بانکداری اسلامی , ایمن در برابر بحران اقتصادی

در جریان بحران اقتصادی دنیا که از انتهای سال ۲۰۰۷ میلادی در جهان شروع شد بیشتر بانک ها آسیب دیدند

در جریان بحران اقتصادی دنیا که از انتهای سال ۲۰۰۷ میلادی در جهان شروع شد بیشتر بانک‌ها آسیب دیدند. تضعیف عملکرد بانک‌های کشورهای توسعه‌یافته و بتدریج ورشکستگی شمار زیادی از این بانک‌ها سبب شد نظام مالی دنیا نیز تحت تاثیر این بحران قرار بگیرد؛ اما در جریان این بحران نظام بانکداری اسلامی ‌آسیب چندانی متحمل نشد.

برخی تحلیلگران بازارهای مالی معتقدند یکی از دلایل مهم برای کمتر بودن تاثیر بحران مالی غرب روی نظام مالی اسلامی ‌یا صنعت بانکداری اسلامی ، ‌تعاملات اقتصادی کمتر آن در مقایسه با نظام بانکی رایج در دنیاست. البته این نظریه را هیچ‌یک از بانکداران اسلامی ‌نمی‌پذیرند و با اشاره به رشد نظام بانکی اسلامی ‌در سال‌های اخیر، آن را یکی از امیدهای آینده نظام مالی دنیا می‌دانند.

نظام بانکی اسلامی ‌به سهام و اوراق قرضه تکیه نمی‌کند و مثل بیشتر بانک‌های اروپایی و آمریکایی در جریان خرید و فروش بدهی‌های بانکی فعال نیست. ممنوعیت خرید و فروش بدهی‌های بانکی بر مبنای اصولی که دین اسلام برای این نظام مالی تدوین کرده است موجب شد بحران اقتصادی دنیا تاثیری بر اوضاع اقتصادی این نظام بر جای نگذارد.

عدنان یوسف، رئیس بانک عرب ضمن اشاره به این‌که نظام در برابر بحران‌های اقتصادی کمتر از نظام‌های مالی رایج آسیب‌پذیر است، می‌گوید: نمی‌توان این نظریه را پذیرفت که نظام بانکی اسلامی ‌هیچ تاثیری از بحران نمی‌پذیرد، زیرا نظام بانکی اسلامی ‌نیز در تعاملات جهانی حضور دارد و تحت تاثیر بحران است، ولی تاثیر بحران روی نظام بانکی اسلامی ‌کمتر از نظام مالی رایج در دنیاست.

وی با پیش‌بینی این مطلب که بحران اقتصادی تا ۲ سال آینده در بخش‌های مختلف اقتصادی دنیا باقی می‌ماند و نمی‌توان از تبعات آن رهایی یافت گفت: بر اثر بحران مالی غرب، شماری از بانک‌های اسلامی ‌با زیان‌های اقتصادی مواجه شدند. بانک‌های عربی و اسلامی ‌به دلیل ناتوانی نظام مالی غربی، توانایی خود را در عملکرد درست از دست دادند، ولی وضعیت مالی ما بهتر از دیگر بانک‌هاست.

بانکداری اسلامی ‌از اواخر قرن نوزدهم میلادی در جهان رواج پیدا کرد؛ البته ایده اولیه ایجاد این نظام بانکی از اواسط این قرن مطرح شده بود، ولی تا وقتی این نظام در کشورهای اسلامی ‌استفاده شد و سپس کشورهای صنعتی بر ضرورت ایجاد آن و تعامل با کشورهای اسلامی ‌پی بردند چندین سال طول کشید.

به تعبیر دقیق‌تر، ایده ایجاد نظام بانکی اسلامی ‌در سال ۱۹۴۶ میلادی عنوان شد و اولین بانک اسلامی ‌خصوصی در دنیا در سال ۱۹۷۶ میلادی راه‌اندازی و در نهایت در سال ۱۹۹۶ میلادی این نظام در بانک‌های غربی نیز استفاده شد.

رواج نظام بانکداری اسلامی ‌با اصل اساسی و اولیه بانکداری بدون ربا و توجه به اصول اسلامی ‌در مبادلات اقتصادی و بانکی در شرایطی اتفاق افتاد که بازارهای مالی در دنیا رشد زیادی کرده و تجارت به یکی از کلیدی‌ترین بخش‌های سازنده تولید ناخالص داخلی در دنیا تبدیل شده بود.

در این سال‌ها مبادله پول از روشی بجز انتقال بانکی امکان‌پذیر نبود. در این سال‌ها، کشورهای اسلامی ‌عضوی در اقتصاد جهانی بودند، زیرا بیشترین سهم از منابع و ذخایر ارزشمند انرژی را در خود جای داده بودند. به همین دلیل، داشتن نظام بانکی توسعه‌یافته برای آنها ضروری بود و البته به دلیل مسائل مذهبی نیز با محدودیت‌هایی در استفاده از نظام رایج در دنیا مواجه بودند.

به همین دلیل، نظام بانکداری اسلامی ‌در این کشور شکل گرفت و با سرعت توسعه یافت. نظام بانکداری اسلامی ‌طی ۲۰ سال گذشته با سرعت بسیار زیادی رشد کرده است و این رشد نه تنها در کشورهایی با اکثریت مسلمان بود، بلکه در کشورهایی مثل انگلیس، ژاپن، هند و قرقیزستان که مسلمانان در اقلیت بودند هم اتفاق افتاد. در این سال‌ها تعداد زیادی بانک که با شیوه بانکداری اسلامی ‌کار می‌کردند در کشورهای غیرمسلمان بخصوص کشورهای توسعه‌یافته و صنعتی ایجاد شد.

بر اساس مطالعات انجام شده، هم‌اکنون بیشتر از ۱۵۰۰ موسسه مالی اسلامی ‌در ۱۰۰ کشور جهان مشغول به کار هستند. گفته می‌شود ارزش سرمایه این نظام بانکی در دنیا با سرعت زیادی در حال توسعه است. در سال ۲۰۰۳ میلادی ارزش سرمایه این نظام بانکی در دنیا برابر با ۳۰۰ میلیارد دلار آمریکا بود و پیش‌بینی می‌شود تا سال ۲۰۱۴ میلادی به مرز ۳ هزار میلیارد دلار برسد.

طی ۱۰ سال گذشته، صنعت بانکداری اسلامی ‌با نرخ ۱۰ تا ۱۵ درصد در هر سال رشد کرده است و با توجه به موفقیتی که بانک‌های اسلامی ‌در جریان رکود اقتصادی اخیر به دست آوردند، انتظار می‌رود نرخ رشد آنها و میزان استفاده از این نظام در دنیا طی سال‌های آتی بیشتر شود.

اصلی‌ترین مساله در نظام بانکداری اسلامی ‌که آن را از دیگر نظام‌های بانکی در دنیا جدا کرده است، دیدگاه این نظام در برابر ربا یا بهره است و همین مساله سبب شده تا شمار زیادی از مردم غیرمسلمان نیز در دنیا از این نظام استقبال کنند.

همان‌طور که پیشتر گفته شد ایده اولیه ایجاد چنین بانک‌هایی در سال ۱۹۴۶ میلادی در کتب مختلف مطرح شده بود، ولی از وقتی این ایده‌ها عنوان شد تا زمانی که اولین بانک اسلامی ‌در دنیا راه‌اندازی شد، چند ده سال طول کشید. از سالی که این ایده مطرح شد دولت‌های کشورهای اسلامی ‌به پیگیری آن پرداختند و چندین جلسه و کنفرانس در سطح دنیا برگزار کردند که یکی از آنها را می‌توان کنفرانس وزرای اقتصاد کشورهای اسلامی ‌در کراچی در سال ۱۹۷۰ میلادی و دیگری را کنفرانس اقتصاد اسلامی ‌در لندن در سال ۱۹۷۷ میلادی دانست.

در نتیجه این پیگیری‌ها بانک توسعه اسلامی ‌به عنوان یک سازمان بین‌المللی راه‌اندازی شد که یک بانک بین دولتی بود و در سال ۱۹۷۵ میلادی رسما کار خود را آغاز کرد. همان سال، بانک اسلامی ‌دبی به عنوان اولین نظام بانکی اسلامی ‌خصوصی در دنیا راه‌اندازی شد که بنیانگذاران آن گروهی از بازرگانان مسلمان از چند کشور دنیا بودند. تا سال ۱۹۷۷ میلادی ۲ بانک اسلامی ‌دیگر در دنیا راه‌اندازی شد که یکی بانک اسلامی ‌فیصل در مصر و دیگری در سودان بود. همان سال، دولت کویت اولین دفتر امور مالی اسلامی ‌را راه‌اندازی کرد و به این ‌ترتیب سنگ بنای بانکداری اسلامی ‌نهاده شد.

با گذشت زمان این نظام بانکداری توسط ۳ کشور ایران، سودان و پاکستان انتخاب شد و دولتمردان این ۳ کشور تصمیم گرفتند کل نظام بانکی خود را اسلامی ‌کنند و استفاده از نظام بانکی رایج در دنیا را در کشور ممنوع کردند. در کشور مالزی نظام بانکداری اسلامی ‌در کنار نظام رایج در دنیا استفاده شد، ولی به دلیل مزایای این نظام و شمار زیاد مسلمانان در این سرزمین با سرعت زیادی رشد کرد.

آمارها نشان می‌دهد طی ۴ سال اول قرن حاضر میلادی ارزش سرمایه نظام بانکداری اسلامی ‌در این کشور ۳.۵ میلیارد دلار معادل ۲۰.۸ درصد رشد کرد و به ۲۰.۵ میلیارد دلار آمریکا رسید و انتظار می‌رود تا انتهای دهه حاضر یعنی سال ۲۰۱۰ میلادی از مرز ۴۰ میلیارد دلار فراتر رود؛ اما این آغاز راه بود.

بتدریج بانک‌های کشورهای غربی بخصوص بانک‌های کشورهای صنعتی که تعاملات اقتصادی گسترده‌ای با دنیا داشتند هم بخشی را به نظام بانکی اسلامی ‌اختصاص دادند و با اجرای اصول اولیه این نظام از آن استفاده کردند. البته این تحول در دهه آخر قرن گذشته اتفاق افتاد و بسیار نوپاست.

مطالعات نشان می‌دهد بانک سیتی آمریکا اولین بانکی بود که بخش بانکداری اسلامی ‌را به بخش‌های فعال در خود اضافه کرد سپس بانک ABN amro ، بانک آمریکن اکسپرس ، بانک ANZ grindlays ، بانک چیس منهتن، دویچ بانک آلمان و بانکnomura securities و در نهایت یونیون بانک کشور سوئیس همگی بخشی را به بانکداری اسلامی ‌اختصاص دادند.

مونا مشهد رجبی