزاب حمایت و شرایط آن را تسهیل کنند».

او که نگاهی خوشبینانه به نفس حضور احزاب در سپهر سیاسی کشور دارد، در همان جلسه تاکید کرد: ما نمی‌توانیم در یک جامعه ۷۰ میلیونی‌ بدون احزاب، افکار عمومی و افکار سیاسی را هدایت کرده، آن را رشد دهیم و مردم را آماده کنیم. او همچنین رعایت قواعد بازی سیاسی را نیز به احزاب یادآوری کرد و در نطقی توصیه‌ای به فعالان سیاسی چنین اندرز داد: هیچ جناح و حزب فعالی را نمی‌توان در کشور حذف کرد و ما باید با هم تعامل کرده و قواعد بازی را بیاموزیم و دست در دست یکدیگر دهیم.

اما این نگاه مثبت به توسعه کنش‌های حزبی در کشورمان تنها به اظهارات رئیس دولت محدود نماند و وزیر کشور نیز همین مواضع را در سخنان مختلفی که تاکنون ایراد کرده، تکرار می‌کند.

رحمانی‌فضلی که با برگزاری نشستی مشترک با بیش از ۶۰ حزب فعال در کشور نشان داد ‌می‌تواند ایده توسعه احزاب در کشور را به یک واقعیت عینی بدل کند، در همان نشست نمادین که شاید آغازی بر پایان رکود تحزب در کشور قلمداد می‌شد، گفت دولت عزمی جدی برای حمایت از احزاب دارد و از فعالیت دوباره خانه احزاب حمایت می‌کند.

پس از این نشست نمادین که با پشتوانه حمایت نظری رئیس‌جمهور نیز همراه بود، وزیر کشور در گام عملی بعدی، نمایندگان برخی از فعال‌ترین احزاب را فراخواند تا زمینه را برای احیای خانه احزاب به عنوان یک تشکل نمادین جهت توسعه فعالیت‌های حزبی در کشور مهیا سازند.

جلسه‌ای که در آن تلاش شد وزن سه جریان اعتدال، اصلاحات و اصولگرا برای فعالیت‌های سیاسی برابر پنداشته شده و سازوکار تدوین نظام حزبی براساس این سه ضلع ترسیم شود.

هرچند هنوز فرجام این سلسله جلسات علنی و غیرعلنی روشن نیست، اما به‌نظر می‌رسد دولت یازدهم در شش ماه نخست فعالیت خود برای توسعه احزاب، حداقل در ظاهر گام‌های محسوسی برداشته، در حالی که برخی گروه‌های تندرو انتظاراتی فارغ از این اقدامات در چارچوب تغییر وضع بعضی احزاب تعطیل شده داشتند. همان احزابی که رحمانی‌فضلی بارها سرنوشتشان را موکول به ارائه نظر قوه قضاییه کرده است.

با تمام این موضعگیری‌های دولتی‌ به‌نظر می‌رسد تقویت فعالیت‌های حزبی در کشورمان ورای حمایت‌های دولتی نیازمند اصلاح رفتارهای حزبی و پایدارسازی اقدامات در این حوزه است.

مشکلی که کشورمان در شرایط کنونی با آن مواجه است، فقدان احزاب به معنای واقعی بوده و این همان گلایه‌ای است که حسن روحانی با وجود تمام مثبت‌اندیشی‌هایی که در قبال توسعه احزاب دارد، چندی پیش مطرح کرد: «اصلا حزبی در کشور ما وجود ندارد و جناحی هم وجود ندارد؛ همه‌اش الفاظ است. بحث‌های قبیله‌ای است. هر جمعی گوشه‌ای جمع شده‌اند. کرکره‌ها هم پایین است. موقع انتخابات کرکره‌ها بالا می‌رود، چراغ روشن می‌شود، دم مغازه آب و جارو می‌شود، سروصدا شروع می‌شود، انتخابات هم که تمام می‌شود کرکره‌ دوباره پایین کشیده می‌شود... ما تحزب به معنای واقعی در کشور نداریم؛ البته ابتدای انقلاب، حزب جمهوری اسلامی حرکتی را آغاز کرد ولی به دلایلی پایدار نماند.»

همین مشکل ریشه‌ای در فعالیت احزاب و کرکره‌هایی که موقت بالا و پایین می‌رود، دولت را در وضع دشواری قرار داده که از یکسو مایل به توسعه فعالیت‌های حزبی است و از سوی دیگر نگران است که بستر لازم فرهنگی و سیاسی برای رشد احزاب قدرتمند وجود نداشته و به همین سبب هنوز نمی‌توان امیدوار بود که دولت یازدهم بتواند به تمام اهداف پیش‌بینی شده در قبال توسعه نظام حزبی در کشور دست یابد.‌ البته برخی معتقدند نگاه حمایتی دولت به احزاب و تغییر رویکرد سیاست‌های حاکمیتی در قبال تشکل‌های سیاسی از یک رویکرد تهدیدمحور به فرصت‌محور می‌تواند زمینه را برای تغییر رفتار احزاب ایجاد کند، با وجود این به نظر می‌رسد برای پایدار ماندن روند توسعه احزاب باید علاوه بر سیاست‌های حمایتی دولت، تغییر فکری و عملی در کنش‌های حزبی فعالان سیاسی را نیز خواستار شد و به تمام‌ فعالان حزبی یادآوری کرد تنها با رعایت قواعد بازی سیاسی، بالابردن آستانه تحمل و تشکیل احزاب قدرتمند، شفاف و فراگیر با کمک همه نخبگان سیاسی و همراهی دولت است که می‌توان به گذار از رفتارهای قبیله‌ای به سوی کنش‌های حزبی امیدوار بود.

یوسف آبشاریان