کلمات قرآنی نمادی از معجزه قرآنی

اگر چه با گذشت تغییرات فراوان زبانی در یک هزار و چهارصد سال گذشته, تعدادی از کلمات و زبان ها منسوخ شده اما هم اکنون نیز برخی از کلمات غیر عربی نیز در برخی از این مناطق مورد استفاده قرار می گیرد

در گمان بسیاری از افراد، تمامی کلمات قرآنی، عربی است این در حالی است که در این کتاب آسمانی که برای هدایت تمامی افراد بشر نازل شده است کلماتی تقریبا از تمامی زبان‌های زنده در آن زمان می‌توان یافت، وجود کلماتی از بیش از ۱۰ زبان غیرعربی در آیات قرآنی، نشانه‌ای از سوی خداوند برای جهانی بودن دین آسمانی اسلام است، این کلمات غیر عربی در حالی در کتابی به زبان عربی وارد شده است که نه فصاحت و بلاغت آن مخدوش شده و نه مخاطب آن زمان – در منطقه‌ای دور افتاده مانند عربستان – از درک معنای این کلمات عاجز بودند، اینگونه لغات را باید نوع دیگری از معجزه آسمانی قرآن کریم دانست.

● کلمات غیر عربی قرآن کریم

اگر چه با گذشت تغییرات فراوان زبانی در یک هزار و چهارصد سال گذشته، تعدادی از کلمات و زبان‌ها منسوخ شده اما هم‌اکنون نیز برخی از کلمات غیر عربی نیز در برخی از این مناطق مورد استفاده قرار می‌گیرد. در میان کلمات قرآنی، می‌توان کلماتی از زبان‌های متنوعی مانند «زنگی» که معرب آن «زنج» و نام قبایل سیاهپوست ساکن آفریقای‌شرقی، یونانی، حبشی (کشور اتیوپی کنونی)، ترکی، بربری که زبان گروهی از مردم ساکن در شمال آفریقا بود، آفریقایی، سریانی که قومی از نژاد سامی بودند که با قوم آرامی ارتباط داشتند، این زبان هم‌اکنون در شمال عراق نیز متداول است، حورانی، شهر و ناحیه‌ای بزرگ از منطقه دمشق، طخاری که این زبان نزد زبان‌شناسان امروز، زبانی است هندی و اروپایی، نبطی،هندی، قبطی زبان قدیم مصر، عبری زبان یهودیان امروزی و لغات زیبای فارسی را می‌توان یافت.

● کلمات مشترک یا کلمات غیر عربی

پژوهشگران قرآنی به کلماتی که اززبان غیرعربی در قرآن کریم آمده است، الفاظی مانند «کلمات دخیل»، کلمات اعجمی یا کلمات عجمی اطلاق می‌کنند، تعداد این کلمات به مقداری است که «سیوطی» که از پژوهشگران برتر قرآنی است، می‌نویسد: «فی القرآن من کل لسان». «در قرآن از هر زبانی کلامی است» تعداد این کلمات نیز در میان پژوهشگران از ۱۵۰ تا ۲۷۵ کلمه اعلام شده است، «آرتور جفری» قرآن پژوه استرالیایی در کتاب ترجمه شده با عنوان «واژه های دخیل در قرآن مجید» تعداد این کلمات را ۲۷۵ کلمه اعلام کرده که تمامی آنان بر مبنای شواهد زبان شناختی اثبات شده است، در مقابل این نظریه نیز گروهی از قرآن پژوهان، غیر عربی بودن این کتاب را کاملا مردود دانسته و آن را کلمات عربی می‌دانند که در هر دو زبان عربی و غیر عربی وجود داشته است این گروه از پژوهشگران برای اثبات مدعای خود به آیاتی مانند آیه شریفه: «قرآنا عربیا» (زمر، آیه ۲۸) استناد می‌کنند. این نظریه را افرادی مانند امام شافعی، ابن جریر طبری و ابن فارس پذیرفته‌اند اما گروه بسیاری از پژوهشگران بر این اعتقاد هستند که برخی از کلمات قرآن غیر عربی است که عرب‌ها براساس شیوه‌های زبانی خود آن را تغییر داده‌اند.

● کلمات فارسی قرآن کریم

زبان فارسی، زبان آریایی است و به اعتقاد بسیاری از زبان‌شناسان از شاخه زبان‌های هند و اروپایی شمرده می‌شود، از میان کلمات فارسی زبان کتاب آسمانی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد اگر چه برخی از کلمات در میان دیگر زبان‌ها را نیز می‌توان یافت.

- استبرق: دیبای حریر (کهف،آیه ۳۱): ویلبسون ثیابا خضرا من سندس و استبرق، و نیز (دخان،آیه ۵۳؛ و الرحمن،آیه ۵۴؛ و انسان،آیه ۲۱).

- سِجّیل: سنگ و گل (هود،آیه ۸۲): وامطرنا علیهم حجارة من سجیل منضود، و نیز (حجر، آیه ۷۴؛ وفیل، آیه ۴).

- کوِّرت: غورت، غروب کرد (تکویر،آیه ۱): اذالشمس کوّرت.

- مقالید: کلیدها (زمر، آیه ۶۳): له مقالید السموات و الأرض و نیز (شوری، آیه ۱۲).

- أباریق: کوزه‌ها (واقعه، آیه ۱۸): ویطوف علیهم ولدان مخلّدون باکواب واباریق؛

- بِیَع: کلیساها (حج،آیه۴۰): ولولا دفع الله الناس بعضهم ببعض لهدّمت صوامع و بِیَع و صلوات.

- تَنُّور: تنور (هود،آیه ۴۰): حتی اذاجاء امرنا وفار التنّور، و نیز (مومنون، آیه ۲۷).

- جهنم: دوزخ، که در قرآن کریم ۷۷ مرتبه تکرار شده است؛

- دینار: پول زر (آل عمران، آیه ۷۵): ومنهم مَن إن تأمنه بدینار لایُودّه الیک.

- رَسّ: هر چیز کنده شده مانند چاه و گور (فرقان، آیه ۳۸): وعادا و ثمود و اصحاب الرس.

- روم: نام کشور یا سرزمینی که رومیان بر آن حکومت می کردند (روم، آیات ۲و۳): غلبت الروم فی ادنی الأرض.

- زنجبیل: گیاهی خوش بو (انسان، آیه ۱۷): و یسقون فیها کأسا کان مزاجها زنجبیلا.

- سِجّین: سنگ و گل (مطففین، آیه ۷): کلاّ انّ کتاب الفجّار لفی سجّین.

- سَقَر: دوزخ (قمر، آیه ۴۸): یوم یسحبون فی النار علی وجوههم، ذوقوا مسَّ سَقَر، و نیز (المدثر، آیات ۲۶ و ۲۷ و ۴۲).

- سلسبیل: نرم و روان و آب گوارا (انسان، آیه ۱۸): عینا فیها تسمّی سلسبیلا.

- سُنْدُس: ابریشم، دیبا (کهف، آیه ۳۱): و یلبسون ثیابا خُضرا من سندس و استبرق.

- قِرطاس: کاغذ (انعام، آیه ۷): ولونزلنا علیک کتابا فی قرطاس، و نیز (انعام، آیه ۹۱).

- اَقْفال: جمع قفل (محمد، آیه ۲۴): افلا یتدبرون القرآن‌ام علی قلوب اقفالها

- کافور: گیاهی خوش بو (انسان،آیه ۵): ان الابرار یشربون من کأس کان مزاجها کافورا.

- کنز: گنج (هود، آیه ۱۲): لولا انزل علیه کنز او جاءمعه ملک، و نیز (کهف، آیه ۸۲؛ فرقان، آیه ۸).

- مجوس: گبرها (حج، آیه ۱۷): ان الذین امنوا والذین هادوا والصابئین والنصاری والمجوس.

- یاقوت: معرب یاکند و نوعی سنگ قیمتی (الرحمن،آیه ۵۸): کانهن الیاقوت والمرجان.

- مرجان (الرحمن، آیات ۲۲و۵۸): یخرج منهما اللولو و المرجان.

- مِسْک: مشک (مطففین، آیه ۲۶): ختامه مسک.

- وَرْدة: گلگون (الرحمن، آیه ۳۷): فاذا انشقت السماء فکانت وردة کالدهان؛ پس آن گاه که آسمان از هم شکافدو چون چرم گلگون شود.

- هود: قوم یهود (بقره، آیات ۱۱۱، ۱۳۵، ۱۴۰): وقالوا لن یدخل الجنّة الاّ من کان هودا او نصاری.

- یهود: در آیاتی مانند (بقره، آیه ۱۱۳): وقالت الیهود.

اگر چه در میان لغات شناسان قرآنی، در میان فارسی بودن برخی از این لغات اختلاف نظر مشاهده می‌شود اما در میان بسیاری از این کلمات، اختلافی میان قرآن‌شناسان نیست.

سیدعلی‌اصغر حسینی