از معبد مهر تا سرزمین ماموت ها

گشت و گذاری در پایتخت ایلخانیان

وقتی همه چیز سریع اتفاق می‌افتد، هیچ‌کس نمی‌تواند به هیچ چیز مطمئن باشد، به هیچ چیز، حتی به خودش... «میلان کوندرا (۱۹۹۶) گاه در سفر نیز باید چنین بود، آرام و آهسته، بی‌هیچ شتابی به اطراف نگریست و از پس این نگریستن به اعماق تاریخ سرک کشید.

گویی که زمان دربند شماست و می‌توانید ساعتی را بی هیچ عجله به فراغت بگذرانید. اگر می‌خواهید سفری به سرزمینی تاریخی و در عین حال خوش‌آب‌وهوا با مردمانی صمیمی داشته باشید، پیشنهاد ما به شما سفر به مراغه است. شهری در استان آذربایجان شرقی که می‌تواند یکی از بهترین گزینه‌ها برای یک تعطیلات به یاد ماندنی باشد. پیش از ورود اسلام این شهر را« افراه روز»، «افرازروح» می‌گفتند. پس از ورود مسلمانان به این خطه، افرازروح به مراغه (جایگاه بزرگان) تغییر نام یافت. اسامی‌ای که هر کدام بر وجهی از نیکی و اعتبار شهر گواهی می‌دهند.مراغه شهری است با موقعیت ممتاز به لحاظ جغرافیایی، در آن می‌توان تاریخ چند هزار ساله ایران را در معابد مربوط به آیین مهر دید، کیلومتری جلوتر آمد و به دوره‌های ایلخانی رسید، گشتی در شهر زد و با گذر به بازار سوغاتی خرید و در این میانه هم با بازدیدی از موزه، قوچ‌های سنگی را در کنار توپ نادرشاه افشار مشاهده کرد. مسوولان موزه می‌گویند این توپ در یکی از میادین شهر پیدا شده است، گویا این منطقه قلب نبرد سردار فاتح افشاری بوده است.

در شش کیلومتری مراغه، روستایی به نام ورجوی واقع شده است. در کناره خانه‌های روستایی، معبدی از دوره‌های اشکانی و ساسانی به چشم می‌خورد. در دوره صفویه، دستکاری‌هایی در این معبد صورت گرفت و درویشی آن را به خانقاه تغییر کاربری داد تا از تخریب‌ها در امان بماند؛ از این روست که دور تا دور صحن اصلی آن آیات قرآنی حک شده و نقش و نگارهای مرتبط با دوره قبل کاملا از بین رفته است.

در این معبد که پرستشگاه مهرپرستان بوده، مکانی برای آتش مقدس در نظر گرفته شده است. در سال‌های اخیر، میراث فرهنگی تلاش کرده تا این معبد را محافظت کند، هر چند که این اقدامات به کندی صورت گرفته و این بنای باستانی و بناهای اطراف آن بدون نگهبان و در معرض انواع تخریب‌ها هستند.

موزه مراغه یکی از دیدنی‌ترین اماکن تاریخی این شهر است، در کنار آن خانه‌ای با دیواری پر از برگ و ابتدای آن حوضی که دور تا دور آن از گلدان پوشیده شده است.

قوچ‌های سنگی در جای جای موزه به چشم می‌خورد. این موزه در سال ۱۳۶۴ ساخته شده است. از آنجا که مراغه در زمان هلاکوخان پایتخت ایران بوده، اشیاء داخل آن را نیز تنها به آن دوره اختصاص داده‌اند. انواع ظروف، کتیبه‌ها، اداوات جنگی، سکه‌ها و زیورآلات این دوره را می‌توان در موزه این شهر دید. از این رو برای کسانی که علاقه‌مند به پژوهش درباره این دوره از تاریخ ایران هستند، موزه مراغه می‌تواند گنجینه‌ای عظیم محسوب شود. در داخل حیاط موزه، مقبره اوحدی مراغه‌ای به چشم می‌خورد، سازه‌ای که بی‌شباهت به آرامگاه حکیم عمر خیام نیست.

گنبد سرخ مراغه، یکی از پنج مزار بزرگ موجود در این شهر است.

درباره ساخت این بنا به گفته کارشناسان میراث فرهنگی مراغه، دلایل بسیاری می‌توان ذکر کرد که یکی از آنها نشان دادن عظمت و جلال امیر شهر است. عبدالعزیزبن محمود بن سعد، رئیس آذربایجان؛ بنی بکر محمدبن بندان بن المحسن معمار را مامور کرد تا این بنا را بسازد. نیز به گفته راهنمای بنا، گنبد سرخ را می‌توان همانند بسیاری از سازه‌های مشابه با آن مکانی برای محاسبه تقویم در نظر گرفت. از پله‌های بلند و سنگی گنبد که پایین بیایید روبه‌روی شما ساعت خورشیدی خودنمایی می‌کند، این ساعت توسط فرانسوی‌ها و با هدف احیای گنبد سرخ که قبل از رصدخانه این شهر محلی برای تشخیص آغاز سال نو و ساعت‌های مختلف روز و زمان اذان بود، نصب شده است.

در چهارده کیلومتری جنوب‌شرقی مراغه، دهکده گشایش واقع شده است.

در حوالی این دهکده و پس از ۷۰۰ متر پیاده‌روی، چند چشمه آب معدنی وجود دارد که یکی از این چشمه‌ها در دره جنوبی و در زیر سنگ‌های آهکی قرار گرفته است. گشایش نامی است که محلی‌ها به این چشمه داده‌اند. اما گشایش تنها چشمه آب معدنی مراغه نیست. در نزدیکی این شهر و در هشت کیلومتری آن، چشمه شورسر واقع شده است؛ آب این چشمه دارای گازکربنیک فراوان است، چنان که اگر آن را بسیار هم بزنید، آب به رنگ سفید در می‌آید.

رصدخانه خواجه نصیرالدین طوسی، بزرگ‌ترین رصدخانه جهان پیش از اختراع تلسکوپ است. این بنا در زمان هلاکوخان مغول و در طول ۱۵ سال ساخته شد. برطبق نوشته‌های تاریخی خواجه نصیرالدین طوسی، وزیر خردمند ایلخانی از عاملان ایجاد این بنا بوده است. بعدها قوبیلای‌خان به مراغه آمد و نمونه آن را در چین ساخت، نمونه‌های دیگری نیز به تقلید از این رصدخانه در سمرقند، استانبول و هند ساخته شدند.

هرچند که نمونه اصلی در اثر زلزله‌های سخت و بی‌توجهی‌های حکام بعدی، رو به ویرانی نهاد و بخش‌هایی از آن آسیب‌های جدی دید.

در مراغه، سایتی وجود دارد که در آن غنی‌ترین مجموعه سنگواره‌های جهان به چشم می‌خورد. نسلی از ماموت‌هایی که چندین میلیون سال پیش به این منطقه آمدند، در کنار دیگر مهره‌داران آن عصر، نخستین اثر طبیعی ملی و طبیعی فسیلی ایران را به وجود آورده‌اند. وسعت زیاد این منطقه هر سال دانشمندان زیادی را به این خطه از کشورمان می‌کشاند. اگر اهل سیر و سیاحت هستید و از دیدن فیلم پارک ژوراسیک لذت می‌برید، شاید بد نباشد مراغه را در اولویت سفر بعدی خود قرار دهید.

● سوغات مراغه

بازار مراغه جایی است که می‌توانید در آن برای انواع و اقسام ذائقه‌های دوستان یا خانواده‌تان، سوغات پیدا کنید. اما مهم‌ترین سوغات این شهر سجوق و صابون است، اهالی شهر معتقدند با استفاده از این صابون سلامت مو به خوبی حفظ شده و این صابون از ریزش موی آنها جلوگیری می‌کند. . سجوق از دیگر سوغات این شهر و به لحاظ ظاهری شبیه قطاب است. لوزینه و قرابیه دیگر شیرینی‌های مراغه هستند که در آنها مغز گردو و بادام به کار رفته است. اما کسانی که به خشکبار علاقه‌مندند، می‌توانند بادام کاغذی، قیسی، گردو، آلوچه و دیگر محصولات باغ‌های این شهر را برای سوغات به شهر خود ببرند. کوه‌های اطراف مراغه، به ویژه سهند نیز سوغات دیگری برای گردشگران این شهر به ارمغان آورده‌اند و آن عسل طبیعی است.

در مراغه، چای را با شیرینی مخصوصی می‌خورند که آن را شیرینی‌چای می‌گویند. این شیرینی همان شکرپنیر تهرانی‌ها و آب‌نبات بجنوردی‌ها و شاهرودی‌هاست که در طعم‌های مختلف، در بازار این شهر به فروش می‌رسد. شیره انگور باغ‌های مراغه که در دبه‌های بزرگ جلوی هر مغازه بازار خودنمایی می‌کند، دیگر سوغات این شهر به حساب می‌آید. اگر هیچکدام از مواردی که تاکنون برشمردیم برای شما جذابیت ندارد، می‌توانید ماست و کره محلی مراغه را تجربه کنید. خامه مخصوص مراغه و سرشیر از دیگر محصولاتی هستند که جزو لبنیات محلی این شهر هستند و در بازار به فروش می‌رسند. آقای مشتاق‌پور، فعال محیط زیستی مراغه و از مسوولان سابق این شهرستان درباره نوعی خیار در این شهر برای ما سخن گفت که هر عدد آن به اندازه یک و نیم کیلو وزن دارد. او فصل ارائه این محصول را خرداد ماه عنوان کرد.

● رودخانه صوفی‌چای

رودخانه صوفی‌چای از وسط شهر مراغه عبور کرده و به آن چشم‌انداز زیبایی داده است. شهرداری در کناره‌های این رودخانه محل هایی را برای گذراندن اوقات فراغت شهروندان و قایقرانی در نظر گرفته است. در میانه این رودخانه، مجسمه‌ای زیبا به چشم می‌خورد که طرح آن از نقاشی‌های معبد مهر این شهر گرفته شده است. اگر سفری به مراغه دارید، ساعتی استراحت در کنار این رودخانه و بازدید از این مجسمه را از دست ندهید.

مریم لاوی