تفاوت فرهنگی زن و شوهر

نکاتی درباره فیلم «به خاطر پونه»

حدود پنج‌سال است که مجید و پونه با هم ازدواج کرده‌اند و زندگی می‌کنند. مجید، اعتیاد به موادمخدر دارد؛ از طرفی هم تفاوت‌های فرهنگی، اجتماعی و... روزبه‌روز اختلافاتی را بین آنها به‌وجود می‌آورد که مجید را درگیر می‌کند. ورود مربی کامپیوتر به زندگی آنها، اتفاقاتی را رقم می‌زند که مجید فقط شکی را که ساخته و پرداخته ذهنش است، می‌پذیرد. بااینکه پونه تلاش بسیاری می‌کند که شک همسرش را برطرف کند، اما شک شوهرش بیشتر می‌شود و هاتف علیمرادی در اولین تجربه در سینمای اجتماعی به سراغ موضوعاتی همچون اعتیاد، سوءظن، تفاوت فرهنگی و ... رفته و خودش را ملزم کرده است در هر سکانسی یکی از موضوعات فوق را بگنجاند.

به‌عبارتی او چندین موضوع روز را روی کاغذ نوشته و فیلمنامه‌ای بر اساس آنها نوشته است که این موضوعات در آن قرار گرفته باشند. نتیجه آن شده است یک فیلم دوتیکه که هر تیکه آن دوباره به قسمت‌های مختلف تقسیم شده است. سکانس‌هایی که محض سکانس هستند، یعنی ربطی به ماجراهای قبل و بعد فیلم ندارند. «به‌خاطر پونه» عملا دو فیلم است. قسمت اول مربوط به اعتیاد مجید «فرهاد اصلانی» و خلاص شدن از آن مشکل و قسمت دوم آن مربوط به شک کردن مجید به پونه به‌خاطر حضور معلم فتوشاپ در خانه آنهاست.

قسمت اول سعی در معرفی کاراکترها دارد. فصل ابتدایی فیلم که مربوط به اعتیاد و معرفی شخصیت‌های فیلم است خیلی طول می‌کشد. تقریبا نیمی از فیلم مقدمه است. علیمرادی برای اینکه جذابیتی به این قسمت ابتدایی فیلم بدهد از تدوین غیرخطی استفاده کرده است. اگر می‌خواهید بدانید چه‌وقت نباید از تدوین غیرخطی استفاده کنید فیلم «به‌خاطر پونه» را از دست ندهید! این تمهید به بدترین و غیرضروری‌ترین شکل در این فیلم استفاده شده است. نقطه‌ اتکای تدوین سکانسی است که مجید از بالای دیواری به پایین می‌پرد! معمولا نقطه اتکا در تدوین غیرخطی یکی از سکانس‌های مهم فیلم قرار داده می‌شود که نقطه حل کلیدهای معمای آن است ولی فیلم نه معمایی دارد و نقطه اتکای آن هم نقطه اوج فیلم نیست و جالب‌تر اینکه بدانید این نوع تدوین تا همان فصل ابتدایی خسته‌کننده است و بعد از آن دیگر خبری از این نوع تدوین نیست. اما در قسمت دوم فیلم می‌بینیم مجید بدون هیچ انگیزه و ... اعتیاد خود را ترک می‌کند.

معلوم نمی‌شود چطور با این‌همه اراده در این سال‌ها نتوانسته بود اعتیادش را ترک کند. حتی از کمپ هم فرار می‌کند. ماجرا به نظر فیلمساز وقتی جالب می‌شود که مجید نسبت به پونه سوءظن پیدا می‌کند و کارگردان خیلی تلاش می‌کند که این سوءظن جدی به نظر بیاید. فیلمساز یکسری علل بسیار ضعیف ردیف می‌کند مانند اینکه چرا کیف استاد روی‌میز جا مانده است و چرا پونه در را دیر باز می‌کند و چرا با خواهرش بیرون می‌روند و به مجید می‌گویند که سر کلاس رفتند و ... و از بیننده انتظار دارد که باور کند اینها دلیلی بر این است که پونه به همسرش خیانت می‌کند و تمامی اینها را به مصرف مواد توسط مجید ربط می‌دهد! دلیلی بهتر از این می‌خواستید؟ حتی صحنه صحبت کردن پونه با معلمش در خانه و فکر کردن مجید به فراری دادن استاد توسط پونه از پنجره هم که خیلی دلیل قوی‌ای است برای خیانت، پونه را به اثرات موادمخدر ربط می‌دهد و توجیهی می‌آورد که من بیننده فکر نکنم با دیدن هیچ فیلمی در عمرم آنقدر توجیه شده باشم!! نکته خیلی جالب این است که خانواده و همسر مرد بیشتر در پی تشدید این شک هستند تا پاسخگویی به آن!

یکی از صدها موضوعاتی که فیلمساز سعی کرده است در فیلم بگنجاند، تفاوت فرهنگی بین زن و شوهر است. اصرار زیادی برای نمایش خانواده مجید در قالب خانواده‌ای سنتی، ترک‌زبان و با سطح فرهنگ پایین، بی‌ملاحظه، مذهبی و بدون رعایت‌های معمول اجتماعی می‌شود. در مقابل، خانواده پونه که به‌قول مادر مجید به مسایل مذهبی تقیدی ندارند، آدم‌هایی با فرهنگ بالا، فهمیده و باشعورند و حق به‌تمامی با آنهاست. فیلم تعاریف بسیار پیش‌پاافتاده و تک‌بعدی از خانواده‌های مذهبی و مدرن ارایه می‌کند و نشان دادن سنتی /مذهبی بودن فقط در این است که مادر مجید نماز می‌خواند و مدرن بودن به این است که مادر پونه به روابط دخترش با پسر غریبه عکس‌العملی نشان نمی‌دهد. فیلم به‌عیوب ریزودرشت مجید می‌پردازد ولی راجع ‌به پونه زیرکانه رد می‌شود و حتی علت دروغگویی‌های پونه را سختگیری مرتضی نشان می‌دهد.

در پایان در حالی که مجید اعتیادش را ترک کرده است وقتی به خانه برمی‌گردد دیگر خبر از همسرش نیست. پونه به‌خاطر «دروغ‌های کوچکی» که به همسرش گفته و باعث سوءظن‌های بزرگ شده مجید را مقصر می‌داند و او را ترک می‌کند و «غیرت» او را «بدغیرتی» می‌داند بدون اینکه توضیح روشنی درباره اتفاق‌های افتاده به او بدهد (تنها دلیلی که می‌دهد مصرف بیش از حد موادمخدر است)! و بار دیگر فیلمساز با این توجیه ما را شگفت‌زده می‌کند.

بازی هانیه توسلی مخصوصا در قسمت‌های ابتدایی فیلم فراتر از محدوده‌ فیلم است. شدت عصبانیت او فراتر از چارچوبی است که فیلم برای او تعریف کرده است و بدجوری توی ذوق بیننده می‌زند ولی فرهاد اصلانی مثل همیشه فارغ از هر چیزی که دوروبرش اتفاق می‌افتد کار خودش را به‌خوبی انجام داده است. هرچند که بازی او در نقش فرد شکاک در نیمه دوم فیلم خیلی بهتر از بازی‌اش در نقش فرد معتاد است.

فیلم انبوهی از مشکلات زناشویی و اجتماعی را بیان می‌کند ولی هیچ راهکاری برای رهایی از آنها ارایه نمی‌دهد. «به‌خاطر پونه» در راستای نقد برخی آسیب‌های اجتماعی و رفتارهای غلط هیچ راهی به‌جز زیرسوال‌بردن ارزش‌های فرهنگی- اجتماعی ارایه نمی‌دهد. در فیلمی مانند «به‌خاطر پونه» چون تکنیک با مضمون همراهی نمی‌کند و مضمون فیلم صرفا به‌عنوان یک آسیب اجتماعی مطرح است، خلاف هدف خودش عمل می‌کند و نه‌تنها تبلیغی برای آن پیام خاص نیست؛ بلکه ضد آن هم عمل می‌کند!