مراقبت های تغذیه ای

امروزه پیشرفت های پزشكی, اقتصادی و اجتماعی سبب كاهش میزان مرگ و میر شده و امید به زندگی را افزایش داده است در واقع با گذشت زمان, جمعیت جهان به سمت سالمندی پیش رفته به طوری كه این قرن را «قرن سالمندان» نامیده اند

طبق تعریف سازمان جهانی بهداشت، افراد بالای ۶۵ سال را سالمند می نامند و بر اساس نتایج حاصل از آخرین سرشماری نفوس كشور تعداد سالمندان بالای ۶۵ سال كشور ۴ درصد است و تعداد افراد بالای ۶۰ سال ۰۰۰/۴۱۰۹ نفر یعنی حدود ۶/۶ درصد كل جمعیت ذكر شده است و بر اساس همین سرشماری جمعیت افراد سالمند در فاصله پنج سرشماری از سال ۱۳۳۵ تا ۱۳۷۵ از نسبت ۳ درصد كل جمعیت به ۶/۶ درصد رسیده یعنی جمعیت سالمند حدود ۱۰۰ درصد رشد داشته است. هم اكنون تخمین زده می شود كه سالمندان بالای ۶۵ سال یك نفر از هر ۱۱ نفر جمعیت دنیا را تشكیل می دهند كه ۳۰۰ میلیون زن و ۲۵۰ میلیون مرد هستند. طبق مطالعات اخیر بانك جهانی یك نفر از هر ۱۴ نفر سن بالای ۷۵ سال دارند. امید به زندگی نیز بر اساس داده های مركز آمار ایران در سال ۱۳۷۳ در مردان ۹/۶۵ سال و در زنان ۷/۶۷ سال است. اگرچه كشورهای پیشرفته و كشورهایی كه اقتصاد آنها در حال شكوفایی است بالاترین سالمندان را دارند، اما رشد جمعیت سالمند در كشورهای در حال توسعه و بویژه در آسیا افزایش چشمگیری خواهد داشت. به طوری كه تخمین زده می شود در سال ۲۰۵۰، ۷۲ درصد سالمندان جهان یعنی حدود ۸۶۰ میلیون نفر در كشورهای در حال توسعه به سر خواهند برد. از این رو تامین حفظ و ارتقای سلامت جسمی و روانی، معنوی و اجتماعی سالمندان جهت بهره مندی آنها از كیفیت زندگی بهتر بایستی در اولویت های بهداشتی جوامع قرار گیرد و از آنجایی كه در این سنین تغییرات فیزیولوژیك ایجاد شده روی نیازهای تغذیه ای و الگوهای دریافت غذا و فعالیت فیزیكی تاثیر می گذارد و با توجه به اینكه مراقبت های تغذیه ای در این دوران بیشترین نقش را در حفظ و ارتقای سلامتی داردسالمندی گرچه امری اجتناب ناپذیر است، اما بسیاری از مشكلات مربوط به آن را می توان پیشگیری كرده یا به تاخیر انداخت. یكی از محورهای مهم پیشگیری تغذیه مناسب است. در این راستا، شناخت درست از نیازهای تغذیه ای سالمندان اهمیت ویژه دارد كه به نكات مهم آن اشاره می شود.

انرژی

با بالا رفتن سن، نیاز به انرژی به سبب كاهش تدریجی متابولیسم پایه و كاهش میزان فعالیت بدنی كم می شود.

نیاز به پروتئین

گرچه در بزرگسالان رشد متوقف می شود، اما برای ادامه بسیاری از اعمال حیاتی بدن همچنان نیاز به پروتئین ادامه می یابد، در حالی كه در مواردی چون بیماری حاد و مزمن نظیر عفونت ها یا در جراحی ها، ضربه و استرس، نیاز به پروتئین در فرد سالمند افزایش می یابد و در مقابل در بیماری كلیوی و كبدی این نیاز به تناسب بیماری تا حدودی كاهش می یابد.

نیاز به ویتامین ها

ویتامین D به علت نقش آن در كنترل متابولیسم و سلامت استخوان ها، ویتامین های E و C به علت نقش آنان در پیشگیری از آسیب های تصلب شرائین در سلامت و پیشگیری از بیماری های مزمن در سالمندان مورد توجه زیادی قرار گرفته اند. هم ویتامین E و هم B بر سیستم ایمنی سالمندان تاثیر دارند و ویتامین C می تواند پیشرفت آب مروارید را به تاخیر اندازد.در سالمندان سالم جذب ویتامین ها طبیعی است، اما مصرف داروها و وجود تغییرات در دستگاه گوارش می تواند در جذب ویتامین ها در سالمندانی كه مشكلات درمانی مزمن دارند، اختلال ایجاد كند. كاهش ترشح اسید معده كه به طور طبیعی برای آزادسازی ویتامین B۱ از مواد غذایی لازم است، می تواند به كمبود این ویتامین منجر شود. سالمندانی كه مركبات و سبزی های برگی كم مصرف می كنند، دچار كمبود اسید فولیك خواهند بود. باید به خاطر داشت كه به سالمندان در مورد استفاده نامناسب از مكمل های ویتامینی بویژه ویتامین های محلول در چربی هشدار داد.

مواد معدنی

اهمیت مواد معدنی در سلامت سالمندان اخیرا بیشتر مورد توجه قرار گرفته است. كمبود پتاسیم با ضعف عضلانی و اختلالات ذهنی همراه است. از سوی دیگر افسردگی می تواند باعث كاهش اشتها شود كه گاهی برای جبران آن به غلط به رژیم های قندی روی آورده می شود. برخی تظاهرات در سالمندان مثل تاخیر در بهبود زخمها به كاهش حس چشایی و بی اشتهایی، از علائم كمبود عنصر روی است. كلسیم نیز به علت نقش آن در ایجاد یا پیشگیری از استئوپروز همواره مورد توجه بوده است. كمبود آهن نیز فرد را در معرض خطر كم خونی و فقر آهن قرار می دهد.

مایعات

در برخی سالمندان احساس تشنگی كم می شود و اینان مدت زمانی طولانی بدون مصرف مایعات به سر می برند، عده ای نیز به دلیل ترس از مشكلات عدم كنترل، از مصرف مایعات پرهیز می كنند. در آب و هوای گرم، ورزش و استفاده از مسهل ها مصرف مایعات باید مناسب باشد. كم آبی می تواند به اختلالات ذهنی، سردرد و اضطراب منجر شود. باید به سالمندان توصیه كرد كه در طول روز با فواصل معین حتی اگر احساس تشنگی هم نمی كنند، آب بیاشامند.

فیبر غذایی

یبوست مشكل مهمی در دوران سالمندی است. تشویق به مصرف مواد غذایی حاوی فیبر، راه خوبی برای رفع این مشكل است، ولی باید توجه داشت كه هرگونه افزایشی در مصرف فیبر باید تدریجی باشد، در غیر این صورت مشكلاتی چون نفخ و ناراحتی های شكمی عارض می شود. از سوی دیگر دریافت فیبر بیش از حد هم با جذب سایر عناصری چون آهن و روی تداخل می یابد، مصرف كافی مایعات باید به طور همزمان صورت گیرد. بر اساس توصیه های بین المللی در هر ۱۰۰ كالری انرژی غذا، حداقل یك گرم فیبر باید موجود باشد.