سه تهدید نرم روسی

مسایل امنیت نرم در شمال غرب روسیه

در این مقاله نویسنده بر مسایل امنیت نرم تمرکز کرده و معتقد است در روسیه نه تنها به مسایل امنیت نرم، توجه اندکی می شود بلکه بسیاری از نخبگان سیاسی این کشور حتی نمی دانند امنیت نرم چیست. او معتقد است این مسایل امنیتی نرم برای کشور روسیه مشکلات خاصی را به بار آورده است و حاکمان این کشور هم توجه چندانی برای رفع این مسایل نداشته اند و بودجه کافی برای آن در نظر نمی گیرند و تنها به مسایل امنیتی سخت توجه دارند. نویسنده معتقد است که برای رفع مسایل امنیتی نرم بهتر است از ساز و کارهایی که برای رفع مسایل امنیتی سخت در نظر گرفته شده تبعیت کرد.

تهدیدات امنیت نرم تهدیداتی هستند که ریشه غیرنظامی دارند. در روسیه نگرانی های امنیتی سخت را مهم تر می دانند، تا حدی که بعضی اعضای نخبه سیاسی حتی نمی دانند تهدیدات امنیتی نرم چه چیزهایی هستند. به خاطر مجاورت منطقه ای، مسایل امنیتی نرم در شمال غرب روسیه نسبت به دیگر مسایل توجه بیشتری را از اتحادیه اروپا به خود جلب می کنند، اگرچه این مسایل به هیچ وجه محدود به این منطقه نیستند. رؤیای امنیتی جنگ سرد سنتی که بر برداشت تهدید نظامی بین شرق و غرب پایه گذاری شده بود به شدت تنوع جدیدی از چالش های امنیتی غیرنظامی را به وجود آورده است که تهدیدات امنیتی نرم نامیده می شوند؛ مثل مسایل امنیت هسته ای، بیماری های واگیردار و مهاجرت غیرقانونی که به جرائم سازماندهی شده فراملیتی متصل هستند. اینها صرفاً مسایل منطقه دریای بالتیک یا مسایل داخلی روسیه نیستند بلکه مسایل بالقوه یا بالفعل کشورهای دیگر نیز به شمار می روند.

● امنیت هسته ای

سه تهدید اصلی امنیتی نرم در مقابل شمال غرب روسیه عبارتند از: امنیت هسته ای، بیماری های واگیردار و مهاجرت غیر قانونی. بیشترین نگرانی غرب آشکارا مربوط به امنیت هسته ای است. سه مانعی که امنیت هسته ای در روسیه با آن مواجه است عبارتند از: نیروگاه های حفظ شده قدیمی و ضعیف، زباله های هسته ای و عدم وجود سرمایه مالی برای برخورد با این مسایل. در روسیه ۹ نیروگاه عملیاتی با ۲۹ رآکتور وجود دارد. دولت های غربی همه این ۹ نیروگاه را خطرناک دانسته اند و معتقدند که به شکل بدی مدیریت می شوند. با این وجود، روسیه طرح هایی برای استفاده از این نیروگاه ها برای سه سال آینده دارد و ظرف ۱۵ سال آینده چهار یا پنج نیروگاه دیگر نیز خواهد ساخت. اغلب زباله هسته ای در روسیه از زمان جنگ سرد به جا مانده اند. در حالی که برخی زباله ها پیش از این در اطراف دریاها دور ریخته شدند، دولت روسیه هنوز مجبور است سایت های ذخیره سازی را پیدا و برای برخورد با زباله های باقیمانده سرمایه گذاری کند.

● بیماری های واگیردار

شرایط اجتماعی روسیه مسایل امنیت نرم را به وجود آورد. در راس فهرست شرایط اجتماعی، بیماریهای واگیردار قرار دارند. سل دوباره به عنوان یک نگرانی جدی مطرح شده است. در سال ۲۰۰۵ حدود ۷۵ هزار نفر دچار بیماری سل شدند. کسانی که در زندان هم سلول هستند بیشتر از این بیماری تاثیر می پذیرند و بر جمعیت هم تاثیر می گذارند. این بیماری به وسیله ۳۰ هزار زندانی که هر سال از زندان آزاد می شوند تشدید می گردد. حدود ۲۴۰ هزار نفر که سالیانه از زندان آزاد می شوند حامل پنهانی این بیماری هستند که می تواند در آینده به سل تبدیل شود. اغلب زندانیان آزاد شده عازم شهرهای بزرگ مثل مسکو یا سن پطرزبورگ می شوند که برای حوالی فنلاند هم تهدید ایجاد می کنند.

HIV و ایدز دیگر نگرانی بهداشتی مهم در روسیه هستند. اولین مورد این بیماری در سال ۱۹۸۶ گزارش شد. بر اساس گزارش مرکز فدرال پیشگیری از HIV در مارس سال ۲۰۰۱ بیش از یکصد هزار نفر در روسیه دچار ویروس HIV شده بودند. اخیراً سازمان بهداشت جهانی در مورد رشد سریع HIV در روسیه هشدار داده و گفته است تعداد واقعی کسانی که از HIV در روسیه رنج می برند بیش از ۱۰ برابر تعدادی است که وزارت بهداشت روسیه اعلام کرده است.

● مهاجرت غیرقانونی

مهاجرت غیرقانونی، تهدید امنیت نرم مهم دیگری است که در مقایسه با مسایل فوق از لحاظ وخامت در درجه دوم اهمیت قرار دارد. از دیدگاه اتحادیه اروپا، مهاجرت غیرقانونی یک خطر فرامرزی را بوجود می آورد. در میان اعضای اتحادیه اروپا، فنلاند تنها با روسیه مرز مشترک دارد و می تواند یک مسیر ایده آل از روسیه به داخل اتحادیه اروپا باشد. تاکنون مهاجرت غیرقانونی از فنلاند به روسیه خیلی کم بوده اما این مهاجرت ها از روسیه ممکن است به خاطر برخی عوامل افزایش یابد. مهم ترین عوامل عبارتند از:

۱) میزان بالای تفاوت اقتصادی اجتماعی میان روسیه و همسایگان غربی

۲) رژیم مرز باز میان روسیه و اغلب کشورهای CIS باعث می شود روسیه یک کشور ترانزیتی برای مهاجران غیرقانونی و مکانی امن برای کسانی باشد که نمی خواهند در کشورهایشان زندگی کنند.

۳) فقدان منابع و تجربه برای برخورد با مسایل مهاجرت غیرقانونی

۴) فقدان مکانیسمی برای بیرون کردن خارجی ها، اشخاص فاقد تابعیت و اتباع کشورهای در حال توسعه که مقرارت مربوط به ورود و خروج روسیه را نقض می کنند.

۵) توجه ناکافی به مسئله مهاجرت غیرقانونی از سوی مقامات محلی و فدرال.

منشاء اصلی مهاجرت های غیرقانونی، دولت های آسیای مرکزی هستند. یک جریان دائمی مهاجرت های غیرقانونی از اوکراین، مولداوی، ارمنستان و آذربایجان وجود دارد. نگرانی اصلی روسیه در مورد آوارگان تاجیک و مولداوی است. در هر تابستان تعداد این آوارگان ده برابر می شود. در حال حاضر ۱۰ تا ۱۵ هزار مهاجر از مولداوی و تاجیکستان در حاشیه های شهر سن پطرزبورگ ساکن هستند. حداقل چیزی که صاحبان قدرت در روسیه باید انجام دهند کنترل وسایل حمل و نقل عمومی است، چرا که مهاجران غیرقانونی در روسیه اغلب از قطارها استفاده می کنند. روسیه صرفاً یک کشور ترانزیتی برای آنهایی که می خواهند به غرب مهاجرت کنند نیست بلکه خود روسیه اکنون به مقصدی برای مهاجران غیرقانونی تبدیل شده است. تخمین زده می شود که ۳۰۰ هزار مهاجر غیرقانونی در شهر سن پطرزبورگ و لنینگراد و در کل حدود ۵/۲ میلیون مهاجر غیرقانونی در روسیه وجود دارد. علی رغم بحث های عمومی و خبرهایی که در غرب پوشش داده می شود مبنی بر این که اغلب این افراد افراط گرا و جنجال گرا هستند، حاکمین منطقه ای و فدرال روسی، مهاجرانی که در شمال غرب روسیه هستند را تحت کنترل دارند. افزایش کشمکش در مناطق مرزی افغانستان باعث افزایش تعداد پناهندگانی که به منطقه سن پطرزبورگ می آیند شده، اما در حال حاضر این مقدار کاهش یافته است و تعدادی از پناهندگان افغان از زمان پایان رژیم طالبان به خانه هایشان برگشته اند.

‌● سیاست گذاری امنیت نرم

تصمیم سازی در زمینه امنیت نرم در روسیه برای شرکای بین المللی بالقوه و موجود در پروژه های همکاری مرزی یک مسئله اساسی است. نه تنها هیچ اطلاعاتی در مورد ماهیت و اهمیت این مسایل وجود ندارد بلکه در میان مسئولینی که مسئول حل این مسایل هستند هم کمبود اطلاعات وجود دارد و از تقسیم کار میان آنها خبری نیست. لذا اغلب پیدا کردن مسئولی که بتوان با وی مذاکره کرد مشکل است و همچنین اطلاعاتی که از طریق دولت فدرال مطرح می شوند همیشه معتبر نیستند. بی ثباتی مداوم در نظام سیاسی روسیه یک دلیل اساسی وجود جریان های اطلاعاتی متفاوت است. مثال های این بی ثباتی عبارتند از: برچیدن اداره محیط زیست و ادغام کردن آن با وزارت منابع طبیعی، برچیدن وزارت سیاست ملی (که برای برخورد با این مهاجرت استفاده می شد) و ادغام آن با وزارت کشور و وزارت امور خارجه. به علاوه، اصلاحات مربوط به روابط مرکز – منطقه در فرایندهای سیاست گذاری تاثیر داشته است. اخیراً نهادهای شکل یافته از ژنرال های حکومتی هم فاقد منابع مالی و منابع فکری جهت انجام وظیفه در هر هفت منطقه فدرال هستند. چالش مهم راجع به مسئله امنیت نرم این واقعیت است که دولت روسیه بودجه بسیار کمی برای حل این مسایل اختصاص داده است. مقامات روسی به ندرت در حال نشان دادن نگرانی بیشتر برای تهدیدات امنیتی نرم هستند اما در کل توجه چندانی نسبت به این مسایل ندارند.

قدرتمند ترین تصمیم گیرندگان مربوط به مسایل امنیت نرم در قوه اجرایی هستند اما جامعه مدنی و تجاری هم نقش مهمی در این زمینه بازی می کنند.

همزمان با تضعیف نسبی صنعت نفت، صنایع فلزی، برق و گاز در حال حاضر قدرتمندترین بنگاه ها در روسیه به شمار می روند. جامعه مدنی نقش بسیار مهمی در موضوعات امنیت نرم بازی می کند، همان طور که جامعه مدنی تنها موجودیتی است که می تواند یک تصویر واقعی از این مسایل آماده کند. سازمان های غیرحکومتی با سازماندهی سمینارها و کشاندن برخی افراد به دادگاه در این زمینه فعال بوده اند. آنها اغلب به عنوان ناظران زیست محیطی فعال هستند و بیش از ۶۰ مورد را به لحاظ بوم شناختی به دادگاه کشاندند.

● همکاری بین المللی

حملات تروریستی به ایالات متحده در ۱۱ سپتامبر سال ۲۰۰۱ و پیدایش یک ائتلاف گسترده ضدتروریستی بین المللی که شامل دشمنان سابق هم می شد فضای جدیدی را برای برخورد با مسایل امنیت نرم به طور کلی و در منطقه دریای بالتیک و شمال غرب روسیه بویژه ایجاد کرده است. با این وجود، در حال حاضر فرایندهای بین المللی برای مسایل امنیت نرم بویژه آنهایی که ممکن است مناسب مسایل امنیت نرم در شمال غربی روسیه باشند تضعیف شده و کمتر گسترش یافته اند. اگرچه برخی آژانس ها در این زمینه درگیر هستند و منابع عظیمی در اتحادیه اروپا و برنامه های دو جانبه وجود دارد، اما از نظر سیاسی ایده مشترکی در مورد پیش شرط های حل این مسایل از طریق همکاری بین المللی وجود ندارند. عجیب آن که نقطه شروع خوب، توجه به امنیت سخت است، جایی که چندین اقدامات اعتماد ساز به خوبی کار آمد بوده و به فرایندهای نظارتی موجود وصل هستند (یعنی باید از اقداماتی که در زمینه امنیت سخت انجام گرفته است استفاده کرد). همکاری بین المللی در جنگ با مسایل امنیت نرم در روسیه تا حدی نامنظم بوده است. کشورهای اسکاندیناوی تا حدی از این فعالیت ها حمایت کرده اند؛ همانطور که اتحادیه اروپا، ایالات متحده، ناتو و سازمان ملل (شامل سازمان بهداشت جهانی) هم این کار را انجام داده اند. با این وجود، تلاش های بین المللی به ندرت سازماندهی و اجرا شده اند.

این شرایط در ناتوانی کشورهای اسکاندیناوی و اتحادیه اروپا برای ایجاد تصمیمات متعادل منعکس شده است. در این ارتباط، ایجاد یک پایگاه داده در مورد مسایل امنیت نرم برای منطقه دریای بالتیک (و بویژه برای شمال غرب روسیه) هنوز یک عمل بلند پروازانه است. کشورهای اسکاندیناوی و اتحادیه اروپا همچنین باید در این مورد فکر کنند که چگونه به شکل مؤثرتری از تخصص وسیع سازمان های غیر دولتی مختلف روسی در مورد مسایل مربوط به امنیت نرم استفاده کنند، بویژه از زمانی که این مسایل کم اهمیت جلوه داده شده اند و مورد بی اعتنایی مقامات روسی قرار گرفته اند. برای دستیابی به این منظور، نقش سازمان های غیر دولتی غربی به عنوان شرکای طبیعی همتایان روسی شان حساس خواهد بود.

نویسنده: نیکیتا - لوماگین

مترجم: سید رضی - عمادی

منبع: سایت - باشگاه اندیشه - به نقل از www.iiss.org