عقب‌ماندگی ذهنی

عقب‌ماندگی ذهنی یکی از مسائلی است که فرزندان برخی خانواده‌ها با آن مواجه هستند و نگرانی و مشکلات زیادی را برای خانواده ایجاد می‌کند. عقب‌ماندگی ذهنی اختلالی است که با عملکرد …

عقب‌ماندگی ذهنی یکی از مسائلی است که فرزندان برخی خانواده‌ها با آن مواجه هستند و نگرانی و مشکلات زیادی را برای خانواده ایجاد می‌کند. عقب‌ماندگی ذهنی اختلالی است که با عملکرد هوشی زیر حد طبیعی و اختلال در مهارت‌های انطباقی مشخص می‌گردد. سن شروع عقب‌ماندگی ذهنی زیر ۱۸ سال است و منظور از مهارت‌های انطباقی انجام کارهایی است که در هر سن خاص به طور معمول از فرد انتظار می‌رود.

شیوه موارد متوسط و شدید عقب‌ماندگی ذهنی در جمعیت ۱۵ـ ۱۹ سال حدود ۳ـ۴ مورد در ۱۰۰۰ است. این شیوع از سال ۱۹۳۰ اندکی تغییر کرده اما بروز موارد شدید به علت مراقبت‌های خوب نوزادی و جنینی تا حد یک‌سوم تا یک‌دوم کاهش یافته است. علت ثابت ماندن شیوع، زندگی طولانی‌تر افراد عقب‌مانده ذهنی است.

میزان بهره هوشی

عقب‌ماندگی ذهنی براساس میزان بهره‌هوشی، از خفیف تا بسیار شدید دسته‌بندی می‌شود. به‌طور معمول فردی با بهره هوش در محدوده ۹۰ــ۱۱۰ طبیعی تلقی می‌شود، بهره هوش بین ۷۱ــ۸۴ هوش مرزی اطلاق می‌شود، این افراد عقب مانده ذهنی نیستند اما از نظر پیشرفت تحصیلی موفقیت چندانی ندارند.افراد با بهره هوش۵۰ ــ۷۰ عقب مانده ذهنی خفیف تلقی می‌شوند این گروه آموزش‌پذیر هستند.

افراد با بهره هوش ۳۵ــ۵۰ در نوع متوسط رده بندی می‌شوند این گروه تربیت‌پذیر بالا هستند. افراد با بهره هوش۲۵ــ ۲۵ عقب مانده ذهنی شدید هستند این گروه تربیت‌پذیر پایین محسوب می‌شوند و افرادی که بهره هوش آنها کمتر از ۲۵ است نوع بسیار شدید هستند که نیازمند نگهداری در مؤسسه و مراقبت‌های بسیار دقیق هستند.

علت چیست؟

عوامل قبل از تولد مانند تأثیرات ژنتیک و تغییرات کروموزی بیشترین علل عقب‌ماندگی ذهنی به شمار می‌آیند. ضمن این که عفونت‌های رحمی و ابتلا به بیماری سرخچه و توکسوپلاسموز نیز در بروز عارضه نقش دارند. عوامل حین تولد مثل زایمان مشکل و خونریزی جمجمه و اشکالات تنفسی حین زایمان و..... نیز مؤثر هستند.

عوامل پس از تولد مثل ضربات شدید به جمجمه کودک، زردی نوزادی، ‌عفونتهای دوران نوزادی به همراه تب و تشنج، کم کاری تیروئید و.... است که با مواظبت از کودک بخصوص قبل از ۴ سالگی می‌توان از بروز عقب‌ماندگی ذهنی تا حدی جلوگیری کرد.

عوامل محیطی اجتماعی تأثیرات محدودی در بروز عقب‌ماندگی ذهنی دارند که مهم‌ترین این عوامل شامل فقر، تغذیه، ناپایداری خانواده، وضعیت اقتصادی ــ اجتماعی بد و محرومیت‌های فرهنگی و استرس‌های مکرر و فوق تحمل در محیط زندگی کودک است.

پیشگیری

عقب‌ماندگی ذهنی درمان ندارد و بهترین راه کنترل آن جلوگیری از بروز آن است. آنچه مسلم است بیشترین علل عقب‌ماندگی ذهنی عوامل قبل از تولد است که از نظر پیشگیری نیز اهمیت دارند.

آموزش خانواده، ممانعت از ازدواج‌های فامیلی، جلوگیری از حاملگی بعد از سنین ۳۵ سالگی، رعایت بهداشت حاملگی (پرهیز از قرار گرفتن در معرض اشعه، عدم مصرف دارو بدون دستور پزشک، تغذیه مناسب مادر، پیشگیری و درمان عفونت‌های مادرزادی) در پیشگیری اولیه بسیار مؤثر هستند.

دکتر علی اخوان