کبریت

اولین کبریت‌هائی که در اثر اصطکاک با سطح‌های زیرشعله‌ور گردیدند، در سال ۱۸۲۷ میلاد توس یک داروساز انگلیسی به‌نام (جان واکر) اختراع شدند. (واکر) قطعه چوبی را به مخلوطی از سولفید …

اولین کبریت‌هائی که در اثر اصطکاک با سطح‌های زیرشعله‌ور گردیدند، در سال ۱۸۲۷ میلاد توس یک داروساز انگلیسی به‌نام (جان واکر) اختراع شدند. (واکر) قطعه چوبی را به مخلوطی از سولفید آنتیموان (sb۲s۳)، کلرات پتاسیم (KCLO۳) و ماده‌ای به‌نام ضمغ عربی آغشته کرد. وقتی این مجموعه روی یک تکه کاغذ سنباده کشیده می‌شد، شعله‌ور می‌گردید، البته انجام این آزمایش همیشه موفقیت‌آمیز نبود. بعدها یک شیمیدان آلمانی برای دسترسی سریعتر به شعله، ترکیبات (فسفر سفید) را جانشین سولفید آنتیمو آن کرد. به این ترتیب استفاده از ترکیبات فسفری، اساس ساخت همهٔ کبریت‌ها تا این زمان شد.

اما فسفر سفید مادهٔ خطرناکی است و چون در نخستین سال‌های اختراع کبریت، تولید آن با دست انجام می‌شد، بسیاری از زنان و کودکانی که در کارخانه‌های کبریت‌سازی کار می‌کردند و در تماس دائم با فسفر سفید بودند، به نوعی بیماری استخوانی به‌نام (فک فسفری) مبتلا می‌شدند. به این جهت بعدها ترکیب خاصی از سولفید فسفر، به نام تترافسفروس تری سوفید (P۴S۳) را جانشین فسفر سفید کردند و از سال ۱۹۰۶ میلادی ساختکبریت با مواد سمی، مثل فسفر سفید، در سراسر جهان ممنوع شد. امروزه در تهیه کبریت، بلکه روش‌های تولید این محصول نیز کاملاً ماشینی شده است و خطری را برای کارکنان حاضر در محیط ایجاد نمی‌کند.

انواع کبریت‌ها

کبریت‌ها را می‌توان به دو نوع اصلی تقسیم کرد؛ کبریت‌های ایمنی یا بی‌خطر که فقط در اثر اصطکاک با سطح‌های خاص روشن می‌شوند و کبریت‌هائی که در اثر تماس با هر سطح زبری شعله‌ور می‌گردند.

کبریت‌های ایمنی اختراع فردی سوئدی به نام (کارل لاندشتروم (۱۸۵۲ میلادی) هستند. سر این کبریت‌ها (بخش آتش‌زنه) حاوی کلرات پتاسیم و گوگرد است و تنها در اثر تماس باترکیبات فسفر قرمز ـ که بدنهٔ قوطی کبریت آغشته به آن است ـ شعله‌ور می‌شوند، اما در کبریت‌های نوع دوم از ترکیب کلرات پتاسیم، تترافسفروس تری سولفید، اکسید روی، چسب مخصوص، ذرات شیشه و رنگ مخصوصی استفاده می‌کنند.

ساخت کبریت:

همه کبریت‌ها دارای دو بخش اصلی هستند، چوب کبریت و مواد آتشزنه (سر کبریت).

چوب با تنه کبریت را معمولاً از چوب درختان یا مقوا می‌سازند. این بخش کبریت نباید آن قدر سخت باشدکه نتواند مواد مورد نظر مثل پارافین را به خود جذب کند، در ضمن آنچنان نرم هم نباشد که هنگام کار شکسته شود یا تغییر شکل یابد.

تراشه‌های چوب کبریت پس از برش در اندازه‌های مورد نظر در مخزنی از فسفات آمونیم غوطه‌ور می‌شوند. این مایع مانع از اشتعال ناگهانی تمام چوب می‌شود و اگر چوب کبریت روشن، در اثر بی‌احتیاطی در جائی بیفتد، بدون شعله می‌سوزد و خاموش می‌گردد. در مرحلهٔ بعدی تراشه‌ها از مخزن سولفات آمونیم و سپس از مخزن رنگ می‌گذرند و به ترتیب درون سوراخ‌های یک سری صفحهٔ فلزی جای می‌گیرند. این صفحه‌ها روی تسمه‌ای متحرک قرار دارند که تراشه‌ها را برای دریافت مواد آتشزنه از قسمت‌های دیگر کارخانه عبور می‌دهند. برای منظور تراشه‌ها ابتدا از مخزن حاوی پارافین مذاب می‌گذرند. وجود پارافین سبب می‌شود که شعله از سر کبریت به چوب آن هدایت شود. بدون پارافین، پس از شعله‌ور شدن کبریت و سوختن مواد سر آن، شعله بلافاصله خاموش می‌گردد. مخزن بعدی حاوی مواد شیمیائی محترقه است. کبریت‌ها پس از آغشته شدن به مواد محترقه به مدت ۶۰ دقیقه در دستگاه‌های حرارتی ویژه‌ای قرار می‌گیرند تا خشک شوند. سپس به‌طور خودکار (توماتیک) از تسمه‌ها جدا می‌شوند و به تعداد معین داخل قوطی‌ها جای می‌گیرند.

قوطی‌های کبریت نیز پس از آزمایش‌های کنترل کیفیت، وزن می‌شوند، رنگ و آرم (علامت کارخانه سازنده) می‌خورند و کناره‌های هر کدام از آنها با لایه‌ای از مخلوط چسب، ماسه و نوعی اسید آغشته می‌گردد. پس از خشک شدن این مواد، قوطی‌ها در بسته‌های ۱۲ تائی جای می‌گیرند و روانه بازار می‌گردند [نیره طوافی ـ ۴۲].

کبریت

اولین نوع کبریت را در حدود ۵۷۷ میلادی خانم‌های تنگدست دربار در جریان یک محاصرهٔ نظامی در مملکت چین اختراع کردند. آنها که در هنگام محاصره تحت فشار بودند، چنان از لحاظ آتشزنه در مضیقه قرار گرفتند که نمی‌توانستند برای آشپزی یا گرما آتش درست کنند.

کبریت‌های اولیه را با گوگرد می‌ساختند. توصیف آن در کتابی به نام شرح عجایب و غرایب که در حدود ۹۵۰ میلادی توسط نائوگو نوشته شد چنین آمده است:

(در شب به هنگام نیاز فوری، شاید مدتی طول بکشد که برای روشن کردن چراغ آتش درست کنند. اما انسان مبتکری چوب‌های کوچک بلوط را با گوگرد آغشت و آنها را آمادهٔ مصرف نگه داشت. این چوب‌ها با کوچکترین تماس آتش شعله می‌زنند. اندازهٔ شعله به اندازهٔ دانهٔ گندم است. این چیز عجیب را قبلاً (غلام آتش بیار) می‌خواندند، اما بعداً که به صورت کالای تجاری درآمد به (چوب آتشزنه) معروف شد.

تا قبل از ۱۵۳۰ میلادی در اروپا خبری از کبریت نبود. کبریت را احتمالاً یکی از مسافران اروپائی در زمان مارکوپولو بهچین آورد، زیرا می‌دانیمکه در سال ۱۲۷۰ یا همین حدود در بازارهای هانگژو کبریت می‌فروختند.