صحرای آفریقا, منبع آینده تأمین برق

با هواپیما تقریباً از هر شهری در اروپا بلند می شوید و از روی مدیترانه رهسپار جنوب می گردید, و ظرف یک یا دو ساعت تغییری چشمگیر را در روشنایی متوجه خواهید شد درحالی که مسافران بلوز پشمی و کت های خود را درمی آورند یک روشنایی زاویه دار از پنجره های هواپیما به داخل نفوذ می کند

با هواپیما تقریباً از هر شهری در اروپا بلند می‌شوید و از روی مدیترانه رهسپار جنوب می‌گردید، و ظرف یک یا دو ساعت تغییری چشمگیر را در روشنایی متوجه خواهید شد. درحالی که مسافران بلوز پشمی و کت‌های خود را درمی‌آورند یک روشنایی زاویه‌دار از پنجره‌های هواپیما به داخل نفوذ می‌کند. بعد برای چهار یا پنج ساعت می‌توانید به چشم‌انداز ترسناک زیرپای خود خیره شوید: یک گستره سوزان از شن و سنگ زرد تقریباً دو برابر اندازه اروپای غربی، اما کاملاً عاری از ساختمان، جاده و مردم. شما دارید به بزرگترین بیابان جهان نگاه می‌کنید.

صحرا برای سال‌ها ناحیه‌ای کم‌ارزش و بی‌اهمیت از نظر اقتصادی شناخته شده است. اما این برداشت احتمالاً در آستانه یک تجدیدنظر کامل باشد. سیاستمداران و دانشمندان در دو طرف مدیترانه دارند توجه خود را روی امکانات بالقوه صحرا در تولید برق برای اروپا برای قرن‌هایی که در پیش است متمرکز می‌سازند. این افراد معتقدند ارزش واقعی این بیابان ۶/۸ میلیون کیلومتر مربعی در چیزی که مدت‌ها بزرگترین دردسر آن تلقی می‌شد خفته است: لم‌یزرع بودن آن. دمای بعضی از نواحی صحرا در بسیاری از بعدازظهرها به ۴۵ درجه سانتی‌گراد می‌رسد. این بیابان به عبارت دیگر یک انبار طبیعی انرژی خورشیدی است.

چند سال پیش دانشمندان شروع به محاسبه کردند که صحرا چه مقدار انرژی می‌تواند در خود داشته باشد. آنها از پاسخی که دریافت کردند حیرت‌زده شدند: یک قطعه بزرگ آن به مساحت ۹۰۶۰۰ کیلومترمربع ـ کوچک‌تر از پرتغال و اندکی بیشتر از ۱درصد کل منطقه ـ می‌توانست مقداری برابر همه نیروگاه‌های جهان برق تولید کند. یک قطعه کوچک‌تر به مساحت ۱۵۵۰۰ کیلومترمربع می‌توانست به ۵۰۰ میلیون نفر در اروپا برق برساند.

مایکل پاولین مدیر یکی از سه شرکت زیست محیطی بریتانیا که بر طرح جنگل صحرا نظارت دارد و سرگرم آزمایش نیروگاه‌های خورشیدی در عمان و امارات عربی متحده است، می‌گوید: «اعتراف می‌کنم تا زمانی که خودم این محاسبه را انجام ندادم، آن را باور نداشتم.» پاولین امکانات نهفته صحرا را «گیج‌کننده» می‌خواند.

در این مرحله، هیچ‌کس ایجاد نیروگاهی به اندازه یک کشور کوچک را پیشنهاد نمی‌کند. اما یک تکنولوژی نسبتاً پیشرفته وجود دارد که هواداران آن می‌گویند می‌تواند گرما و نور خورشید صحرا را به یک منبع مهم برق ـ متمرکز بر نیروی برق خورشیدی (CSO) ـ تبدیل سازد. برخلاف صفحه‌های خورشیدی که نور خورشید را مستقیم به برق تبدیل می‌سازند، CSP از آینه‌ها برای تمرکز نور روی لوله‌ها یا دیگ‌های بخار استفاده کرده، بخار فوق‌العاده گرمی جهت کارکرد توربین‌های دستگاه‌های مولد برق تولید می‌کند. نیروگاه‌های کوچک CSP از دهه ۱۹۸۰ در صحرای موجیو کالیفرنیا برق تولید کرده‌اند. طرح جنگل صحرا ساخت نیروگاه‌های CSP را در زیر دریا برای اینکه آب دریا بتواند به درون آنها جاری و به آب تصفیه شده برای برق دادن به توربین‌ها و شستن گرد و غبار آینه‌ها تغلیظ شود پیشنهاد می‌کند (صحرا دارای تعدادی از این چاله‌ها است.) آب به هدر رفته برای آبیاری مناطق اطراف نیروگاه‌ها برای ساخت آبادی‌های سرسبز مورد استفاده قرار خواهد گرفت ـ به این دلیل نام این گروه «جنگل» گذاشته شده است.

اما بالا بردن فناوری برای تولید مقدار کافی برق به معنای ساخت مجموعه پراکنده‌ای آینه و لوله درصدها کیلومتر زمین متروک است ـ و این هزینه زیادی می‌برد.

جری وولف یک مهندس که صاحب «دیزرتک» یک کنسرسیوم بین‌المللی از دانشمندان انرژی خورشیدی است، تخمین می‌زند که آغاز انتقال برق صحرا در سال ۲۰۲۰ حدود ۵۹ میلیارد دلار هزینه دربر خواهد داشت.

● خورشید را دنبال کنید

ساخت نیروگاه تنها بخشی از این چالش است. یکی از اشکالات فناوری CSP این است که تنها در هوای آفتابی داغ بیشترین کارآیی را دارد و بیابان‌ها به اینکه دور از مراکز پرجمعیت باشند، گرایش دارند. گانرآسپلاند رئیس پژوهش HVDC در فناوری‌های ABB در لودویکا سوئد می‌گوید برای تأمین ۲۰ درصد نیاز برق اروپا، بیش از ۱۹۳۰۰ کیلومتر کابل (HVDC) ولتاژ قوی جریان مستقیم باید در زیر مدیترانه کشیده شود.

در حقیقت برای استفاده از منابع قابل تجدید انرژی از جمله انرژی‌های خورشیدی، بادی، جزر و مدی، اروپا به ساخت شبکه‌های برق کاملاً جدید نیاز خواهد داشت و دلیل آن این است که خطوط قدیمی جریان متناوب که بیشتر برای نیروگاه‌های با سوخت زغال‌سنگ (که ۸۰ درصد برق اروپا را تأمین می‌کنند) ساخته شده‌اند، فقط برای یک بار تولید برق کارآیی دارند. مرکز هوافضای دولتی آلمان که درباره انرژی تحقیق می‌کند، تخمین می‌زند که جایگزین کردن این خطوط می‌تواند هزینه ساخت نیروگاه‌های خورشیدی را در صحرا افزایش دهد و مقدار زیادی برق با هزینه ۴۶۵ میلیارد دلار طی ۴ سال آینده به اروپا بفرستد. برای این کار یارانه‌های سخاوتمندانه دولتی ـ یک فکر بالقوه بی‌طرفدار درحالی که اروپا با رکود روبرو است ـ موردنیاز خواهد بود. آسپلاند می‌گوید: «این کار البته هزینه خیلی زیادی دارد. سوزاندن زغال سنگ خیلی ارزان‌تر از تولید برق در صحرا است.»

احتمالاً به همین دلیل حمایت سیاسی از آن آهسته شکل گرفته است. نیکلا سارکوزی رئیس جمهوری فرانسه ساخت نیروگاه جدید خورشیدی را در صحرا، هنگام افتتاح اتحادیه مدیترانه، پیشنهاد کرد. (اتحاد مدیترانه یک گروه مرکب از ۴۳ کشور در اروپا، شمال آفریقا و خاورمیانه است.) اما منتقدان می‌گویند این طرح بلندپروازانه هزینه سنگین و مشکلات سیاسی آن را نادیده گرفته است. هرمان تسی‌یر، عضو پارلمان آلمان که از طرح دولت برای دادن یارانه به صفحات خورشیدی روی بام‌های خانه‌ها در آلمان حمایت کرده است، می‌گوید: «آنها هزینه‌های تولید واقعی توفان‌های شن در صحرا و این واقعیت را که ساخت شبکه‌های انتقال نیرو سال‌های سال طول می‌کشید نادیده گرفته‌‌اند. اگر همه این عوامل را به حساب آورید، این حقیقت ندارد که این طرح به برق ارزان‌تر منجر خواهد شد.»

اما خیال بافان به کار خود ادامه می‌دهند. شرکت مهندسی آبنگوا دارد یک نیروگاه حرارت خورشیدی دومنظوره در الجزایر و یکی دیگر در مغرب می‌سازد، در حالی که سومی نیز به وسیله یک کنسرسیوم اسپانیایی – ژاپنی در مصر ساخته می‌شود. گام بعدی کابل‌گذاری خواهد بود. اگرچه پارلمان اروپا اخیراً قانونی را تصویب کرد که به سرمایه‌گذارانی که یاری کنند تا این قاره به هدفش که گرفتن ۲۰ درصد از برق خود از منابع قابل تجدید است برسد، کمک مالی خواهد کرد، اما ایجاد زیربنای لازم می‌تواند سال‌ها به طول انجامد. نیکلاس دانلوپ مدیرعامل پارلمان مهندسی NGO می‌گوید: «من از آن می‌ترسم که اتحادیه اروپا تا زمان مرگ از این حرف‌ها بزند.»

دانلوپ در اواخر نوامبر یک گردهمایی در پاریس با شرکت حدود ۶۰ مهندس و هوادار محیط زیست از اروپا و شمال آفریقا برای بحث درباره اینکه چگونه می‌توان مقام‌های دولتی را وادار کرد که عملی در این باره انجام دهد، تشکیل داد. تقریباً همه کسانی که در اتاق کنفرانس در وزارت محیط زیست فرانسه جمع شدند گفتند بی‌اطلاعی گسترده‌ای در میان دولت‌هایشان درباره برق خورشیدی و احساس فوریت برای توسعه آن وجود دارد. دانلوپ معتقد است منتظر یک برنامه گسترده اروپا برای ساخت نیروگاه و ایجاد یک شبکه بزرگ انتقال انرژی پاک به سرتاسر قاره شدن بیهوده است. او فکر می‌کند به جای آن شرکت‌ها باید به مجرد اینکه نیروگاه‌های شمال آفریقا شروع به کار کردند، با کشیدن چند خط کابلی در زیر مدیترانه شروع به انتقال مقدار اندکی انرژی خورشیدی کنند.

او می‌گوید: «من این را شیوه لگو می‌خوانم. جا دادن قطعات یکی یکی در کنار هم.» او می‌گوید اگر بتوان نشان داد برق از صحرا می‌تواند ارزان‌ تولید شود، شرکت‌ها و دولت‌ها به زودی به وسط خواهند پرید و اگر آنها این کار را بکنند، شاید مسافران هواپیما یک روز به جای خیره شدن به شن‌های صحرا، آینه‌ها و نواحی سبز پراکنده برروی آن را بشمارند.

نویسنده: ویویان والت (تایم)

مترجم: فریدون دولتشاهی