جوان ها از مسوولیت پذیری فرار می کنند

جامعه شناسی یک نخواستن توسط برخی از مردم

ظرف نگاه ما در مسائل و مباحث مربوط به زندگی، به اندازه زندگی خودمان است....

لازم هم نیست که این ظرف را بزرگ‌تر و دغدغه‌هایی را وارد زندگی‌مان کنیم که هیچ کاری درباره آن، از دست ما برنمی‌آید اما همیشه، آگاهی داشتن از نگاه‌هایی که زندگی حرفه‌ای و شغلی، درباره مسائل مهم برای جامعه‌شناسان و متخصصان به وجود می‌آید، یک قدم خوب و بزرگ، برای همراهی در ساخت جامعه‌ای سالم‌تر و بهتر است. برای همین است که در بحث مهمی مثل کاهش علاقه به فرزندآوری و تشویق مدیران برای افزایش جمعیت، سراغ دکتر مجید ابهری، جامعه‌شناس، رفتیم تا بدانیم سال‌ها مطالعه و آگاهی او درباره این موضوع چه می‌گوید و چطور می‌توانیم با زاویه نگاهی درست و کارشناسی به این موضوع نگاه کنیم.

سیاست‌های کنترل جمعیت، یکی از اهرم‌های فرهنگی و اجتماعی مدیریت اجرایی کشورهاست. در کشور ما قبل از پیروزی انقلاب‌اسلامی، شعار «۲ فرزند کافی است» مبنای سیاست‌گذاری‌های تنظیم خانواده بود و در این رهگذر کتب درسی و آموزشی، تهیه و عرضه می‌شد. بعد از انقلاب‌اسلامی و در عصر کوپن، بعضی از خانواده‌های کم‌درآمد برای دریافت کوپن بیشتر، شعار «فرزند بیشتر» را پیشه کردند. در دهه اول و دوم سیاست‌گذاری‌ها بر مبنای کنترل جمعیت بود و وازکتومی رایگان همراه با آموزش‌‌های پیشگیری در دستور کار مراکز بهداشتی و آموزشی بود اما ناگهان در دهه سوم کارشناسان جمعیت و صاحب‌نظران امور اجتماعی خطر سالمندی جمعیت و کاهش نیروی جوان را به عنوان یک آسیب دیدند و به عرصه مطبوعات کشاندند. در این میان مدیریت اجرایی کلان راهکار اساسی را در افزایش فرزند دید و خانواده‌ها برای فرزندآوری تشویق شدند. ناگهان تب فرزندآوری جامعه را دربرگرفت؛ همایش‌ها، مقاله‌ها و مصاحبه‌های گوناگون راه افتاد و در این میان بعضی از نهادها، حمایت خود را با دادن سکه طلا به نوزادان جدید یا سایر سیاست‌های تشویقی نشان دادند. به عنوان کسی که ۳۰ سال از عمر و جوانی خود را در پژوهش‌های میدانی و نظری آسیب‌های اجتماعی و رفتارشناسی اجتماعی به دست آورده‌ام، لازم می‌دانم نکاتی را به اطلاع مسوولان و شهروندان برسانم:

در اولین مرحله باید روشن شود در رشد جمعیت اهداف کمی و کیفی در نظر است یا نه. یعنی فقط دغدغه‌ ما افزایش جمعیت و تشویق فرزندآوری است، بدون توجه به حاشیه‌های بازدارنده و مبانی تشویق آن؟

افزایش جمعیت بدون آماده کردن زیرساخت‌های لازم در زمینه بهداشت، درمان، آموزش و پرورش، مسکن و اشتغال، کاری تقریبا نادرست است چرا که یک بار این تجربه تلخ را در افزایش یک شبه جمعیت در تهران به دست آورده?ایم؛ وقتی که یکی از مسوولان اعلام کرد به ساکنان تهران زمین و خانه رایگان می‌‌دهیم و در عرض مدت بسیار کوتاهی، ناگهان جمعیت تهران چند برابر شد و هنوز که هنوز است تاوان این بخشش بدون ملاحظه را مردم می‌دهند.

فرزندآوری، روی کاغذ یا با همایش و... بیشتر نمی‌شود. وقتی صاحبخانه‌ها نرخ کرایه خانه را براساس تعداد فرزندها بالا می‌برند، وقتی پول پوشک از لباس گران‌تر است و وقتی هزینه شیرخشک و درمان سرسام‌آور است، درباره این طرح‌ها نمی‌شود صحبت کرد. باید سیاست‌های حمایتی واقعی و کاربردی همراه با این قوانین و طرح‌ها، اجرا شود تا زوج‌های جوان بدون دغدغه اقتصادی به فرزندآوری فکر کنند. تا زمانی که مدرسه‌های ما در کپر با بخاری نفتی برگزار می‌شود و ترس از آینده و دغدغه‌های مالی وجود دارد، این طرح‌ها فقط در حد طرح باقی می‌مانند و زمانی درست اجرا می‌شوند که سیاست‌هایی مثل کمک اقتصادی به خانواده‌ها و... هم اجرا شود.

مهم‌ترین دلیل در گرایش‌نداشتن به فرزندآوری از نگاه رفتارشناسی، فقط مسکن، بهداشت و آموزش نیست. ترس از مسوولیت‌پذیری عامل اصلی فرار از فرزندآوری است. جوانان نسل‌های چهارم، پنجم و ششم، اصولا از مسوولیت‌‌پذیری گریزان هستند و بهانه می‌آورند هنوز خودمان بچه هستیم. در نسل‌های گذشته فاصله سن پدر و مادر با فرزندن کم و این حسن ازدواج و فرزندآوری زودهنگام بود. اما در این روزها وجود اختلافات سنی زیاد بین والدین و فرزندان باعث افسردگی، گوشه‌گیری و مشکلات زیادی می‌شود. مشکلاتی تربیتی که کنار آن عدم واگذاری مسوولیت به فرزندان توسط والدین اصلی‌ترین دلیل روانی و رفتاری وحشت‌ از فرزندآوری است. در بعضی از موارد، حتی با وجود امکانات مالی زیاد خانواده‌ها اکراه دارند و فرزند را عامل کاهش فعالیت‌ها، سفرها و تفریح‌ها می‌دانند. اگر دولت مرخصی زایمان را برای بانوان شاغل به ۲ سال افزایش دهد و به پدران هم کمک مالی کند و همراه با آن آموزش مهارت‌های فرزندآوری و فرزندپروری به والدین جوان داده شود، می‌توان به افزایش جمعیت خوش‌بین و امیدوار بود. در غیر این صورت این طرح هم در بخش سیاست‌های عجولانه بایگانی خواهد شد.