با افسردگی نوجوانان چه باید کرد

اگر نوجوان شما دیگر در مدرسه مانند گذشته پیشرفتی ندارد و به نظر می رسد با افراد مشکوکی رفت و آمد می کند, اگر فرزندتان زیاد با شما جر و بحث می کند و از کوره در می رود, ممکن است فکر کنید که این نشانه ها نشانه های بلوغ است و یا اینکه نوجوانتان می خواهد استقلال فکری خودش را ثابت کند اما بد نیست برای اطمینان از سلامت روان فرزند نوجوانتان این مطلب را هم بخوانید

اگر نوجوان شما دیگر در مدرسه مانند گذشته پیشرفتی ندارد و به نظر می‌رسد با افراد مشکوکی رفت و آمد می‌کند، اگر فرزندتان زیاد با شما جر و بحث می‌کند و از کوره در می‌رود، ممکن است فکر کنید که این نشانه‌ها نشانه‌های بلوغ است و یا اینکه نوجوانتان می‌خواهد استقلال فکری خودش را ثابت کند اما بد نیست برای اطمینان از سلامت روان فرزند نوجوانتان این مطلب را هم بخوانید.

با اینکه اغلب ما نشانه‌های افسردگی را می‌شناسیم اما بسیار سخت می‌توانیم افسردگی یک نوجوان را تشخیص دهیم. زیرا بسیاری از نوجوانان معمولی هم تحریک‌پذیر، دمدمی‌مزاج و تا حدی هم خودرأی هستند.

لازم است بدانید افسردگی در نوجوان با علائم جسمی و روحی همراه است. البته افسردگی مخصوص نوجوان نیست و در هر سنی ممکن است اتفاق بیفتد اماآمار آن در نوجوانان کم نیست.به طوری که یک نفر از هر ۵ نوجوان از افسردگی رنج می‌برد. البته متاسفانه ۷۰ درصد نوجوانان افسرده درمان درست و حسابی نمی‌شوند و خوب اگر افسردگی آنان درمان نشود ممکن است عوارض بدی داشته باشد: افت تحصیلی، مشکلاتی در روابط اجتماعی، گرایش به مواد مخدر، رفتار جنسی پر خطر، افزایش بیماریهای جسمی و دست زدن به خودکشی و... از جمله عوارض افسردگی درمان نشده در نوجوانان هستند.

شایعترین علامت افسردگی نوجوان، ناراحتی و غمگینی بی‌دلیل نوجوان است. در ضمن نوجوان افسرده تحریک‌پذیر و مضطرب است و با کوچکترین مساله‌ای عصبانی می‌شود و داد و بیداد می‌کند. گاهی ممکن است نوجوان افسرده علائم جسمی هم داشته باشد، مثلا اغلب اوقات از سردرد و دل درد شکایت کند. گاهی هم ممکن است دچار بی خوابی و تغییر عادات خواب شود و بی‌دلیل گریه کند.

نوجوان افسرده بسیار حساس شده و تحمل شکست و رد شدن را ندارد، بنابر این احساس می‌کند که هیچ کس به فکر او نیست و کسی کمکی به او نمی‌کند. این افسردگی باعث دوری او از هم‌سالان و دوستانش می‌شود و او را از فعالیتهای روزانه و مورد علاقه‌اش هم باز می‌دارد. نوجوان افسرده معمولاً کم‌حرف می‌شود و اعتماد به نفس خود را از دست می‌دهد، گاهی احساس گناه و بی ارزش بودن می‌کند. این افکار و رفتارها از یک سو تمرکز و تصمیم‌گیری را برای او مشکل می‌سازد و از طرف دیگر باعث عدم موفقیت و در نتیجه شرمساری نوجوان می‌شود. این چرخه خطرناک همین طور ادامه می‌یابد.ممکن است حتی عادات غذا خوردن او هم عوض شود. نوجوان بسته با اینکه در این زمان پرخوری کند یا بی اشتها شود؛ معمولاً دچار اضافه وزن یا لاغری بیش از حد می‌شود. گاهی حرکات او کند و گاهی تند می‌شود وممکن است حتی برای خلاصی از این افکار آزار دهنده به مصرف مواد مخدر پناه ببرد. یا اینکه به فکر خود کشی بیفتد و دست به کارهای خطرناک بزند.

● از کجا بفهمیم؟

همانطور که قبلاً هم گفتیم تشخیص افسردگی در نوجوان ساده نیست، بنابر این پزشک با توجه به شدت و مدتی که علائم طول کشیده و تأثیری که بر زندگی روزانه‌اش گذاشته تصمیم می‌گیرد که چه درمانی را شروع کند. اگر شدت افسردگی خیلی زیاد باشد حتی ممکن است نیاز باشد که روانپزشک نوجوان را بستری کند. بهترین روش درمان برای افسردگی نوجوانان درمان ترکیبی است. منظور درمانی است که هم از داروها برای تسکین علائم کمک می‌گیرد و هم از درمان‌شناختی ـ رفتاری به شکل مشاوره و گفت‌وگو با نوجوان تا بتواند مهارت‌های لازم برای روبه رو شدن با افسردگی را یاد بگیرد.

اگر نوجوان هنوز به مرحله افسردگی نرسیده باشد باز هم در معرض خطر این بیماری هست و لازم است با آموزش مهارتهای لازم و تفکر مثبت او را در برابر افسردگی ایمن کنید. این نوجوانان را اگر مورد بی‌مهری و خشم قرار دهید؛ در تلاش برای مقابله به مثل دچار خشم غیرقابل کنترل و تنفر نسبت به خانواده می‌شوند.

ممکن است نوجوان شما منزوی باشد و از والدین، دوستان و مردم دوری کند. او ممکن است فکر کند هیچ کس واقعاً او را درک نمی‌کند و برایش اهمیت قائل نیست. به جای این که او را سرگردان کرده یا در اشتباه نگه دارید، محبت خود را به او ابراز کنید و نشان دهید واقعاً نگرانش هستید. از طعنه و کنایه زدن و انتقاد خودداری کنید، زیرا او این عمل شما را طرد کردن خود تلقی می‌کند.

● چرا خودکشی؟

در آمریکا سومین عامل مرگ نوجوانان خودکشی است. در این کشور سالانه ۵۰۰۰ نوجوان بین ۱۰ تا ۲۴ سال خودکشی می‌کنند. زیرا وقتی افسردگی درمان نشود نوجوان آن قدر ناامید می‌شود که خیال می‌کند تنها راه باقی مانده در زندگی او خودکشی است. پس اگر خدای ناکرده نوجوان شما هم افسرده است و اگر لجباز شده و با خشونت رفتار می‌کند و اگر حرفهایی می‌زند که شما متوجه می‌شوید احساس گناه می‌کند، اگر راجع به مرگ شعر می‌گویدو نقاشی می‌کشد و یا نسبت به مرگ حساس شده و از مرگ حرف می‌زند و یا شما را تهدید می‌کند که دست به خودکشی خواهد زد.. اگر وسایل و متعلقات خودش را به دیگران می‌بخشد و از جمع و فعالیتهای روزانه دوری می‌کند؛ بهتر است مراقب او باشید چون ممکن است دست به خودکشی بزند.

● چرا و به چه علت؟

عده‌ای معتقدند علت افسردگی، وجود احتمالی یک ژن بارز است که آمادگی آسیب‌پذیری دارد. در این نظریه افسردگی یک اختلال ژنتیک است و نوجوانانی که اعضای خانواده‌شان به افسردگی دچارند، بیشتر در معرض خطر ابتلا به این بیماری هستند. برخی دیگرسعی کرده‌اند ثابت کنند که افسردگی ناشی از تغییرات بدنی (مغزی و غده‌ای) است این مطالعات کمبود نوراپی نفرین را به عنوان عامل عمده در بروز افسردگی مشخص کرده‌اند.بطور معکوس هم در نتیجه افزایش نسبی دوپامین امکان بروز افسردگی وجود دارد.

بسیاری از روان‌پزشکان بالینی معتقدند استرس‌های محیطی و حوادث زندگی نقش مهمّی در بروز افسردگی دارند. بعضی از تحقیقات نیز وجود رابطه بین عوامل استرس‌زای محیطی (مثل مرگ و فقدان‌ها) و شروع افسردگی را تأیید کرده‌اند.

مهمترین عامل‌های سبب ساز افسردگی عوامل روانی هستند مانند: خشم‌های سرکوب شده، اتکاء و احتیاج زیاد به محبت دیگران، احساس حقارت و گناه شدید، اضطراب و ترس زیاد و حالت دفاعی شدید در مقابل مسائل زندگی. همه این موارد در طی دوران کودکی شکل می‌گیرند، هرگاه ارتباط بین والدین (که معمولاً خود مشکل دارند) و کودک قطع شده و رفتار آنها سبب طرد کودک و جلوگیری از ابراز عواطف و خواسته‌هایش شود زمینه بروز افسردگی آماده می‌شود. هم‌چنین رفتارهای نابهنجار والدین مانند اضطراب زیاد، عدم اعتماد به نفس، وسواس، احساس گناه شدید پرخاشگری، افسردگی و حساسیت زیاد خود عامل مهمی در همانندسازی و تقویت رفتارهای نابهنجار کودکان و نوجوانان است.

● ۱۰ فرمان برای والدین نوجوان افسرده

والدین یک نوجوان افسرده بودن و درست و سنجیده رفتار کردن، کار راحتی نیست. می‌توانید از این توصیه‌ها کمک بگیرید:

۱) اگر رفتار و اخلاق نوجوان شما به گونه‌ای است که مشکوک هستید ممکن است افسرده شده باشد، با پزشک مشورت کنید. اگر او سالم باشد ضرر نمی‌کنید اما اگر افسردگی‌اش درمان نشود ممکن است اعتیاد و خودکشی برای او به بار بیاورد.

۲) خانواده می‌تواند پناه خوبی برای یک نوجوان افسرده باشد. با فرزندتان مهربان باشید و به او اجازه دهید که احساسات و افکارش را با شما در میان بگذارد. روابط خوب و محکم با نوجوانتان به شما این امکان را می‌دهد که در همان مراحل اولیه افسردگی از حال او با خبر شوید و بتوانید سریعتر اقدام کنید. علائم افسردگی در نوجوانتان نباید شما را ناراحت کند و مهمتر این که رفتاری پرخاشگرانه با او نداشته باشید و هرگز او را مسخره نکنید.

۳) گوش شنوا باشید. از نصیحت کردن و فرمان دادن و دعوا کردن خودداری کنید و سعی کنید در عوض به مشکلات و احساسات فرزندتان گوش کنید و بفهمید که چه چیزهایی ذهن او را درگیر خودش کرده. درباره مشکلات خانواده هم به نحوی که بر آنها تاثیر منفی نداشته باشد و آنها را نگران نکند. صحبت کنید. در عین حال فرزند خود را تشویق کنید تا احساسات خود یا هر نگرانی دیگری که دارد را هر طور می‌خواهد با شما در میان بگذارد.

۴) نوجوانتان را تشویق کنید مهارتهای مورد علاقه‌اش را یاد بگیرد.همین مهارتها می‌تواندبه او انگیزه تلاش برای زندگی بدهد. مثلا اگر نقاشی یا ورزش خاصی را دوست دارد به او اجازه دهید در آن زمینه پیشرفت کند. همچنین لازم است این اطمینان را در آنها ایجاد کنید که کاملاً طبیعی است گاهی بعضی چیزها را بخوبی یاد نگیرند و تنها چیزی که برای آموختن نیاز دارند، زمان و تمرین بیشتر است.

۵) موفقیت فرزندتان در یک زمینه کوچک را بزرگ کنید و بگذارید مغرور شود. این تشویق به او کمک می‌کند که استعداد خود را بشناسد و تلاش بیشتری برای کسب موفقیتهای بیشتر کند.

۶) از پیش داوری و قضاوت بی‌موقع خودداری کنید. اجازه دهید نوجوان گام‌های طبیعی خود را در مسیر رشد بردارد و او را با انتظارات بیش از حد خود یا ایجاد دیگر مسئولیت‌های خانوادگی به زحمت نیندازید

۷) با آنها در مورد موضوعاتی نظیر فشار همسالان، انتخاب یک برنامه روزمره، دوستیابی، مسائلی نظیر سیگار کشیدن، مواد مخدر و مسائل جنسی تا حدی که امکان دارد و می‌تواند برای آنها مفید باشد، صحبت کنید. دورادور او را تحت نظر داشته باشید و با دوستانش هم آشنا باشید.

۸) اجازه دهید فرزندتان در هر زمانی که به شما نیاز دارد، حتی اگر خسته هستید، با شما حرف بزند و مسائلش را به شما بگوید. او را برای آخر هفته منتظر نگذارید، اما در عین حال آنقدر در دسترس نباشید که وقتی برای تنها بودن و خلوت کردن نداشته باشد.

۹) برنامه‌ای بریزید که فرزندتان شبها زود و به موقع به خواب برود. تحقیقات پزشکی نشان داده بچه‌هایی که زودتر می‌خوابند، خواب کافی داشته و کمتر به افسردگی مبتلا می‌شوند. متخصصان انجمن خواب آمریکا اعلام کرده اند۸ تا ۹ ساعت خواب برای نوجوان شما لازم است. دیگر نظارت بر کافی بودن خواب با شما!

۱۰) لازم است بدانید کسانی که داروهای ضد افسردگی مصرف می‌کنند ممکن است بیشتر به خودکشی فکر کنند و بنابر این اگر نوجوان شما طبق توصیه پزشک داروی ضد افسردگی می‌خورد دیگر با خیال راحت او را رها نکنید. بلکه لازم است رفتار و اخلاق او را زیر نظر داشته باشید و مراقب علائم میل به خودکشی باشید تا بتوانیدبا پزشک درمیان گذاشته و به موقع جلوی او را بگیرید.

● علائم افسردگی

▪ تغییر در عادت‌های غذایی و برنامة خواب (خوردن و خوابیدن بسیار زیاد یا بسیار کم)

▪ تغییرات قابل توجه در وزن (افزایش یا کاهش)

▪ بی‌علاقگی نوجوان به حضور در مدرسه یا کاهش کارایی در مدرسه

▪ گوشه‌گیری، کناره گیری از دوستان یا اعضای خانواده

▪ بروز عصبانیت و طغیان ناگهانی

▪ بی‌قراری یا اضطراب عمومی

▪ واکنش‌ تند دربرابر انتقاد، حتی انتقاد سازنده

▪ بی‌علاقگی و خودداری از شرکت در تفریحات و سرگرمی‌هایی که پیش از این، به آن‌ها علاقه‌مند بوده‌اند

▪ دودلی، عدم تمرکز، فراموشکاری

▪ احساس بی‌ارزش بودن و گناه

▪ شکایت‌های پی‌درپی از بیماری درعین سلامت کامل جسمی

▪ نداشتن انگیزه و اشتیاق برای زندگی روزمره

▪ استفاده از مواد مخدر و الکل

▪ فکر کردن و حرف زدن درباره خودکشی

دکتر مهشید چایچی