عروسک گردانی آمریکاییها در صحنه سیاسی ایران

اولین تماس ها میان آمریکا و ایران به سال ۱۸۳۰م (۱۲۰۹) هـ.ش باز می گردد، یعنی زمانی که گروهی از مبلغان آمریکا برای ترویج آیین مسیحیت به ایران پای گذاشتند. اما به دلایل متعددی حضور …

اولین تماس ها میان آمریکا و ایران به سال ۱۸۳۰م (۱۲۰۹) هـ.ش باز می گردد، یعنی زمانی که گروهی از مبلغان آمریکا برای ترویج آیین مسیحیت به ایران پای گذاشتند. اما به دلایل متعددی حضور آمریکایی ها در ایران بویژه در عرصه های سیاسی و اقتصادی مدت ها پس از این تاریخ و به طور مشخص در زمان جنگ جهانی دوم اتفاق افتاد. در واقع پس از جنگ جهانی دوم در جریان اشغال نظامی ایران توسط نیرو های متفقین، زمینه و امکان نفوذ آمریکا در مسائل مختلف ایران فراهم شد. اما اوج حضور و فعالیت های آمریکاییان در ایران پس از کودتای آمریکایی ـ انگلیسی ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ به وقوع پیوست. ‏

پس از کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲، ایران اهمیت ویژه ای در سیاست خارجی آمریکا پیدا کرد و رژیم پهلوی کاملا زیر سلطهٔ آمریکا قرار گرفت. این کودتا به محمد رضا شاه ثابت کرد که به مثابه عروسک خیمه شب بازی می بایست در دست سردمدارن کاخ سفید باشد و هر گاه آنان اراده کنند باید حرکت نماید.‏

واقعیت این است که تا قبل از کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ بسیاری از سیاستمداران و روشنفکران ایرانی و تحت تاثیر آنها عده ای از مردم نه تنها آمریکا را قدرتی استعماری قلمداد نمی کردند بلکه در مقایسه با دولت های استعماری دیگر و به طور مشخص در مقابل شوروی و انگلستان دولت آمریکا را حامی خود می پنداشتند. حتی سیاستمدار کهنه کاری چون مصدق اعتقاد داشت که آمریکا دولتی استعماری نیست و تا آخرین روزها این دولت را حامی خویش می دانست.‏

با روی کار آمدن دولت کودتا نفوذ آمریکا در ایران همه گیر شد به گونه ای که می توان آن را سیاست های داخلی و خارجی، به وضوح مشاهده کرد. آمریکایی ها نیز پس از کودتا، جایگاه ویژه ای برای ایران در سیاست خارجی خود در نظر گرفتند. همسایگی ایران با ابر قدرت کمونیست، اتحاد جماهیر شوروی و ترس آمریکا از در غلتیدن ایران در دام کمونیسم نیز بیش از پیش به اهمیت ایران در نظر آمریکا می افزود.

زمانی که دو وایت آیزنهاور زمام امور دولت آمریکا را به دست گرفت، سیاست سد نفوذ را مطرح کرد؛ یعنی ایجاد سد امنیتی در مقابل گسترش افکار کمونیستی در نقاط حساس جهان که این سیاست شامل ایران نیز می شد.

آمریکایی ها کمربندی حفاظتی، بهداشتی و امنیتی در پیرامون افکار انقلابی رو به رشد کمونیسم ترسیم کردند که ایران نیز زیر پوشش آن قرار می گرفت.‏

برای آمریکایی ها ایران یکی از مهم ترین حلقه های این کمر بند محسوب می شد، به همین دلیل ایران را وارد پیمان های نظامی ـ منطقه ای، مانند پیمان بغداد ساختند. زمانی که جان اف کندی روی کار آمد، باز متاثر از سیاست های وی، تحولات چشمگیری در ایران به وجود آمد. به طور کلی می توان گفت سیاستگذاری در ایران پس از کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ در دست دولتمردان آمریکایی قرار داشت و سردمداران حکومتی در داخل کشور وظیفه ای جز اجرای برنامه ها و سیاست های آمریکایی ها نداشتند.

پس از کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲، دولت آمریکا برای اطمینان از ثبات داخلی ایران، کمک های مالی فراوانی در اختیار دولت کودتا قرار داد. این کودتا پایه های حکومت

محمد رضا را محکم می ساخت اما پایه ای که تکیه گاه آن نه‌در داخل کشور بلکه در سرزمینی قرار داشت که فرسنگ ها با ایران فاصله داشت. آمریکایی ها در مقابل کمک های مالی خود استقلال ایران را مطالبه می کردند که البته دو دستی از سوی محمد رضا شاه به آنها تقدیم شد.

ساناز علیمحمدی