کتیرا و ترمیم مو

صمغ کتیرا مترشحه گیاه آستراگالوس گومیفر گون است که با جذب آب تولید مسیلاژی کاملاً طبیعی وبی ضرر می نماید

● کتیرا

شیرة گیاهی است که بیشتر از گیاهانی از جنس Astragalus از خانوادة Leguminosae به نام عمومی «گون» گرفته می شود. نام فارسی «کتیرا» است به فرانسویGomme adragante و به انگلیسی Tragacanth و به عربی «کثیرا» گفته می شود.

● مشخصات گیاه گون

گیاه گون را به فرانسوی Astragale و Tragacanthe و به انگلیسی Astragale یا Tregacanth و Milkveteh می نامند. گونه های مختلفی داردکه به صورت درختچه یا گیاهان علفی چند ساله و یکساله می باشند. تعداد گونه های آنها از ۲۰۰ متجاوز است عموماً در مناطق استپی و کوهستانی ایرانی می رویند و غالب آنها خاردار هستند . در ایران به طور کلی آنها را «گون» نامند و در کتب طب سنتی این گیاهان با نام عربی «محلب العقاب» و «اصابع العروس» آمده است.

از تعداد زیادی از آنها صمغ کتیرا استخراج می شود که از لحاظ اقتصادی بسیار اهمیت دارند زیرا کتیرا مورد مصرف دارویی و صنعتی فراوانی دارد. بعضی از این گیاهان به علت جذب مادة سلنیوم از خاک سمی هستند و با پی بردن به وجود سلنیوم در این گیاهان به وجود اورانیوم در محل رویش آنها پی می برند. از نوعی گیاه گون گز خوانسار گرفته می شود که شرح آن در قسمت مخصوص گز خوانسار در جلدهای دیگر این مجموعه آمده است. اسامی علمی تعدادی از گونهای معروف که در ایران می رویند به شرح زیر است:

۱) Astragalus adscendens Boiss. & Hauss kn. در چهار محال، خوانسار، خوزستان و لرستان انتشار دارد. درختچه ای است کوچک شاخه های آن خوابیده و چتری و برگهای آن ۶-۴ جفت برگچه دارد. از این درختچه گز خوانسار گرفته می شود که در بخش گزها شرح داده شده است. از این گون مانند اغلب گونها کتیرا نیز گرفته می شود.

۲) گون سفید A.gossypinus Fisch. Var filagineus Boiss ، درختچه ای است با خارهای زرد، برگها دارای ۷-۴ برگچه بیضی، نوک تیز و در نقاط استپی کشور مانند همدان، کرمانشاه ، کردستان ، بختیاری، بهبان، دامنه های البرز و کرج دیده می شود. از این گونه کتیرای بسیار مرغوبی استخراج می شود که از کتیراهای سفید مرغوب است.

۳) Astragalus acutus Bge ، درختچه ای است بزرگ خاردار و برگهای آن دارای ۷-۵ جفت برگچه است. این گون در فارسی و در دامنه های مرتفع کوه دنا دیده می شود.

۴) A.brachycalyx Fisch درختچه ای است که در ارتفاعات کردستان دیده می شود. برگهای آن ۹-۵ جفت برگچه دارد.

۵) A.calliphysa Bge درختچه ای است که در بیابانهای بین یزد و کرمان دیده می شود. گیاهی است خاردار با کرکهای سفید، برگهای آن ۳-۲ جفت برگچه دارد.

۶) A.dolius Boiss. & Hausskn درکردستان، اورامان می روید. دارای خارهای بلند و انبوه است و برگهای آن دارای ۴ جفت برگچه فاصله دار می باشد.

۷) A.glaucacanthos Fisch این گون با نام محلی «اسی گون» شناخته می شود . درختچه ای است که در کرج، اصفهان، همدان، اطراف یزد و حوالی کرمان دیده می شود. گیاهی است خاردار با خارهای طویل. برگهای آن دارای ۴-۳ جفت برگچه است.

۸) A.kurdicus Boiss. این درختچه در ارتفاعات کردستان و مناطق جنوبی ایران در بوشهر انتشار دارد.

۹) A.echidna Bge درختچه ای است در ارتفاعات مرکزی شرقی ایران دیده می شود. شاخه های آن قطور، خاردار و برگهای آن دارای ۸-۶ جفت برگچه است.

۱۰) A. parrowianus Boiss. & Hausskn ، نام آن گون زرد یا زردگون . درختچه ای است با خارهای زرد رنگ و برگهای آن دارای ۶-۵ جفت برگچه نیزه ای است. این گون اولین بار در ارتفاعات پرو کرمانشاه دیده شده است و نام آن از این محل ناشی می شود . در ارتفاعات زاگرس و ارتفاعات البرز و دره کرج انتشار دارد. از این گون کتیرای زرد استخراج می شود.

۱۱) A.florulentus Boiss. & Hausskn، درختچه ای است که در ارتفاعات کهکیلویه و در فریدن و چهارمحال انتشار دارد و برگهای آن دارای ۱۰-۸ جفت برگچه بیضی و نوک تیز است.

۱۲) A.verus Oliv. که در کرمانشاه همدان، اورامان و شاهو انتشار دارد.

۱۳) A.gummifer Labill در کردستان و همچنین در سوریه، لبنان و ارمنستان انتشار دارد. بوته ای است چوبی که بلندی آن تا ۵/۰ متر می شود. ساقه گیاه خاردار، گلها زرد رنگ و میوة آن نیام است که آن در یک عدد دانه قرار دارد.

۱۴) A. sarcocolla Dymock از شناسایی این گون در گزارشهای گیاه شناسان ایران ذکر نشده ولی در گزارش گیاه شناسان هندی آن را بومی ایران می دانند.

۱۵) A. pseudoparrowianus Sirj. & Rech. شبیه گون زرد است. نام محلی آن در دامنه های البر «شلال» است.

و دهها گونة دیگر در نواحی جنوب شرقی ایران در بلوچستان، بین شهداد، کرمان، ارتفاعات الوند، ارتفاعات ییلاقات مازندران ، کوه رادکان ، اطراف سمنان، بین نیشابور و مشهد، استان فارس و حوالی لار و ... می رویند. علاوه بر گونه های درختچه ای فوق چندین گونه گون علفی نیز در آذربایجان و سایر نقاط ایران می رویند که از نظر کتیرا قابل توجه نیستند.

بین گونه های فوق تعدادی از نظر تولید محصول کتیرا بیشتر از سایرین قابل توجه هستند، از آن جمله: A.gossypinus, A.verus و A.gummifer از نظر کتیرای سفید و A.parrowianus و چند گونة دیگر از جمله A.creticus Lamk. که در ایران دیده نشده است و همچنین A.pseudoparrowianus از نظر کتیرای زرد.

● مشخصات صمغ کتیرا

کتیرا صمغی است که از ساقة گون گرفته می شود. این صمغ خودبخود و یا معمولاً بر اثر شکافی که به ساقة گون وارد می شود جاری می گردد و پس از مدت کوتاهی خشک می شود که آن را جمع آوری کرده و به دو صورت عمده در بازار عرضه می کنند. یک نوع کتیرای زرد است که مانند تارها و یا نوارهای پیچیده و دودی به شکل است و دیگر کتیرای سفید است که به شکل پارچةعریضی می باشد و اطراف یا وسط آنها برآمده است.

● ترکیبات شیمیایی

کتیرا دارای ۱۵-۱۰ درصد آب، ۴-۳ درصد مواد معدنی و ۳ درصد نشاسته است. کتیرا ماده ای است بی بو که ۷۰-۶۰ درصد آن را آب حل نمی شود ولی با جذب رطوبت به صورت لعاب چسبنده ای در می آید که ذرات نشاسته در داخل آن محسوساً دیده می شود. در کتیرا به طور کلی دو نوع مادة مؤثر قابل توجه وجود دارد یکی ماده ای است که در آب محلول است به نام تراگاکانتین، دوم ماده ای است که در آب بخصوص آب سر غیر محلول است و باسورین نامیده می شود. تراگاکانتین متشکل است از اورونیک اسید که به چند مولکول قند آرابینوز متصل است. باسورین شامل گالاکتورونیک اسید متصل به قندهای گالاکتوز و کسیلوز می باشد.

کتیرا از نظر شیمیایی مخلوطی است از تعدادی پلی ساکارید وزن مولکولی کتیرا بالغ بر هشتصد هزار است.

● خواص – کاربرد

از نظر طبیعت صمغ کتیرا، حکمای طب سنتی اتفاق نظر ندارند. عدة زیادی آن را از نظر گرمی و سردی معتدل و از نظر رطوبت آن را مرطوب و حتی مرطوب تر از صمغ عربی می دانند، ولی عدة دیگری از حکما معتقدند که طبیعت کتیرا سرد و خشک است . از نظر خواص معتقدند که کتیرا غلیظ کنندة خون و مواد رقیقه و به طور کلی نرم کننده است وحدت اخلاط و حدت داروهای گرم را که خورده می شود، تسکین می دهد و معده را تقویت می بخشد، نظر به این خاصیت کتیرا است که در توصیه های دارویی طب سنتی غالباً آماده است که داروهای خیلی گرم و شدید با کتیرا خورده شود. کتیرا کمی ملین و مسهل است. مخلوط با لعابها و داروهای مناسب برای زخمهای چشم، دردهای چشم ، و ورم ملتحمه مفید است. مصرف گرد آن نیز در این موارد نافع است و از صمغ عربی در موارد اکتحال مؤثر تر است. اگر کتیرا با شیر تازة بز خورده شود برای بند آوردن خونروی از سینه و سایر اعضای داخلی، سرفه، خشونت سینه و حلق و زخمهای ریه، گرفتگی آواز نافع است و اگر با عسل مخلوط کرده از آن چسب درست کنند و حبها را در دهان نگه داشته و آب آن را فرو برند برای ناراحتی های سینه نافع است. اگرکتیرا مخلوط با داروهای مناسب خورده شود برای تقویت روده، تسکین درد کلیه و مثانه، زخم مثانه و مجاری بول مفید است و اگر آن را با مغز بادام شیرین، نشاسته و شکر مخلوط کنند، بسیار چاق کننده و مقوی است . اگر لعابهای مناسب مخلوط به موی مالیده شود از دو تا شدن مو جلوگیری می شود. مقدار خوراک آنها تنها و یا با داروهای مختلفه از ۲۵-۵ گرم می باشد.

▪ توجه:

۱) از جنس Astragalus گیاهی به نام Astragalus fasciculaefolius Boiss در ایران بین کازرون ، بوشهر و شیراز و در مسجد سلیمان، خرم آباد، لرستان ، کردستان و در لاوه ۸۰ کیلومتری شمال غرب دزفول دیده می شود.

۲) گیاهی است خشبی بلندی آن ۱۰۰-۳۰ سانتی متر شاخه های آن پوشیده ازکرک مجهز به خارهای دراز و سفید است. برگهای آن دارای ۳-۲ جفت برگچه بیضی شکل و کمی گوشتی است. از این گیاه مادة شیرینی ترشح می شود که صادر می شود. این ماده به صورت قطعات زرد قهوه ای کمرنگ، شکننده، بی بو و شیرین و قابل حل در آب و الکل است و شامل ماده ای شبیه گلیسیریزین مادة فعال ریشة شیرین بیان است. از خمیر این ماده برای تسکین دردگوش به طور ضماد استفاده می شود. و در گشته خانمها از صمغ آن برای صاف کردن صورت استفاده می کردند.

۳) گیاه دیگری به نام Astragalus hamosus L از این خانواده در ایران در بندرعباس، جزیرة قشم، کاشان در سیلاخور، شوش، دهلران، سیاه کوه پشت کوه، گرتوند، نیریز فارس، بوشهر و همدان دیده می شود.

گیاهی است یکساله به بلندی ۲۵-۲۰ سانتی متر پوشیده از کرک. برگها دارای ۱۲-۱۰ جفت برگچه، میوة آن نیام به طول ۴۰-۲۰ میلی متر و عرض ۳ میلی متر استوانه ای شکل که در آن ۲۵-۲۰ دانه قرار دارد. این گیاه را با گل بنفشه مخلوط می کنند مسهل خوبی است. گیاه برای ناراحتی اعصاب مفید است ترشح شیر را افزایش می دهد. از نظر کتیرا چندان مورد توجه نیست و مقدار جزئی صمغی شبیه کتیرا از آن گرفته می شود. در شبه صمغی که از این گیاه گرفته می شود موادتراگاکانت و ساپونین وجود دارد.

● شامپو کتیرا پرمون

صمغ کتیرا مترشحه گیاه آستراگالوس گومیفر (گون) است که با جذب آب تولید مسیلاژی کاملاً طبیعی وبی ضرر می نماید.

صمغ کتیرا با نفوذ درون ساختار درونی مو، ذخائر تهی شده پروتئین درون تار مو را از نو تأمین می نماید و ضمن نرم کردن، تغذیه و پوش دادن گیسو بر ضخامت تارهای مو می افزاید.

فرآیند بیرنگ کردن مو که به لایه های کوتیکول آسیب می رساند میزان تخلخل مو را افزایش می دهد. گیاه کتیرا به لحاظ جذب فوق العاده آب وتشکیل مسیلاژ هنگامیکه به گیسوان خیس مالیده میشود با تشکیل یک لایه نازک و پیوسته امکان حالت پذیری و شانه خوری بهینه موها راپدید می آورد. همچنین با نفوذ به درون ساقه مو کمک به ترمیم مو نموده و مانع پیشرفت مو خوره در طول ساقه مو می گردد.

بر خلاف پلیمرهای کاتیونی که گاهاً حساسیت زا گزارش شده اند، کتیرا به عنوان معادل طبیعی پلیمرهای کاتیونی میتواند همان عملکرد عامل نرم کننده در فرمولاسیون شامپو را ایفا نماید.

قابلیت شانه خوری در حالت خیس وخشک، کاهش الکتریسیته ساکن، افزایش پوش گیسو و بهبود کیفیت کف کنندگی از دیگر خواص این محصول می باشد.

این محصول با ایجاد یک قشر بسیار نازک، شفاف و محافظ روی فیبر مو مانع از ایجاد موخوره می گردد. همچنین حاوی گلیسیرین بوده وبا محافظت ورطوبت رسانی عمیق به موهای آسیب دیده، استحکام، شادابی و لطافت را به موها می بخشد.

PH کنترل شده طبیعی این فرمول سلامتی موهای شما را تضمین می سازد. شامپو کتیرا پرمون زیبائی طبیعی گیسوان شما را حفظ نموده ،آنها را پرپشت تر، نرم و ابریشمین می سازد.

فرشاد اکبرنژاد