اولین گام پیشرفت و عدالت

نگاهی دیگر به اهمیت اصلاح الگوی مصرف

رهبر معظم انقلاب با نامگذاری هرسال مهم ترین اولویت و نیازکشور را برجسته می سازد و توجه همگان را به آن جلب و مردم و مسئولان را از غفلت باز می دارند. ایشان به طور دقیق انگشت اشاره را به اصلی ترین مشکل فرهنگ اقتصادی زندگی جامعه گذاشته و اولین سال از دهه چهارم انقلاب، یعنی دهه پـیشرفت و عدالت را اصلاح الگوی مصرف نامیدند. یعنی اولین پله پــیشرفت و عدالت اصلاح الگوی مصرف است.

● مفهوم شناسی اصلاح الگوی مصرف

رهبر معظم انقلاب آن میزان که درمورد نابسامانی وضعیت الگوی مصرف گلایه دارند و بدان توجه فرموده اند از نفس موضوع مصرف گلایه ندارند و این یک شاخص مهم فرهنگی است، زیرا مصرف تابعی از الگوهای رفتاری درجامعه است. یعنی مهم تر از اصلاح درمصرف، باید در الگوی مصرف جامعه، آن تغییر و تحول اساسی صوت گیرد.

«مردم عزیزمان توجه داشته باشند که صرفه جویی به معنای مصرف نکردن نیست، صرفه جویی به معنای درست مصرف کردن، به جا مصرف کردن، ضایع نکردن مال، مصرف را کارآمد و ثمر بخش کردن است» (فرمایشات رهبری ۱/۱/۸۸)

● مفهوم اسراف در قرآن

قرآن کریم عامل سعادت دنیا وآخرت است. و ضرورت رسیدن به خیر دنیا و آخرت باعث فرمانبرداری از دستورات دین می شود. در قرآن کریم ۲۳ آیه درمقام نهی و تقبیح اسراف است.

«کلوا و اشربوا و لاتسرفوا انه لایحب المسرفین» بخورید و بیاشامید ولی اسراف نکنید که خدا اسراف کنندگان را دوست ندارد. (اعراف آیه ۳۱) یا درسوره غافر آیه ۴۳ می فرماید «و ان المسرفین هم اصحاب النار» همانا اسراف کنندگان همراهان آتش اند.»

مفهوم اسراف و پیامدهای آن در روایات

▪ امام علی (ع) می فرمایند:«آنچه بیش از حد کفاف باشد اسراف است (غررالحکم و درر الحکم ج ۶ ص ۵۲)

▪ امام صادق (ع):«کمترین حد اسراف دور ریختن ته مانده آب است (فروغ کافی، کلینی ج ۶ ص ۴۶۰)

▪ پیامبر(ص): هرکس ولخرج باشد خداوند فقیرش می کند(نهج الفصاحه)

▪ حضرت علی (ع): به درستی که پیروان اسراف کار ما بهره ای از شفاعت ما اهل بیت نخواهند برد مگر پس از ۳۰۰ هزار سال عذاب (الفصول المهمه فی اصول الائمه ج ۱ ص ۹۵)

● مدیریت مصرف

از منظر ادبیات اقتصادی، مصرف بالا و درعین حال اقتصادی و درست لازمه توسعه ورشد اقتصادی است. بدون مصرف بخش های تولید و عرضه کالا و خدمات موضوعیت و حیات ندارد و با ضعف تولید، بیکاری و فقر دامن گیر کشور می شود. بنابراین درکنار تشویق تولید باید بازاریابی و زمینه های مصرف کالاهای تولید شده را نیز تشویق کرد. اگر مصرف کم شود در تولید اختلال ایجاد می شود در نتیجه مصرف را باید مدیریت کرد ومهم ترین راهبرد مدیریت مصرف، طراحی الگوهای مناسب و شایسته مصرف و اصلاح الگوی مصرف در ابعاد و عرصه های مختلف زندگی است تا انسان درخوراک، پوشاک، تجهیزات اداری و... درحد نیاز و ضرورت مصرف نماید و ثانیاً مطابق الگوهای مناسب و بومی و مفید مصرف کند. دراین رویکرد است که جامعه از مصرف زدگی، وابستگی صرف و ضعف خارج شده و به استقلال و مدیریت مطلوب نزدیک می شود.

● تجربه جوامع پیشرفته

تجربه جوامع توسعه یافته و کشورهای پیشرفته نشان می دهد که مردم این جوامع زیاد کار می کنند و کمتر مصرف می کنند، صرفه جویی، پس انداز و سرمایه گذاری را جدی می گیرند، مساحت ساختمان هایشان نسبت به جوامع جهان سوم کمتر است. غالباً برای تردد از وسایل نقلیه عمومی استفاده می کنند. لکن تولیدات خود را به سوی بازارهای جهان سوم سرازیر می کنند. در مقابل ملت های جهان سوم به مصرف بیشتر، چشم و هم چشمی و برخورداری از واردات و ابزارهای تجملاتی بیشتر افتخار می کنند از این رو رشد و توسعه و تولید درچنین جوامعی زمین گیر شده و شاید بیشتر مواقع از وضع برخورداری خود از لوازم زندگی هم ناراضی هستند.

● مقایسه آمار مصرف در ایران و سایر کشورهای جهان

ایران سومین کشور از نظر ارائه بنزین ارزان در دنیا محسوب می شود و به لحاظ میزان پرداخت یارانه نخستین کشور درمیان کشورهای جهان محسوب می شود. همچنین بیش از ۳۶ درصد کل مصرف بنزین خاورمیانه مصرف می شود. متوسط مصرف سوخت خودروهای بنزینی درکشور حدود ۱۱ لیتر در روز است. درحالی که متوسط مصرف سوخت درکشورهای دیگر مانند آلمان و ژاپن ۵/۲، در انگلیس ۵/۳ فرانسه، ۹/۱، کانادا ۵/۶، و درآمریکا۳/۷ لیتر در روز است.

الگوی مصرف آب آشامیدنی درایران ۷۰درصد بیشتر از الگوی جهانی است. تلفات ۲۲ درصدی آب در مصارف خانگی.

ضایعات ۳۳ درصدی نان طبق آمارهای موثق داخلی از نظر مصرف برق هم کشورمان نوزدهمین کشور پرمصرف دنیا محسوب می شود.

مصرف گاز ایران به اندازه کل مصرف اتحادیه اروپاست. سرانه مصرف شکردرایران ۲۹کیلوگرم است درحالی که میانگین مصرف شکر درجهان ۲۲ کیلوگرم است.

تحقیقات کارشناسان نشان می دهد ایرانی ها ۳۰ درصد بیشتر از میانگین جهانی روغن مصرف می کنند. همچنین مصرف میوه درایران ۴برابر استاندارد جهانی است.

● یارانه انرژی

براساس گزارش صندوق بین المللی پول، ایران دومین کشور جهان از نظر پرداخت یارانه انرژی با رقم ۳۷ میلیارد دلارمی باشد. مصرف سرانه انرژی در ایران به ازای هر نفر بیش از ۵ برابر مصرف سرانه کشوری مانند اندونزی با ۲۲۵ میلیون نفر جمعیت، ۲ برابر چین با یک میلیارد و ۳۰۰میلیون نفر جمعیت و ۴ برابر کشور هند با یک میلیارد و ۱۲۲ میلیون نفر جمعیت است که با مقایسه شاخص شدت مصرف انرژی درایران با بسیاری از کشورهای جهان، شاهد وضعیت ناهنجار بهره برداری انرژی هستیم.

● ضرورت اصلاح الگوی مصرف

کارشناسان اقتصادی بر این اعتقادند که اصلاح الگوی مصرف به معنی نهادینه کردن روش صحیح استفاد از منابع کشور است که سبب ارتقای شاخص های زندگی و کاهش هزینه ها شده و زمینه ای برای گسترش عدالت می شود. اصلاح الگوی مصرف و به تبع آن صرفه جویی و بهره مندی مناسب از نعمات خداوندی و استفاده حداکثری از تمامی قابلیت های هر چیزی است. همان امری که دراقتصاد از آن به عنوان بهره وری یاد می شود. از طرف دیگر نظام لیبرال سرمایه داری بدون مصرف گرایی قادر به ادامه حیات نخواهد بود، لذا جستجوی بازارهای مصرف در کشورهای دیگر را در دستورکار خود قرار داده و دقیقاً این مسأله در دوران بحران اقتصادی غرب بیش از پیش در دستور کار قرار خواهد گرفت. متأسفانه در شرایط فعلی بخش عمده ای از وابستگی کشور به واردات در نتیجه اسراف و مصرف گرایی است و این خود دلیلی بر ضرورت اصلاح الگوی مصرف درکشور و ساماندهی درتئوری های دانشگاهی و اقتصاد کشور است، در غیر این صورت با مصرف لجام گسیخته مواجه خواهیم شد. مصرف بیشتر و تغییر نوع زندگی مردم به سمت مصرف گرایی، اقتصاد ما را بیش از پیش وابسته می کند به طوری که سال گذشته ۵۰میلیارد دلار درآمد نفت صرف ورود کالاهای مصرفی شد. پس دقیقاً با اصلاح کردن الگوی مصرف و مصرف بهینه می توان توسعه کشور را تضمین کرد. با دستیابی به شیوه های صحیح مصرفی بحران اقتصادی جهانی را از تهدید به فرصت تبدیل می کنیم.

● راهکارهای اصلاح الگوی مصرف

- تشکیل کمیته ها و هسته های علمی و تحقیقاتی به منظور بررسی الگوی مصرف.

-فراخوان مقالات و تدوین الگوی مناسب درعرصه ها و ابعاد گوناگون.

- تقویت و گسترش روحیات قناعت و صرفه جویی.

- به این امر به صورت یک واجب ملی نگریسته شود و اجماع عمومی روی این مهم صورت گیرد.

- نهادینه نمودن استراتژی الگوی مصرف بهینه در بین نخبگان.

- بهینه نمودن مصرف انرژی و پرهیز از هدر دادن منافع ملی با آموزش های لازم به آحاد جامعه.

- تعامل معقول با جهان خارج و بهره مندی از تجربیات کشورهای جنوب شرق آسیا نظیر کره ، مالزی و تا حدودی چین که نمونه های مناسبی در اصلاح الگوی مصرف اند.

- سرمایه گذاری مولد و جدیت در اصلاح فرایند تولید، توزیع و مصرف.

- ارزان بودن کالا و وضع یارانه بر روی برخی کالاهای استراتژیک یا حامل های انرژی است که انگیزه انسان را برای افزایش مصرف تحریک می کند و از دلایل اصلی مصرف بی رویه و اسراف است لذا با اجرای طرح تحول اقتصای و واقعی تر کردن قیمت کالاها وخدمات البته درحدی که به قدرت خرید و معیشت مردم لطمه نزند و از سوی دیگر در یک پروسه زمان بندی شده تدریجی درمیان مدت و یا دراز مدت می توان گام مؤثری درمسیر بلند رسیدن به فرهنگ صحیح مصرف برداشت. پایین نگه داشتن قیمت ها توسط دولت سبب شده که مردم عملاً به زیاد مصرف کردن عادت نمایند که این امر با هدفمند کردن یارانه ها می تواند مرتفع شود چرا که بیشترین حجم یارانه به اقشار ثروتمند جامعه تعلق می گیرد و دراین میان کسی که باید ما به التفاوت قیمت فعلی و واقعی را در سیر مصرف زیاد مردم بپردازد دولتو تأمین آن از محل بودجه است.

- الزامی ساختن مراعات استانداردها و افزایش کیفیت درتولید، دربرخی موارد فقدان کیفیت است که هزینه های اضافی یا تعویض کالاها و تکرار خدمات را برخانواده ها یا نهادها و شرکت ها تحمیل می کند و در صورت دارا بودن کیفیت و استانداردهای پذیرفته شده می توان مدت مدیدی از آن ها استفاده کرد. بنابر این نظام سیاسی و احساس مسئولیت و تعهد و دغدغه تولیدکنندگان هر یک درحد خویش باید در این زمینه تلاش نمایند و به توسعه واقعی جامعه و تأمین نیازهای مردم کمک نمایند. درغیر این صورت الزامات دیگر هم سودمند نخواهند بود.

حسن جعفریان