خلیج فارس و دریای پارس در قرآن

قدمت خلیج فارس , تاریخچه ای همزمان با تاریخ جهان دارد , به طوری که هیچ زمانی را در تاریخ نمی توان یافت که این آبراه دریایی با عناوینی همچون «خلیج فارس» یا «خلیج پارس» در نقشه ها و تاریخ ها نیامده باشد, بنابراین استناد تاریخی فراوانی از سال ها قبل از اسلام و مسیحیت می توان بر این نام یافت اما در دوران اسلامی نیز مستندات فراوانی بر این دریای پارس یافت می شود, میزان این مستندات به میزانی است که بسیاری از مفسران قرآن از نام بردن این دریا در کلام الهی قرآن سخن گفته اند

قدمت خلیج فارس ، تاریخچه ای همزمان با تاریخ جهان دارد ، به طوری که هیچ زمانی را در تاریخ نمی‌توان یافت که این آبراه دریایی با عناوینی همچون «خلیج فارس» یا «خلیج پارس» در نقشه‌ها و تاریخ‌ها نیامده باشد، بنابراین استناد تاریخی فراوانی از سال‌ها قبل از اسلام و مسیحیت می‌توان بر این نام یافت اما در دوران اسلامی‌نیز مستندات فراوانی بر این دریای پارس یافت می‌شود، میزان این مستندات به میزانی است که بسیاری از مفسران قرآن از نام بردن این دریا در کلام الهی قرآن سخن گفته اند.

● جغرافیای خلیج فارس

«خلیج فارس» یا «خلیج پارس» نام دریایی در جنوب کشور اسلامی‌ایران است که در امتداد دریای عمان و در میان دو کشور ایران و شبه جزیره عربستان قرار دارد. مساحت این منطقه در حدود ۲۳۳ هزار کیلومتر مربع است که سومین خلیج بزرگ جهان بعد از «خلیج‌مکزیک» و «خلیج هودسن» به‌شمار می‌رود.

این خلیج ایرانی از شرق از طریق تنگه هرمز و دریای عمان به اقیانوس هند و دریای عرب – بحر المیت - راه دارد و از غرب به دلتای رودخانه اروندرود که حاصل پیوند دو رودخانه دجله و فرات و الحاق رود کارون به آن است، خاتمه می‌یابد این منطقه درکنار موقعیت اقتصادی خاص خود که نمونه‌ای از آن را در انتقال بیش از ۷۰ درصد انرژی از این منطقه است همچنین وجود منابع فراوان نفت و گاز اگر چه در همیشه تاریخ طمع استعمارگران خارجی و دشمنان نادان منطقه‌ای را برانگیخته است اما در تاریخ ثبت شده نزدیک به سه هزار ساله این منطقه هیچ‌گاه نامی‌جز «خلیج فارس» نداشته است، آنچه که از یکصد سال پیش تاکنون برای تحریف این نام تاریخی صورت گرفته است نه یک سخن تاریخی بلکه یک تلاش سیاسی برای ایجاد عامل اختلاف در میان کشورهای عربی– اسلامی‌بوده است به‌ویژه اینکه با پیروزی انقلاب اسلامی‌و گسترش نفوذ فراوان ایران، این موضوع توسعه‌یافته است تا عاملی برای مقابله با جمهوری اسلامی‌باشد.

● خلیج فارس و تاریخ اسلام

اگرچه در کتاب منتشر شده با موضوع خلیج فارس که از سوی بنیاد ایران‌شناسی منتشر شده و در آن ۱۲۰ نقشه تاریخی از مورخان اروپایی‌ها و ۴۰ نقشه از جهانگردان کشورهای اسلامی برای نشان دادن اصالت نام خلیج فارس بیان شده و حتی تاریخ نامیده شدن این آبراه به فارس را به ۴۰۰ سال قبل از میلاد رسانده است اما می‌توان در میان منابع اسلامی‌نیز اسناد بیشتری برای این فارس نامیده شدن این دریا یافت ، نکته جالب در این میان آن است که حتی پس از فتح ایران از سوی اعراب نیز هیچ‌گاه این نام تغییر نیافت و در تمام دوران حاکمیت اعراب بر ایران نام خلیج فارس بر این منطقه بیان می‌شده است ، محققانی چون استخری، مسعودی، ابوریحان بیرونی، ابن عقول، مقدسی، مستوفی، ناصرخسرو قبادیانی ، ابوالقاسم بن محمدبن حوقل دریای جنوب ایران را با نام‌هایی مانند بحر فارس، البحر الفارسی، الخلیج الفارسی و خلیج فارس یاد کرده اند.

اگر بخواهیم به نمونه ای ا ز این آثار اشاره کنیم باید از کتاب «الاعلاق النفسیه» تالیف ابوعلی احمد بن عمر معروف به ابن رسته تالیف شده در سال ۲۹۰ هجری اشاره کنیم که نوشته است : «فاما البحر الهندی یخرج منه خلیج الی ناحیه فارس یسمی الخلیج الفارسی؛ «اما از دریای هند خلیجی بیرون می آید به سمت سرزمین فارس که آن را «خلیج‌فارس» می نامند.»

● خلیج فارس و اولین مفسران قرآن

در آیه ۶۰ سوره کهف از دو دریا نام برده شده است که محل دیدار حضرت موسی(ع) با حضرت خضر(ع) است و ازآن به«مجمع البحرین» تعبیر شده است ، در این آیه می‌خوانیم «به‌خاطر بیاور هنگامی را که موسی به جوان همراه خود گفت: دست از جست‌وجو برنمی‌دارم تا به‌محل تلاقی دو دریا برسم، هرچند مدت طولانی به راه خود ادامه دهم» بسیاری از مفسران این دو دریا دو دریای«روم و فارس» می‌شمارند، این ویژگی به میزانی ا ست که حتی منابع اهل سنت از ابن عباس – از اولین مفسران جهان اسلام و از معتبرترین مفسران در میان شیعه و اهل سنت – نقل می‌کنند که «این دو دریا، دریای فارس و دریای روم است». سند این بیان از ابن عباس را می‌توان در کتاب«تنویر‌المقباس من تفسیر ابن عباس» منتشر شده توسط انتشارات دارالفکر بیروت، ص۲۴۹ یافت ، در تفاسیر قرن اول هجری که از آن از خلیج فارس سخن به میان آمده است می‌توان به کتاب تفسیر الامام مجاهد بن جبر، نوشته مجاهد بن جبر مخزومی، از انتشارات دارالفکر الاسلامی در سال ۱۳۶۸ هجری اشاره کرد.

بر همین اساس می‌توان در تمامی‌تفاسیر شیعه و سنی در طول یک هزار و ۴۰۰ سال تفسیر نگاری در تاریخ اسلام، نامی‌از خلیج فارس یافت علاوه بر آیه ۶۰ سوره کهف ، در میان آیات قرآن می‌توان آیه دیگر در مورد خلیج فارس یافت در سوره نمل آیه ۶۱ آمده است : «اَمَّنْ جَعَلَ الْاَرْضَ قَرَارًا وَ جَعَلَ خِلالَهَا اَنْهَارًا وَ جَعَلَ لَهَا رَوَاسِیَ وَ جَعَلَ بَیْنَ الْبَحْرَیْنِ حَاجِزًا ءَاِلهٌ مَعَ اللهِ بَلْ اَکْثَرُهُمْ لَا یَعْلَمُونَ . آیا کسی که زمین را مستقر و آرام قرار داد و میان آن نهرهایی را روان ساخت و برای آن کوه‌های ثابت و پا بر جا ایجاد کرد و میان دو دریا مانعی را قرار داد تا با هم مخلوط نشود، با این حال آیا معبودی با خداوند است، نه بلکه بیشتر آنها نمی‌دانند و جاهلند.»

در برخی از تفاسیر مانند تفیسرسورآبادی تالیف شده در قرن پنجم هجری ، تفسیر بیضاوی ، تفسیر البحر المحیط فی التفسیر، تفسیرمنهج الصادقین همچنین دیگر تفاسیر بیان شده است که «در تفسیر «وَ جَعَلَ بَیْنَ الْبَحْرَیْنِ حاجِزاً» گفته اند حاجزا جزیره العرب است که میان دریای پارس و دریای روم قرار دارد» روشن است که منظوراز دریای پارس در این تفاسیر دریای فارس و خلیج فارس است که در اسناد مختلف تاریخی به آن اشاره شده است.

سیدعلی‌اصغر حسینی