مراقب سلامتی خودمان نیستیم

هوای آلوده, استفاده از غذاهای آماده و کم تحرکی موجب افزایش بیماری در جامعه شده است

می‌گویند در شهری، چاله‌ای عمیق وجود داشت که هر روز تعداد زیادی از شهروندان داخل آن سقوط می‌کردند. نتیجه‌اش هم آسیب‌های جدی و شکستن دست و پای این آدم‌های بیچاره بود. مدت‌ها به همین منوال گذشت تا بالاخره مسئولان به فکر راه‌حلی افتادند و هر کس نظرش را برای بر طرف کردن مشکل اعلام کرد؛ یکی می‌گفت باید بیمارستانی نزدیک این خیابان احداث کنیم تا افرادی که در چاله می‌افتند هر چه سریع‌تر به یک مرکز درمانی مطمئن برسند، دیگری اعتقاد داشت باید پزشکان بیشتری برای گچ گرفتن دست و پا و تشخیص مشکلات شکستگی تربیت شوند و عده‌ای هم باور داشتند باید آمبولانس‌های مجهزتری در این ناحیه آماده خدمت باشد. جلسات همین طور ادامه یافت تا بالاخره یکی به اصل قضیه اشاره کرد و گفت: چرا این چاله را از بین نبریم تا همه مشکلات‌مان حل شود؟

شاید این داستان در نگاه اول نوعی طنز به نظر برسد و فکر کنیم چنین چیزی واقعیت ندارد، اما اگر کمی دقیق‌تر و بدون تعصب به وضع خودمان نگاه کنیم، می‌بینیم ما هم چاله را فراموش کرده‌ایم! ما هم هر روز خبر افزایش تعداد بیماران سرطانی را می‌شنویم ولی باز هم در همین هوای آلوده نفس می‌کشیم، غذاهای نامرغوب را مصرف می‌کنیم، سیگار می‌کشیم و به هیچ یک از هشدارها در مورد پیشگیری از سرطان اهمیت نمی‌دهیم. ما هم دائم از تصادفات و آمار وحشتناک مرگ و میر ناشی از آن شکایت می‌کنیم ولی همچنان با ماشین‌هایی بدون تجهیزات و بدون رعایت نکات ایمنی در جاده‌ها می‌رانیم.

این روزها همه از شلوغی مطب‌ها و بیمارستان‌ها گله می‌کنند، همه می‌دانند وقت گرفتن از یک پزشک یعنی هفته‌ها و گاه ماه‌ها انتظار کشیدن، همه از نبود تعداد کافی بیمارستان و تخت‌های خالی ناراضی هستند ولی هیچ کس به این موضوع فکر نمی‌کند که چرا این همه بیمار داریم؟ چرا آمار سرطان در کشور ما رو به افزایش است؟ دلیل بالا رفتن تعداد بیماران مبتلا به دیابت، ام‌اس و مشکلات قلبی چیست؟ آیا ما هم به جای پر کردن چاله‌های سلامت به فکر احداث بیمارستان‌ها و تربیت پزشک و پرستار بیشتری هستیم که برای حل مشکل ما را یاری دهند؟

دکتر علی انتظاری، مدیر گروه جامعه‌شناسی دانشگاه علامه طباطبایی در گفت‌وگو با «جام‌جم» در این‌باره توضیح می‌دهد: معمولا موضوعاتی مانند کم بودن تعداد پرستاران و پزشکان، ناکافی بودن تعداد بیمارستان‌ها و تخت‌های خالی مورد توجه رسانه‌ها، مسئولان و مردم قرار می‌گیرد، در حالی که مساله اصلی اغلب مورد غفلت واقع می‌شود. در واقع مسأله اصلی جامعه ما به تعداد بیمارستان‌ها و پزشکان مربوط نمی‌شود، بلکه تعداد بیماران موضوعی است که باید مورد توجه قرار گیرد.

● چرا این همه بیمار داریم؟

یکی از دیابت رنج می‌برد، دیگری را فشار خون بالا اذیت می‌کند، همه افراد خانواده‌ای درگیر نگهداری از فردی هستند که تصادف کرده، شخصی دچار سرطان شده و... وقتی پای درددل مردم می‌نشینیم و آنها درباره مشکلات‌شان حرف می‌زنند و از بیماری‌ها و دردسرهای مربوط به آن می‌گویند، بهتر می‌فهمیم چقدر بیماری و درد و رنج میان خانواده‌ها زیاد شده است.

خانم لسانی که حدود ۷۰ سال از عمرش می‌گذرد، می‌گوید: بهترین دعایی که می‌توانم برای مردم بکنم این است که ان‌شاءالله همه سالم باشند، اما این روزها انگار همه مریضند؛ زمانی که من جوان بودم، هیچ کدام از این مشکلات وجود نداشت و با این ‌که مردم بیشتر و سخت‌تر کار می‌کردند، اما سالم‌تر و شادتر بودند.

او که با افسوس در مورد زندگی گذشته حرف می‌زند بر این باور است که قدیمی‌ها زندگی‌ سالمی داشتند و برای همین کمتر بیمار می‌شدند. به گفته این خانم هفتاد ساله، زندگی در هوای سالم، استفاده از غذاهای تازه و فعالیت بدنی مناسب از جمله عواملی بود که موجب پیشگیری از بروز بیماری‌های مختلف می‌شد.

دکتر انتظاری نیز درباره عواملی که به افزایش میزان بیماری‌ها منجر شده است، می‌گوید: زندگی پرخطر و همراه با ریسک یکی از مهم‌ترین عواملی است که می‌تواند موجب افزایش میزان تصادفات و مشکلات ناشی از آن شود. لذا این روزها شاهد افزایش تعداد بیمارانی هستیم که بر اثر حوادث مختلف دچار صدمات و آسیب‌های جسمی می‌شوند. علاوه بر این موضوع، استفاده از مواد غذایی نامناسب و غیراستاندارد نیز مورد دیگری است که می‌تواند عامل ایجاد بیماری‌ها باشد که متأسفانه این موضوعات مورد غفلت همه واقع شده است.

در واقع، بخش زیادی از مواد غذایی که ما این روزها مصرف می‌کنیم، استاندارد نبوده و می‌تواند برای سلامت دردسرساز شود؛ به عنوان نمونه برای طولانی‌تر شدن مدت نگهداری مواد غذایی از مقدار زیادی مواد نگهدارنده‌ استفاده می‌شود که این مورد می‌تواند بشدت خطرناک باشد.

اما متأسفانه کسی به فکر این مسائل نیست. همه دست روی دست گذاشته‌اند و تعداد بیماران هر روز بیشتر می‌شود و فکر می‌کنیم فقط باید بیمارستان‌های بیشتری افتتاح کرده و نیروهای متخصص بیشتری تربیت کنیم.

این جامعه‌شناس می‌افزاید: متأسفانه اکنون، مشکلات اصلی در حوزه سلامت نادیده گرفته شده است. به عنوان نمونه عده‌ای به دلیل سودجویی و تنها با هدف کسب درآمد بیشتر، مواد غذایی ناسالم را بدون نظارت در اختیار مردم می‌گذارند.

● نظارت‌هایی که اگر نباشد، بهتر است

رستوران‌ها هر روز شلوغ‌تر از قبل می‌شود، شیرینی فروشی‌های جدید جای خود را میان سایر مغازه‌ها باز می‌کند، سوسیس و کالباس سر سفره خانواده‌های بیشتری قرار می‌گیرد.

آقای ساعدی در حالی که مشغول خرید غذاهای آماده است، می‌گوید: ما که ناچاریم هر روز از این غذاها استفاده کنیم، ولی ای ‌کاش نظارت دقیق‌تری در این مورد وجود داشت. چون هر دفعه یک بسته را باز می‌‌کنم، طعم و رنگ و مقدار آن با بسته قبلی تفاوت دارد و این یعنی نبود نظارت.

نکته: شاید ما نتوانیم میزان سم و کود استفاده شده در میوه‌ها و سبزیجات را ارزیابی کنیم، ولی حتما می‌توانیم مصرف مواد غذایی ناسالم مانند سوسیس و کالباس را به حداقل برسانیم

دکتر انتظاری نیز توضیح می‌دهد: متأسفانه نظارت دقیقی در این زمینه وجود ندارد و روش‌های نظارت نیز شفاف نیست. این مساله موجب ایجاد مشکلات دیگری مانند رشوه دادن به کارشناسان می‌شود که شرایط را از آنچه هست هم بدتر خواهد کرد، به این معنی که نظارت‌های غیراستاندارد خسارت و ضرر بیشتری به مردم وارد می‌کند و آنها ناچارند با افزایش قیمت محصولی خاص، هزینه پرداختی به ناظر را نیز جبران کنند.

مثلا سوسیس و کالباس‌هایی که ادعا می‌شود ۸۰ درصد گوشت خالص است، با قیمتی بسیار کمتر از آنچه انتظار می‌رود، عرضه می‌شود و همین باید خریدار را به فکر بیندازد چطور با قیمت بالای گوشت قرمز، این مواد غذایی بسیار ارزان‌تر به فروش می‌رسد؟ بنابراین بد نیست کمی فکر کنیم که این مواد غذایی چطور تهیه می‌شود؟

● این نوع تغییر سبک زندگی به ضرر مردم است

یک روز به برنامه زندگی‌تان فکر کنید؛ صبح از خواب بیدار می‌شوید، صبحانه‌ای را سریع و با عجله می‌خورید، پشت فرمان می‌نشینید، به محل کارتان می‌رسید و ساعت‌ها پشت میز نشسته‌اید. دوباره رانندگی می‌کنید، به خانه برمی‌گردید و چند ساعتی مقابل تلویزیون دراز می‌کشید یا باز هم می‌نشینید! آیا با این وضع می‌توان انتظار داشت همه سالم و سلامت باشند؟ نکته دیگر اینجاست که غذاها‌ی مصرفی ما هم در مقایسه با گذشته نه‌تنها تغییر مثبتی نداشته بلکه حتی گاهی چرب‌تر و سنگین‌تر هم شده است. دکتر انتظاری با اشاره به این موضوع می‌گوید: تحرک بسیار کم افراد، زندگی ماشینی، نبود اماکن ورزشی و تجهیزات مناسب یا نداشتن انگیزه کافی برای ورزش و فعالیت موجب شده است سطح سلامت افراد در مقایسه با گذشته کاهش یابد.

بنابراین شاید بد نباشد حالا که سبک زندگی‌مان تغییر کرده و دیگر مثل گذشته نیست، ما هم در انتخاب مواد غذایی و افزودن برنامه‌های ورزشی به زندگی تجدیدنظر کنیم.

● چه راحت با آلودگی هوا کنار آمده‌ایم!

وضع هوا در شهرهای بزرگ و صنعتی در اغلب روزهای زمستان در حالت هشدار و خطر است، اما متأسفانه ما با این مسأله هم خیلی راحت کنار آمده‌ایم و به سادگی آن را پذیرفته‌ایم. غافل از این‌که آلودگی هوا می‌تواند موجب بروز ده‌ها بیماری خطرناک شود. برای همین طبیعی است با انواع سرطان‌ها و بیماری‌های لاعلاج روبه‌رو ‌شویم و بعد از آن به فکر احداث بیمارستان‌ها و مراکز درمان سرطان بیفتیم.

دکتر انتظاری در این زمینه تاکید می‌کند: واقعا باید تصمیمی اساسی و جدی در این زمینه گرفت و مانند بحرانی جدی به این موضوع نگاه کرد. مسلما پذیرفتن شرایط و کنار آمدن با آن، راه‌حل نیست و نباید به سادگی از کنار این مسائل مهم و اساسی گذشت.

● باید به فکر باشید

دکتر انتظاری درباره راهکارهایی که ممکن است به کاهش عوامل بیماریزا کمک کند، می‌گوید: زمانی که ما محصولی را به کشورهای دیگر صادر می‌کنیم، حتما آزمایش‌های خاصی روی آن انجام می‌شود تا از سلامت آن مطمئن شوند. ما باید این کار را در کشور خودمان هم انجام دهیم. به عنوان نمونه می‌توان میوه‌ها و سبزیجاتی را که از باغ‌ها به مرکز اصلی توزیع می‌رسد، امتحان کرد تا اگر از مقدار زیادی سم و کود استفاده شده، آنها را مرجوع کنیم و در دسترس مردم قرار ندهیم. مسلما کشاورزان هم اگر چنین شرایطی را ببینند، با دقت بیشتری محصولاتشان را تولید خواهند کرد. البته مردم هم باید نسبت به مواد غذایی مصرفی حساس بوده و نسبت به سالم بودن یا نبودن آنها اطمینان کسب کنند. در واقع شاید ما نتوانیم میزان سم و کود استفاده شده در میوه‌ها و سبزیجات را ارزیابی کنیم، ولی حتما می‌توانیم مصرف مواد غذایی ناسالم مانند سوسیس و کالباس را به حداقل برسانیم. علاوه بر این، تغییر شیوه زندگی نیز عامل بسیار مهمی است که باید در نظر داشت؛ به عنوان نمونه شاید این روزها دیگر نیازی نباشد مانند گذشته سه وعده غذای اصلی مصرف کنیم و بتوانیم با توجه به کاهش تحرک، به سمت چند وعده غذای سبک‌تر برویم.

به گفته این جامعه‌شناس، ما به نهادهای خاصی نیاز داریم که با نظارت دقیق و حساب‌شده، با عوامل بیماریزا مقابله کنند و به فکر پیشگیری از بروز بیماری‌های مختلف باشند. البته ناظران هم باید براساس استاندارد مشخصی کار کنند، نه این‌ که اگر از فردی خوششان بیاید، محصولش را تأئید یا به دلیل مشکلات شخصی، محصولی را رد کنند.

وی تاکید می‌کند: علاوه بر این، باید به فکر استفاده از روش‌هایی در نظام حقوقی هم باشیم؛ به عنوان نمونه این روزها در بسیاری از کشورها اگر مصرف کننده از ماده‌ای استفاده کند که کیفیتش برخلاف ادعای تولیدکننده است، براحتی می‌تواند با طلب غرامت، مسئولان کارخانه را متوجه اشتباه‌شان بکند، در حالی که این شیوه در ایران هنوز مساله‌ای خنده‌دار است که کسی به آن توجهی ندارد.

دکتر انتظاری با اشاره به اهمیت رشته جامعه‌شناسی پزشکی برای حل چنین مشکلاتی یادآور می‌شود: جامعه‌شناسی پزشکی رشته‌ای است که این روزها در تمام دنیا اهمیت ویژه‌ای پیدا کرده است و جایگاه مشخصی دارد، ولی متاسفانه در کشور ما چندان توجهی به این رشته نمی‌شود و لازم است اقدامی جدی در این زمینه صورت بگیرد و مسئولان به فکر آن باشند.

نیلوفر اسعدی‌بیگی