مظفرالدین شاه و گل صدتومنی

گل فروشی زعیم در گذر زمان

وقتی صحبت از گل‌ و گل‌فروشی می‌شود و تهرانیان قدیم همه یکجا را می‌شناسند؛ گل‌فروشی زعیم در میدان پاستور.

در دل این میدان در نزدیکی کاخ مرمر، اطراف خانه‌های سلطنت‌نشین و اعیان در دوران تهران قدیم شما با بزرگ‌ترین و باقدمت‌ترین موسسه کشاورزی‌ و فروشگاه گل‌فروشی‌ زعیم آشنا می‌شوید که یک راسته در میدان را به خود اختصاص داده است. این فروشگاه در پنج سال گذشته، دکوراسیون و نمای آن توسط معماران برجسته مورد مرمت و بازسازی قرار گرفته است اما باز هم این مغازه، برای تهرانیان قدیم، شناسنامه‌ای تاریخی دارد.وقتی پا به درون این فروشگاه می‌گذارید با سه سالن مجزا به نام سالن اصلی که مختص گل‌فروشی، گالری و گلخانه است، مواجه می‌شوید که نظیرش را در سایر گلفروشی‌ها کم دیده‌اید.

موسسه کشاورزی زعیم در سال ۱۳۱۹ به همت زعیم بزرگ مرحوم سیدحسین زعیم (۱۳۷۵-۱۲۹۹) تاسیس شد که ابتدا با کاشت نهال و درختچه‌های زمینی آغاز و بعدها در دهه ۳۰ شروع به کاشت گل‌های مناطق حاره‌ای مثل ارکیده، آنتوریم و استرلیز کرد. بازگشایی فروشگاه زعیم نیز در دهه ۴۰ است. این موسسه در سال ۱۳۶۵ صادرات خود را به اکثر نقاط جهان آغاز کرد و در سال ۱۳۷۸ به عنوان صادرکننده نمونه انتخاب شد که این گل‌فروشی به دلیل قدمت آن مطالب جالب توجهی را در روزنامه‌های خارجی از جمله لس‌‌آنجلس‌تایمز‌ نیز به خود اختصاص داده است. این موسسه، هفتاد و یکمین سال تاسیس خود را سپری می‌کند.

● گل‌فروشی در تهران قدیم

به گفته سیدعلی زعیم، پسر زعیم بزرگ که هم‌اکنون مدیریت این موسسه را در اختیار دارد، آشنایی تهرانیان با گل به دوران مشروطیت و سلطنت مظفرالدین‌شاه بازمی‌گردد. در پی یکی از سفرهای مظفرالدین‌شاه به فرنگ و آشنایی با گل‌کاری و گیاهان زمینی در اطراف قصرهای پادشاهان اروپایی، از امپراتور وقت آلمان درخواست کرد تا زبده‌ترین باغبان‌شان را در اختیار مظفرالدین‌شاه بگذارد.

ژرژ پطرویا، هدیه امپراتور آلمان به مظفرالدین‌شاه بود. وی در صدد برآمد تا فضای سبز و گل‌کاری در محدوده کاخ گلستان ایجاد کند. پس از آن بود که گل‌فروشی نه به شکل امروزی بلکه به صورت دکه‌هایی در اطراف منطقه شاه‌آباد حد فاصل مخبرالدوله و بهارستان، قوام‌السلطنه شکل گرفت. اکثر مشتریان این دکه‌ها، سران حکومتی، دربار و خارجی‌ها بودند. چرا که به دلیل فقر مالی و فرهنگی تهرانیان قدیم، هیچ‌وقت احساس نمی‌کردند که به گل نیازمندند.

● تاریخچه فروشگاه زعیم

خرید و راه اندازی فروشگاه گل‌فروشی زعیم که امروزه به عنوان یک اسم ملی در تاریخ گل‌فروشی به ثبت رسیده است طبق گفته‌های زعیم کاملا به صورت اتفاقی بوده است. زعیم درباره این موضوع می‌گوید: «پدر من از سال ۱۳۱۹ موسسه کشاورزی زعیم را به راه انداخت اما در صدد احداث گل‌فروشی و مغازه نبود. در پشت این فروشگاه، خانه‌ای خرید که محل سکونت خانواده‌اش بود بعدها صاحب ملک روبه‌رویی منزل ما در صدد برآمد که در زمینش، پمپ بنزین احداث کند و پدرم به دلیل ناامنی و ایجاد آلودگی که پمپ بنزین در این منطقه ایجاد می‌کرد به هر قیمتی که بود این ملک را خرید و بعد به مرور زمان به گل‌فروشی تبدیل‌اش کرد و چندین معمار تحصیلکرده رم را مجری طراحی این فروشگاه کرد.» در دوران سلطنت پهلوی، به دلیل آنکه میدان پاستور به عنوان محله اعیان‌نشین درباریان شناخته شده بود به تبع مشتریان این گل‌فروشی نیز خاص بودند اما امروزه به دلیل مرکزیت قرار گرفتن میدان پاستور و طرح ترافیک و مشاغلی که هیچ‌گونه هماهنگی با گل‌فروشی ندارند از قبیل پنچرگیری و تراشکاری، تاثیر زیادی روی بازار این گل‌فروشی گذاشته است اما سیدعلی زعیم اظهار دارد که به دلیل قدمت و سرویس خاصی که به مشتریانشان ارایه می‌دهند استقبال از این گل‌فروشی بسیار است که نمونه قابل توجه آن در مراسم یادبود و درگذشت ناصر حجازی بوده که مشتریان سبد گل‌های بسیاری به این گل‌فروشی سفارش داده بودند.

از مشتریان معروف این گل‌فروشی تاریخی، هویدای معدوم، نخست‌وزیر ۱۳ساله پهلوی دوم بوده است که به طوری که شایع است وی هر روز از این مغازه گل ارکیده‌ای را تهیه می‌کرد تا روی جیب کتش بگذارد. بعد از پیروزی انقلاب اسلامی نیز اکثرا سیاستمدارها، وزرا، نمایندگان مجلس و رییس‌جمهوران پیشین از مشتری‌های این فروشگاه بوده‌اند.

زعیم ادامه می‌دهد: «گل مایه ارتباط‌های قلبی در عشق، امور سیاسی و تجاری است. سلیقه تهرانیان در این ۷۰سال بسیار تغییر کرده است. نسل جدید اکثرا به گل‌های مدرن با رنگ‌های ملایم و نسل قدیم هنوز به رنگ‌های گرم علاقه‌مند هستند. اما سلیقه اعظم مردم این زاد و بوم گل رز است که گل رز به عنوان گل مادر نه تنها در ایران بلکه در سایر کشورهای دیگر هم محسوب می‌شود.»

از دیگر موارد قابل توجه این است که فروشگاه زعیم از معدود فروشگاه‌هایی است که به فروش گل مصنوعی نمی‌پردازد و علاقه‌ای هم ندارد و تا به حال هیچ نوع گلی را وارد نکرده است. بلکه فقط به وارد کردن پیاز، بذر یا قلم‌های جدید پرداخته است.

● خاندان زعیم

خاندان زعیم اصالتا کاشانی هستند. زعیم بزرگ متولد کاشان بوده است که بعدها به تهران می‌آید و تجارتش را در تهران شروع می‌کند. دایی زعیم بزرگ، سیدحسن زعیم از مردان سیاسی بزرگ کاشان به شمار می‌رفت که در دوره چهارم و پنجم مجلس شورای ملی، نماینده مردم کاشان و از مخالفان سرسخت رضاخان بوده است که به دلیل سیلی که به صورت رضاخان می‌زند، ۱۷ سال را در تبعید به سر می‌برد.

وی جمله‌ای را به عنوان یادگار از خود به جای گذاشته است: «شاه می‌تواند نادان باشد، اشتباه کند، بی‌تجربه باشد، ترسو باشد ولی خائن نمی‌تواند باشد، وی سرانجام در سال ۱۳۲۹ آن‌طور که گفته‌اند با قهوه قجری مسموم شد و درگذشت.»

● پیدایش گل صدتومنی

از سیدعلی زعیم خواستم خاطره‌ای جالب توجه در زمینه گل و گل‌فروشی در تهران قدیم بیان کند و وی خاطره‌ای از پیدایش گل صدتومنی که مخصوص فصل بهار است، تعریف کرد: «ژرژ پطرویا که در زمان کودکی‌ام وی را دیده بودم، غده پیاز یک نوع گل را با خود از فرنگ به تهران می‌آورد و در یک نقطه از کاخ گلستان می‌کارد. این ریشه، گل می‌دهد و مظفرالدین‌شاه به شدت تحت تاثیر این بو قرار می‌گیرد و زمانی که متوجه می‌شود که کار پطرویا است به وی به عنوان قدردانی در آن زمان ۱۰۰ تومان پاداش می‌دهد که این بخشش در تهران مثل توپ صدا می‌کند و از آن به بعد این گل به گل صدتومنی معروف می‌شود.»

فرزانه خراسانچی