سوزن دوزی هنری در آستانه فراموشی

هنر سوزن دوزی در برخی از خانواده ها تنها راه امرار معاش است

سوزن‌دوزی یکی از صنایع دستی و هنرهای ایرانی است که در برخی از مناطق کشور رواج دارد. در این هنر زنان و دختران با الهام از رویاهای خود و خلاقیتی که دارند روی پارچه‌های کتان، زربافت، ابریشمی، پشمی و پنبه‌ای روش‌های مختلف سوزن‌دوزی را اجرا می‌کنند و در آن از نخ‌های ابریشمی، پشمی، گلابتون، نقده، ملیله، سرمه و الیاف مصنوعی استفاده می‌شود.

زنان و دختران در سوزن‌دوزی روی سطح پارچه‌های ساده، طرح‌هایی را با نخ‌های رنگی ترسیم می‌کنند که این کار با کمک سوزن و قلاب انجام می‌شود و بخیه‌های ظریفی روی پارچه می‌دوزند. در روش‌های اجرای سوزن‌دوزی تنوع زیادی وجود دارد. معمولا برای سوزن‌دوزی از کارگاه سوزن‌دوزی (قابی به شکل مستطیل یا دایره برای صاف نگه داشتن پارچه) استفاده می‌شود.

سوزن‌دوزی‌های سنتی ایران یکی از روش‌های دیرینه تزئین جامه و بسیاری از منسوجات است که به ‌نوعی در زندگی بشر کاربرد داشته و دارد.

سوزن​دوزی‌ بلوچ را باید در زمره یکی از اصیل‌ترین‌ و جالب‌ترین‌ صنایع‌ دستی‌ کشور به حساب آورد. این‌ صنعت که‌ در آن ذوق‌ و خلاقیت زنان سوزن‌دوز به صورت‌ طرح‌های‌ سنتی محلی که‌ بیانگر خصوصیات و ویژگی‌های هر منطقه است‌، خلاصه می‌شود و امروزه‌ در‌میان صنایع‌ هنری و سنتی کشور مرتبه و مقام بسیار والایی‌ دارد.

در مناطق شهری و روستایی‌ بلوچستان کمتر زن‌ یا دختری را می‌توان دید که‌ با این‌ هنر‌اصیل و ارزنده آشنایی‌ نداشته باشد و اصولا سوز‌ن‌دوزی‌ آن‌چنان با زندگی‌ زن‌ بلوچ آمیخته که‌ وقتی درصدد یافتن منشا و مبدا آن برآییم در این‌ کار توفیقی چندان نخواهیم ‌یافت‌، زیرا هر دختر بلوچ از سنین کودکی‌، ضمن آموختن و انجام امور مربوط به‌ خانه‌‌داری‌‌ موظف به‌ فراگرفتن سوزن‌دوزی‌ نیز هست.

شناخت‌ این‌ هنر ارزنده توسط‌ ساکنان سایر شهرها با افزایش‌ تقاضا برای محصولات ‌سوزن​دوزی‌ و تولید در مناطق مختلف مقارن‌ بوده‌ است‌ و از این‌ رو انواع رومیزی،‌ کوسن‌، سفره، آباژور، پرده‌، کیف، جای جوراب، کیف‌بغلی، کیف پول، جلد عینک، جای کلید، جای دستمال کاغذی، دستمال سفره، شلوار، کت‌، ‌مانتو، کراوات، پارچه‌، کفش، کمربند، کیف، آباژور، چکمه، شلیته، بلوز، کاپشن، جلد آلبوم،‌ قاب عکس و... تهیه می‌شود.‌

از دیگر مناطق ایران که سوزن‌دوزی رواج دارد، منطقه ترکمن است. سوزن‌دوزی ترکمن که به آن سیاه‌دوزی نیز اطلاق می‌شود، زمانی کاربرد فراوانی داشت و در جامعه سنتی ترکمن برای تزئین لباس‌های مردان، زنان و کودکان و همچنین پرده‌ها نیز استفاده می‌شد، اما امروز این هنر در لباس زنان دیده می‌شود. نوع دوخت آن زنجیره فشرده و بسیار ریز است که در ترکمنی به آن «سانجیم» می‌گویند و بیشتر از نقوش هندسی و قرینه به‌صورت ذهنی بهره می‌گیرد.

به گفته فعالان این صنعت‌ دستی، ترکمن‌ها از قدیم‌الایام به تهیه ابریشم که به‌عنوان ماده اصلی سوزن‌دوزی تلقی می‌شود، می‌پرداختند و دختران و زنان لباس‌های خود را با نخ‌های ابریشمی که با رنگ‌های طبیعی رنگرزی می‌شد، سوزن‌دوزی می‌کرده‌اند.

پارچه‌های ابریشمی‌ جهت تهیه «چِرپِه» (روپوش کوتاه زنان)، «کورتِه» (روپوش بلند زنان)، «چاکمن» (روپوش مردانه) و پارچه‌های پشمی ‌برای دوخت «چابیت» (کت) استفاده می‌شود.

امروز اگرچه حمایت‌ها از این هنر بیشتر شده، اما با توجه به این‌که این هنر در برخی از خانواده‌ها تنها راه امرارمعاش است، نیازمند آن است تا امکانات لازم در تامین پارچه و نخ برای آنها فراهم شود و بازاریابی مناسبی برای تولیدات صورت گیرد، اما به گفته برخی از سوزن‌دوزان بلوچ تولید انبوه کارگاهی این رشته باعث شده که محصول نهایی کیفیت لازم را نداشته باشد و با قیمت بسیار ارزان به فروش برسد که در نهایت این هنر اصیل را بین زنان سیستان و بلوچستان تهدید می‌کند.