طلاق سایه سنگین یک آسیب اجتماعی

ساعت ۹ آخرین جلسه دادگاه, همه چیز آرام و سکوتی سخت بین آنها حکمفرما بود گویی دنبال بهانه ای بودند, سنگی می خواستند که مانع راهشان شود, اما همه جاده های منتهی به جدایی, چون سنگ مرمری صاف و صیقلی بود, آنقدر صاف که خیلی تند و سریع سرخوردند و با رمز عبوری به نام «طلاق توافقی» به تمام لحظه های ناب و شیرین با هم بودن پشت پا زدند

ساعت ۹ آخرین جلسه دادگاه، همه چیز آرام و سکوتی سخت بین آنها حکمفرما بود. گویی دنبال بهانه ای بودند، سنگی می خواستند که مانع راهشان شود، اما همه جاده های منتهی به جدایی، چون سنگ مرمری صاف و صیقلی بود، آنقدر صاف که خیلی تند و سریع سرخوردند و با رمز عبوری به نام «طلاق توافقی» به تمام لحظه های ناب و شیرین با هم بودن پشت پا زدند.

براساس آماری که دفتر اطلاعات و آمار جمعیتی سازمان ثبت احوال کشور از سال ۱۳۸۷ ارائه داده تعداد ازدواج های ثبت شده ۸۸۱ هزار و ۵۹۲ فقره می باشد که این رقم در سال قبل ۸۴۱ هزار و ۱۰۷ فقره ازدواج بوده است که نشان می دهد درصد تغییرات آن از سال ۸۷ به سال ۸۶، ۵۹/۴% رشد مثبت داشته است.

این سازمان در مورد آمار طلاق هم اینطور گزارش داده است که در سال ۱۳۸۷ تعداد ۱۱۰ هزار و ۵۱۰ فقره طلاق در سازمان ثبت احوال کشور ثبت گردیده است که نسبت به سال ۱۳۸۶ درصد تغییرات آن با رشد مثبت ۶۷/۱۰% همراه بوده است در حالی که در سال ۸۶ نسبت به سال ۸۵ درصد تغییرات طلاق ۲/۶% رشد مثبت داشته است که نسبت به سال گذشته حدود ۵/۴% رشد مثبت داشته است. همچنین آمار ازدواج و طلاق سال ۸۷ نشان می دهد که نسبت طلاق به ازدواج ۵/۲ می باشد که همین رقم در سال ۸۶ حدود ۹/۱۱ بوده است که نشان از افزایش ۶/۰ درصدی در سال ۸۷ نسبت به سال ۸۶ دارد. همچنین در سال ۸۷ در مقابل هر ۹/۷ ازدواج طلاق صورت گرفته است که این رقم در سال ۸۶ (۴/۸%) بوده است.

● طلاق توافقی

عباس قدردان پژوهشگر مسائل اجتماعی در گفت وگو با گزارشگر کیهان با اشاره به اینکه در قانون چیزی به نام طلاق توافقی نداریم می گوید: «در واقع طلاق توافقی محصول ابتکار زنانی است که در برخورد با نواقص قانون مردسالار آن را به وجود آورده اند. و با توجه به اینکه در قانون طلاقی به نام «خلع» داریم، در این طلاق، زن به واسطه کراهتی که از مرد دارد، باید مالی کمتر، معادل یا بیشتر از مهریه خود را به مرد بدهد تا او را راضی به طلاق کند.»

وی اضافه می کند: «قضات دادگاهها، طلاق توافقی را به لحاظ قانونی با مواد مربوط به طلاق خلع توجیه می کنند. در طلاق توافقی زن و مرد توافق می کنند از یکدیگر جدا شوند و این توافق در حکم دادگاه ثبت می شود و ضمانت اجرای قانونی پیدا می کند ولی از آنجایی که زنان هیچ حربه ای برای راضی کردن همسر خود برای جدایی ندارند و مطابق قانون حق طلاق با مرد است، معمولاً زنان همه حقوق مالی خود را می بخشند تا همسرشان را برای جدایی راضی کنند.»

● ملاکهای ظاهری و زودگذر

گرچه طلاق در سالهای اول و دوم زندگی نشان از تغییر در الگوی زندگی دارد، از نظر پژوهشگران طلاق در سالهای اول زندگی به این دلیل که اغلب نفر سومی (فرزند) در خانواده وجود ندارد، آسیبهای اجتماعی کمتری نسبت به سالهای بعدی زندگی در پی دارد.

یک دبیر الهیات و کارشناس مسائل دینی در این مورد به گزارشگر کیهان می گوید: «بالا بودن سطح توقعات زوجین، چشم و هم چشمی، زندگی تجملی ملاکهای سطحی و زودگذر انتخاب همسر، تشکیل زندگی بدون تحقیق کافی، اعتیاد و بیکاری و بی توجهی به مشاوره های قبل از ازدواج از جمله عوامل طلاق محسوب می شود. مهمترین آنها نداشتن شناخت کافی زوجین از یکدیگر و انتخاب همسر بر اساس ملاکهای ظاهری و زودگذر است.»

وی همچنین با ابراز نگرانی از افزایش موارد طلاق توافقی می گوید: «در گذشته وقوع طلاق بین زوجین روندی طولانی داشت و بسیاری از زوجین با گذشت زمان، اختلافات خود را با مشاوره و ریش سفیدی به فراموشی می سپردند و سازش می کردند، اما در حال حاضر زوجین در مواجهه با روند طولانی طلاق در محاکم، درخواست طلاق توافقی می دهند و تسریع در این نوع طلاق از عوامل مهم و اثرگذار در افزایش موارد طلاق است.» حسین پرهیزگار، کارشناس مسائل دینی و مترجم و روزنامه نگار هم نظرش را در مورد سوژه گزارش با استناد به آیات قرآن کریم، اینطور بیان می کند: «خداوند در قرآن کریم می فرماید برای مردان همسرانی آفرید تا در کنار آنها آرامش یابند و در میان زوجین مودت و رحمت قرار داد.»

پرهیزگار در ادامه با اشاره به اینکه اسلام برای تشکیل خانواده اهمیت فوق العاده ای قائل شده است می گوید: «نظام خانواده پیش از آنکه براساس قوانین و مقررات و حق و حقوق طرفین اداره و برپا شود، باید مبتنی بر اموری چون ایثار، گذشت و بزرگواری و بزرگ منشی باشد.»

وی اضافه می کند: پیامبر اکرم«ص» در حدیثی ناب رمز موفقیت و خوشبختی یک زوج جویای سعادت را بیان کرده که به نظر می رسد اگر هر زن و شوهری تنها به این حدیث عمل کنند، زندگی آنها به بهشت دنیوی تبدیل می شود و آن حضرت در حدیث گهرباری دختر خود را که نماد تمام زنان است مورد خطاب قرار می دهد و به ایشان می فرماید : «دخترم تو کنیز شوهرت باش تا او هم نوکر تو باشد.»

● رابطه ثروت و طلاق

محمدرضا دربندی نویسنده و پژوهشگر در گفت وگو با سرویس گزارش روز کیهان با اشاره به اینکه در میان طبقات مختلف اجتماعی (بالا، متوسط، پایین) تفاوتهای اساسی در علت طلاق وجود دارد، می گوید: «گاهی در طبقات پایین جامعه مشکلات مالی مهمترین علت طلاق ذکر می شود، ضمن اینکه بیکاری و ندادن نفقه، اعتیاد، خشونت و بداخلاقی و بدرفتاری در طبقات متوسط جامعه و عدم تفاهم و توافق اخلاقی هم در طبقات بالای جامعه نیز از عوامل طلاق اعلام شده است.»

وی با اشاره به اینکه همیشه فقر، بیکاری و کمبود مسائل مالی نمی تواند دلایل مهمی برای طلاق باشد، به ارائه گزارشی از نسبت ثروت و طلاق استناد می کند و می گوید: «نتایج بررسیهای تازه نشانگر افزایش روز افزون روند طلاق در میان خانواده های ثروتمند در شهر تهران است، به گونه ای که ۶۸درصد کسانی که در یک تالار مجلل پایتخت ازدواج کرده بودند،ظرف کمتر از یکسال از یکدیگر جدا شده اند.»

در این گزارش آمده است، از مجموع ۳۵۰ مورد ازدواج های صورت گرفته در یک تالار مشهور جشن و میهمانی در منطقه فرمانیه در شمال تهران در سال ۸۶، تعداد ۲۳۸ مورد آن ظرف کمتر از یکسال منجر به طلاق شده است.

این موضوع زمانی فاش شد که مسئولان تالار تصمیم گرفتند از کسانی که ظرف یکسال اخیر در تالار آنها مراسم عروسی خود را برگزار کرده بودند، برای شرکت در جشن یکسالگی زندگی دعوت کنند اما بیشتر مهمانان آنها پاسخ دادند که زندگی شان حتی یکسال هم دوام نداشته و آنها اکنون از هم جدا شده اند و این طلاق ها در حالی صورت گرفته است که هزینه برگزاری هر یک از این مراسم بیش از ۱۵۰ میلیون تومان بوده است!

● حق و حقوق مساوی در زندگی مشترک

در بندی در ادامه به آیه ۲۲۸ سوره بقره که در مورد عدم رعایت حقوق همسر به عنوان یکی دیگر از علل و عوامل زمینه ساز گرایش به طلاق در میان همسران ذکر شده، استناد می کند و می گوید:

«بسیاری از همسرانی که خواهان طلاق می شوند، از عدم مراعات حقوق زناشویی شکایت دارند. این حقوق می تواند شامل حقوق مالی و مادی و جنسی و عاطفی باشد.

هر انسانی حقوق طبیعی و ابتدایی دارد که به سبب عنصر حیات برای او ثابت می شود. افزون بر این عنصر ازدواج نیز حقوقی را در کنار تکالیف برای او ثابت می کند که اگر به این دو دسته از حقوق پاسخ مناسب داده نشود و یا ضایع گردد، عامل اختلاف و جدایی خواهد بود.»

این پژوهشگر در ادامه به گزارشگر کیهان می گوید: «اگر شوهری از همسرش توقع و انتظاری دارد و آن را حق خود می شمارد و تکلیفی بر گردن زن خویش دارد، در مقابل برای زن نیز حقوقی است که به عنوان تکلیف بر عهده شوهر می باشد. بنابراین در برابر هر حقی، تکلیفی است، چنان که در برابر هر تکلیفی، حقی ثابت است. عدم مراعات حقوق از سوی هر یک از همسران می تواند عدم مراعات تکالیف ازسوی دیگری را به دنبال داشته باشد. از این رو خداوند از همسران می خواهد تا حقوق دیگری را رعایت کنند تا آنان نیز به نوبه خود به تکالیف خویش اقدام کنند.»

در بندی در ادامه تصریح می کند:«البته خداوند چون نظام خانواده را براساس عنصر عواطف و احساسات طبیعی و غریزی تعریف می کند، بیش از آن که به حقوق توجه دهد و بر آن تاکید کند، بر عامل احسان و عفو توجه می دهد؛ زیرا نظام خانوادگی که بر پایه مهر و محبت و احساس و عاطفه شکل گرفته و برای پاسخ گویی به این بخش از نیازهای بشری به وجود آمده، نمی تواند تنها بر پایه حقوق و قانون و تکالیف قوام یابد. از این رو احسان و عفو و گذشت به عنوان مبنای اصلی بنیاد خانواده مطرح شده است؛ چون انسان تنها در سایه احسان و عفو و گذشت است که می تواند به آرامشی دست یابد که هدف ازدواج و مقصود آن است.»

● مراکز مداخله در خانواده

وقوع هر مورد طلاق بنابر هر دلیلی در جامعه به مثابه بروز چند آسیب اجتماعی است و این امر خانواده را تحت تاثیر قرار می دهد، که در این راستا مسئولان دستگاههای ذیربط باید به تدبیر راهکار اصلی کاهش طلاق بیندیشند و با ایجاد مراکز مشاوره و آموزشهای قبل از ازدواج، جوانان را در مقابل این آسیب اجتماعی واکسینه کنند.

سیدحسن موسوی چلک، مدیرکل دفتر امور آسیب دیدگان اجتماعی سازمان بهزیستی در گفت وگو با سرویس گزارش روز کیهان با اشاره بر این موضوع که تحولات محیطی و تغییر و تنوع شتابزده در ساختار و فرهنگ جوامع، تاثیرات زیادی نیز بر خانواده و کارکرد آن داشته است بطوریکه عوامل خانوادگی و اجتماعی علاوه بر عوامل فردی در ایجاد و گسترش آسیب ها نقش پررنگ تری را بیش از گذشته ایفا می کند خاطرنشان می سازد: «چنانکه تحقیقات انجام شده در ایران در دهه های اخیر بیانگر رابطه معنادار بین گسیختگی خانوادگی و بزهکاری جوانان است، روابط والدین با یکدیگر و با فرزندان در پرورش عاطفی و اجتماعی جوانان نقش موثری داشته و ناسازگاری زناشویی والدین می تواند موجب گرایش فرزندان به آسیب های اجتماعی گردد. همانطور که می بینیم ناسازگاری والدین و احیانا جدایی و طلاق والدین می تواند موجب گردد فرزندانی با آسیب های روانی گوناگون در جامعه ظاهر گردندو همچنین انسانهایی را وارد چرخه زندگی اجتماعی نماید که با انواع آسیب های اجتماعی بار و هزینه مضاعفی را بر دوش جامعه تحمیل نماید که حیات، پویایی و موفقیت خانواده در وهله اول و اجتماع را در وهله بعدی به مخاطره انداخته و یا زائل گرداند و تحت چنین شرایطی نیاز به افراد متخصصی است که طی یک برنامه مدون حتی الامکان از بروز این پدیده جلوگیری نماید و در صورت لزوم زوجین را به انجام یک طلاق موفق که کمترین آسیب را ایجاد نماید هدایت کند.» وی می گوید: «در حال حاضر کارشناسان و مشاوران مراکز «مداخله در خانواده به منظور کاهش طلاق» در ۱۳۰ مرکز در سراسر کشور این مهم را با همکاری قوه قضائیه برعهده گرفته اند.»

وی در ادامه به آماری از مراجعین به این مراکز اشاره می کند و می گوید: «۳۸۹۵۷ مورد پذیرش اولیه در مراکز مداخله در خانواده به منظور کاهش صورت گرفته که پرونده ۲۹۵۷۹ نفر از آنها که مراجعات بعدی داشته اند در حال حاضر مدنظر قرار گرفته است. بیشترین تعداد مراجعین را زوجین ارجاعی از دادگستری و شورای حل اختلاف حدود ۷۲درصد در بر می گیرد و این نکته از یک طرف نشان دهنده همکاری خوب قضات دادگاه های خانواده است و از طرف دیگر عملکرد تخصصی کارشناسان این حوزه می باشد که موجب جلب اعتماد آنها گردیده است تا درصد نسبتا بالایی از مراجعین طلاق را به مراکز مداخله در خانواده ارجاع دهند، همچنین ۲۳درصد از مراجعین به صورت خود معرف مراجعه نموده اند که باز هم نشان دهنده عملکرد خوب کارشناسان در سطح کشور است که موجبات شناساندن این فعالیت را فراهم نموده اند.»

بر طبق آمار این مراکز ۴۴درصد درخواست کننده طلاق، زنان هستند که این نکته می تواند به دلیل اقتضاء شرایط اجتماعی نشانگر آگاهی بیشتر آنان از حقوق خود نسبت به گذشته باشد و یا اینکه به نسبت سال های پیش از قبح طلاق به خصوص در نزد زنان کاسته شده و راحت تر اقدام به طلاق می نمایند.

وی با اشاره به اینکه با در نظر گرفتن تحصیلات زوجین می توان مشاهده کرد که با افزایش تحصیلات، میزان مراجعه به مرکز کاهش یافته است می گوید: «کمترین تعداد مراجعین در هر دو جنس به افراد دارای مدرک لیسانس به بالا و بالاترین تعداد مراجعه به افراد دارای تحصیلات دبیرستان و راهنمایی متعلق است گویی داشتن تحصیلات بالاتر و کسب دانش عمدتا در انتخاب آگاهانه تر افراد موثر است همچنین امکان دستیابی به امکانات اجتماعی را - که در بسیاری از موارد بر هم زننده روابط خانواگی است - برای این قشر سهل الوصول تر می نماید.»

براساس آمار های موجود بیشترین تعداد مراجعه را مردان کاسب ۲۲% و کارگر ۲۰% به مراکز داشته اند، از بین کل مراجعین ۱۶% مردان بی کار بوده اند اما در مورد شغل زنان باید گفت که زنان خانه دار با ۶۵% بیشترین تعداد مراجعین به مراکز کاهش طلاق را به خود اختصاص داده اند و پس از آن زنان کارمند با ۸% رتبه دوم را از آن خود کرده اند.

مدیر کل دفتر امور آسیب دیدگان اجتماعی سازمان بهزیستی در ادامه می گوید: «از میان مراجعین به مراکز مداخله در خانواده به منظور کاهش طلاق، ۶۱% از مردان و ۵۴% از زنان بین ۱۸ تا ۳۰سالگی و همچنین ۸% از مردان و حدود ۲۴% از زنان در سن زیر ۱۸ سال اقدام به ازدواج نموده اند و شاید ارقام مذکور گویای این مسئله باشد که این افراد از جهت بلوغ روانی و اجتماعی آمادگی ازدواج را ندارند و به علت ویژگی های خاص جوانی و شاید تجربه کم تصمیم گیری ها و رفتارهای صحیحی نداشتند و زندگی مشترکشان در معرض خطر و انحلال قرا رگرفته است.»

بررسی مهمترین علت درخواست طلاق از دید کارشناسان نشان می دهد که اعتیاد با ۱۵%، دخالت اطرافیان و عدم مسئولیت پذیری همسر با ۵/۸% و عدم تسلط به تکنیک حل مسئله با حدود ۷% سه اولویت اول این علل هستند. از آنجا که این عوامل ارتباط مستقیم با فقدان یا کمبود آموزش مهارت های زندگی چه از طرف خانواده و چه از طرف جامعه دارند لزوم برنامه ریزی همه جانبه برای همه اقشار جامعه و تمام دوران زندگی را نشان می دهد.

موسوی همچنین به راه اندازی اورژانس اجتماعی در سازمان بهزیستی اشاره می کند و می گوید:«خط ۱۲۳ به صورت رایگان و شبانه روزی آماده خدمت رسانی و مشاوره های رایگان به خانواده ها است و امیدواریم این مراکز روز به روز افزایش یابد.»

صدیقه توانا