خون سالم با من آغاز می شود

همه گیری HIV ایدز توجه خاصی را معطوف به اهمیت پیشگیری از آلودگی های انتقال یافته به وسیله انتقال خون كرده است تخمین های سازمان بهداشت جهانی حاكی از آن است كه بین ۳ تا ۵ درصد از آلودگی های HIV در تمام دنیا از طریق انتقال خون و فرآورده های خونی آلوده منتقل می شود درحالی كه هزاران نفر بیشتر از این تعداد توسط فرآورده های خونی آلوده به ویروس های هپاتیت B ,C , سیفلیس و عوامل خونی دیگر مانند بیماری شاگاش و مالاریا آلوده می شوند

همه گیری /‏HIV‏ ایدز توجه خاصی را معطوف به اهمیت پیشگیری از آلودگی های انتقال یافته به ‏وسیله انتقال خون كرده است. تخمین های سازمان بهداشت جهانی حاكی از آن است كه بین ۳ تا ‏‏۵ درصد از آلودگی های ‏HIV‏ در تمام دنیا از طریق انتقال خون و فرآورده های خونی آلوده ‏منتقل می شود. درحالی كه هزاران نفر بیشتر از این تعداد توسط فرآورده های خونی آلوده ‏به ویروس های هپاتیت ‏B ‎،C‏ ، سیفلیس و عوامل خونی دیگر مانند بیماری شاگاش و مالاریا ‏آلوده می شوند.‏ درگذشته راهبردهای ارتقای <سلامت خون> به طور عمده بر غربالگری خون اهدایی در ارتباط ‏با آلودگی های قابل سرایت از راه انتقال خون یا‏Infections ، T.T.I) (Transfusion ‎Transmissible‏ استوار بود. اگرچه غربالگری سیستماتیك ضروری است، اما به تنهایی ‏برای اطمینان یافتن از <سلامت> موجودی خون كافی نیست.‏‏ مدارك موجود گرد آمده از سراسر جهان نشان دهندهِ آن است كه سه عامل نبود یك برنامه ‏ملی مربوط به خون، نبود تعداد كافی اهداكنندگان خون سالم و استفاده بالینی غیرضروری ‏از انتقال خون از نظر انتقال آلودگی به یك میزان مؤ ثر است.‏ راهبرد سازمان بهداشت جهانی دربارهِ خون، بر یك رهیافت چهارجانبه تا كید دارد كه كنترل ‏كیفیت مؤ ثر، بخش اساسی آن را تشكیل می دهد. این رهیافت ها عبارت است از:‏

‏- تا سیس یك سرویس انتقال خون هماهنگ كه بتواند موجودی خون سالم را به میزان كافی و به ‏موقع برای تمام بیماران نیازمند تامین كند،‏

‏- جمع آوری خون تنها از داوطلبانی كه درمقابل اهدای خون هیچ پاداشی دریافت نمی كنند و ‏استفاده از روش های موثق و مطمئن انتخاب اهداكننده،‏

‏- غربالگری تمام خون های اهدایی از نظر آلودگی های قابل سرایت از طریق انتقال خون از ‏جمله ‏HIV‏ ، ویروس هپاتیت، سیفلیس و عوامل عفونی دیگر، تعیین گروه خونی، آزمایش های ‏سازگاری و فرآوری خون،‏

‏- كاهش در موارد انتقال خون های غیرضروری از طریق استفادهِ بالینی مناسب از خون، از ‏جمله استفادهِ از مایعات جایگزین داخل وریدی و دیگر روش های ساده جایگزین انتقال خون ‏در هر جایی كه ممكن باشد.‏

سرویس انتقال خون ‏

سرویس انتقال خون هماهنگ پیش نیاز تامین خون سالم به میزان كافی است.مسئولان بهداشت ملی ممكن است مسئولیت تامین خون را به یك سازمان غیرانتفاعی، غیردولتی ‏واگذار كنند. اما سرویس انتقال خون باید در چهارچوب زیرساختار مراقبت های بهداشتی ‏كشور ایجاد شود.‏‏ سرویس انتقال خون باید در راستای یك خط مشی و برنامهِ انتقال خون ملی توافق شده و در ‏یك چهارچوب قانونی شكل پیدا كند. این سرویس باید مسئول تدوین و حفظ یك سیستم با ‏كیفیت ملی از جبهه توسعه موازین و روش های عمل استاندارد، آموزش كاركنان و سیستم ‏مدیریتی اطلاعات و سیستمی برای كنترل و ارزیابی باشد.‏سرویس انتقال خون نیازمند نظارت، حمایت و شناسایی از سوی دولت به عنوان یك برنامه ‏مجزا و قابل شناسایی است. این سرویس دارای بودجه و سیستم مالی است و می تواند نسبت به ‏دستیابی به یك برنامهِ انتقال خون پایدار از طریق جبران هزینه (‏Cost recover‏) یا ‏اختصاص بودجهِ سالانه اطمینان دهد. سرویس انتقال خون باید به وسیله یك كمیته اجرایی ‏مدیریت شده و هنگام ضرورت از سوی گروه های مشاوره ای متخصص همراهی شود. كاركنان سرویس ‏انتقال خون باید شامل یك سرپرست پزشك، یك مدیر كنترل كیفی و كاركنانی آموزش دیده در ‏زمینه های مدیریتی، سیستم های كنترلی، جذب اهداكنندگان، جمع آوری خون، غربالگری، فرآوری ‏ذخیره و توزیع خون و فرآورده های خونی باشند.‏

اهداكنندگان كم خطر

هرچه منبع خون اهدایی سالم تر باشد، محصول نهایی سالم تر خواهد بود. داوطلبان اهداكنندهِ ‏خون كه درمقابل عمل خود پاداش دریافت نمی كنند و از میان جمعیت های كم خطر بوده وخون خود ‏را به طور منظم و مستمر اهدا می كنند، ذخیره ای از خون سالم و كافی را به وجود ‏می آورند.‏‏ در تمام دنیا، وقوع موارد بیشتری از آلودگی های قابل سرایت از طریق انتقال خون در میان ‏اهداكنندگان فامیلی / جایگزین و به ویژه در میان اهداكنندگانی كه پول دریافت می كنند ‏دیده شده است. افزون بر این، استفاده از اهداكنندگان جایگزین - فامیلی ممكن است ‏دربردارندهِ سیستمی مخفی از اهدای خون درمقابل پول باشد. ممكن است این قبیل ‏اهداكنندگان به طور قابل اطمینانی به سؤ الات مربوط به رفتار خطرناك خود و مناسب ‏بودنشان به عنوان اهداكننده پاسخ نگویند.‏ درنتیجه نه تنها سیستمی از داوطلبان مستمر كه درمقابل اهدای خون وجهی دریافت نمی كنند ‏سالم تر از اهداكنندگان فامیلی / جایگزین یا اهداكنندگان پولی هستند بلكه استفاده از ‏این سیستم به دلیل محدود كردن منابع اهدای خون از راه كاهش حجم خون اهدایی كه باید ‏به دلیل حضور عوامل عفونی به دور ریخته شود مقرون به صرفه است.‏

راهبرد مناسب برای سلامت خون ‏

سالانه در سراسر جهان، بیش از ۷۵ میلیون واحد خون جمع آوری می شود. در كشورهای درحال ‏توسعه كمتر از ۴۰ درصد موجودی خون، از داوطلبان تامین می شود، ازاین رو اولویت اول ‏باید به حذف استفاده از اهداكنندگان پولی و جایگزین كردن آن با داوطلبانی كه به ‏صورت مستمر و بدون دریافت پول خون می دهند اختصاص یابد.‏ در بسیاری از كشورها قوانینی به تصویب رسیده است كه فقط اهدای خون به وسیله این گونه ‏داوطلبان را مجاز دانسته است. در عمل این امر فقط از طریق تدوین برنامه ای مؤ ثر از ‏راه جذب و نگهداری اهداكنندگان خون میسر است.‏ شناسایی جمعیت هایی از اهداكنندگان كه در معرض خطر كمتری از نظر آلودگی های قابل سرایت ‏از طریق انتقال خون قرار دارند و كنترل این آلودگی ها هم در جمعیت كل كشور و هم در ‏جمعیت اهداكنندگان از جمله عناصر بسیار مهم یك راهبرد مناسب برای سلامت خون است.‏

غربالگری و فرآوری خون ‏

سازمان بهداشت جهانی توصیه می كند كه قبل از انتقال خون آزمایش های ‏HIV‏ ، هپاتیت ‏B‏ ، ‏هپاتیت ‏C‏ و سیفلیس بر روی تمامی خون های اهدایی انجام شود.‏ همچنین عفونت زایی از جمله درمورد بیماری شاگاشی كه دیگر در ایران وجود ندارد و نیز ‏مالاریا باید درمورد خون های اهدایی انجام شود.‏‏ انجام آزمایش های مناسب در ارتباط با گروه های خونی، آزمایش مربوط به سازگاری، ‏آماده سازی اجزای خون، ذخیره و حمل فرآورده های خونی از جمله آزمایش های مرتبط با خون و ‏فرآورده های خونی اهدایی است.‏سازمان انتقال خون ایران كه به صورت ملی سازماندهی و هماهنگ شده است نیازمند تعهد، ‏حمایت و شناسایی رسمی به عنوان یك برنامه مجزا از سوی دولت است. این سازمان همچنین به ‏یك سیستم بودجه ای و مالی نیازمند است تا از اجرای پایدار برنامه های مربوطه از طریق ‏جبران هزینه (‏Cost recovery‏) و یا اختصاص بودجه سالانه مطمئن شود یك سازمان انتقال ‏خون كه به خوبی سازمان یافته است سالم تر و با صرفه تر از یك سیستم بیمارستانی است.‏ هماهنگی پایگاه ها اتكاء به استانداردهای كیفی را ارتقا بخشیده، انجام امور موازی را به ‏حداقل رسانده و به دلیل وسعت كار از طریق سیستم های ملی برای جذب اهداكنندگان خون، ‏غربالگری فرآورده های خون و مركزیت خرید تجهیزات مواد مصرف شدنی اقتصادی است.‏ برای مثال یك برنامه ملی آموزش با ایجاد انگیزه، جذب اهداكننده و نگهداری ‏اهداكنندگان خون با خطر پایین می تواند در هزینه های قابل ملاحظه ای كه در ارتباط با ‏جمع آوری و غربالگری خون در مقایسه با سیستم های اهدای خون فامیلی/ جایگزین یا اهدای ‏خون درمقابل پول وجود دارد صرفه جویی به عمل آورد.‏ این امر به دلیل آن است كه درصد بسیار كمتری از خون اهدایی به وسیله داوطلبانی كه در ‏ازای اهدای خون پاداشی دریافت نمی كنند، به دلیل وجود آلودگی قابل سرایت از طریق ‏انتقال خون نیاز به دور ریختن دارند.‏

استفاده بالینی مناسب از خون ‏

مسئولیت تصمیم گیری درباره ضرورت انتقال خون درنهایت با پزشك معالج فرد بیمار است. اما ‏باید توجه داشت كه تجویزكنندگان خون به صورت مجزا از دیگران فعالیت نمی كنند.‏كاهش در میزان موارد غیرضروری انتقال خون به قابلیت دسترسی به راهكارهای ساده ‏جایگزین انتقال خون، از جمله مایعات جایگزین داخل وریدی برای تصحیح كاهش حجم خون و ‏مواد دارویی و توصیه های پزشكی برای به حداقل رساندن ضرورت انتقال خون وابسته است.‏‏ در این راستا به برنامه های مراقبت بهداشتی اولیه و پزشكی اجتماعی نیز نیاز است تا با ‏پیشگیری، تشخیص اولیه و درمان مواردی مانند كم خونی و مالاریا از انتقال خون غیرضروری ‏جلوگیری شود.‏ هر مرجع ملی بهداشتی باید یك خط مشی ملی را درمورد استفاده بالینی از خون همراه با ‏قوانین حمایتی مناسب تدوین كرده و اطمینان داشته باشد كه تمام كاركنان بیمارستان و ‏سرویس انتقال خون درمورد استفادهِ بالینی از خون همراه با قوانین حمایتی مناسب را بر ‏پایه موازین ملی دریافت می كنند.‏باید به منظور استفاده بالینی از خون یك كمیته ملی و در سطح ملی، كمیته های انتقال ‏خون بیمارستانی را به منظور كنترل و ممیزی اجرای این خط مشی و موازین آن تا سیس كرد.‏

منبع:‏world Health organization، Blood Transfusion Information sheet for National ‎Health Authorities‏ سازمان انتقال خون ایران و‏safety‏ ‏