مدیریت مهاجرت

ایران در عین حال كه یكی از مهاجرپذیرترین كشورهای منطقه است و مدتها از ۳ میلیون پناهنده افغانی و عراقی پذیرایی كرده و كمتر, كشوری مهاجرفرست نیز محسوب می شود, ایرانیان مهاجر در اروپا و آمریكا جمعیت قابل توجهی را تشكیل می دهند تركیب غالب جمعیت ایرانیان مهاجر نیز كه برخی ازآنها از نخبگان كشور محسوب می شوند از نظر اقتصادی فرهنگی و سیاسی حائز اهمیت است

مسأله مهاجرپذیری و مهاجرفرستی موضوع «مدیریت مهاجرت» را برای كشور ما در جایگاه ویژه ای قرار می دهد. با وجود این متأسفانه به نظر می رسد مدیریت مهاجرت به طور جدی در دستور كار مسئولین امر قرار ندارد. با امید به عنایت بیشتر مسئولین در مقاله زیر موضوع مدیریت مهاجرت و حوزه های انسانی آن تشریح شده است، با هم می خوانیم.در سال های اخیر بحث مهاجرت به تدریج در رأس دستور كار بین المللی قرار گرفته و هم اكنون این امر به عنوان یك موضوع بسیار ضروری برای تمامی دولت ها مورد توجه قرار گرفته است؛ صرف نظر از آنكه در گذشته نیز این موضوع یكی از مسایل پیچیده در فرآیندهای مدیریت مهاجرت بوده است، امروزه جریان مهاجرت و جابجایی بسیار دگرگون و پیچیده شده است به طوری كه چرخه مهاجرت به شكل یك جریان دائمی درآمده است. روند جمعیتی، اقتصادی، سیاسی و اجتماعی بیانگر آن است كه دولت ها و جوامع نیازمند تأكید و توجه بیشتر بر امر مدیریت مهاجرت در تمامی ابعاد آن دارند.اگر موضوع مهاجرت به طور اصولی مدیریت شود، مهاجرت در تمامی ملت ها و جوامع می تواند مفید واقع شود. اگر این مسئله بدون مدیریت یا با روش غیراصولی رها شود، می تواند منجر به بیرون ریزی و انفجار مهاجرت انفرادی شود؛ به ویژه قاچاق انسان ها و فعالیت سوداگران افزایش یافته و به عنوان یك عامل اصلی بروز تنش در جامعه ظاهر شود و عدم امنیت و روابط نامناسب این ملیت ها را به دنبال داشته باشد.مدیریت مؤثر مستلزم افزایش اثرات مثبت مهاجرت و كاهش پتانسیل پیامدهای منفی آن است. مسئله اساسی این است كه به طور اصولی این مدیریت، فرصت های مهاجرت ایمن را برقرار نماید و در عین حال احترام به اقوام و ملیت ها تأمین گردد و مرز حكومت ها نیز مقتدرانه حفظ شوند.استراتژی های مدیریت مهاجرت نیازمند آن است كه سیاست های كاربردی و اجرایی را به دنبال داشته باشند، قوانین و مقرراتی كه حقوق و الزامات و وظایف مهاجران را به خوبی تعریف كرده باشند و منافع اقتصادی و اجتماعی اقوام و مسئولیت های دولت را مورد توجه قرار داده و لحاظ نموده باشند.در طی دهه های گذشته، دولت ها به تمركز بر جداسازی عناصر مهاجرت گرایش داشتند و بنابراین استراتژی های خاص آن را به منظور مناسب سازی نیازهای خاص و حمایت از منافع آنان، توسعه داده اند. در برخی موارد، نیازهای نیروی انسانی مهاجر از درجه اهمیت بیشتری برخوردار شده و در دیگر موارد ساخت پناهگاه ها از نیازهای اصلی مهاجرین به شمار آمده است.گرچه، به جهت اثربخشی، استراتژی های مدیریت مهاجرت نیازمند آن است كه مهاجرت را در شكل پیچیده آن تنظیم و اداره نمایند. در طی دهه های گذشته دولت ها به عناصر مجزای مهاجرت تمركز نموده اند. تلاش بر این موضوع باید از روش امروزی خود كه به صورت گسترده عناصر را به طور «مجزا و تمركز غیرمؤثر» به روشی «مفهومی، پیچیده ومحافظه كارانه» تبدیل كرد. در همان زمان، ضروری است كه موضوع سیاست های اساسی را در مهاجرت مشخص كرد. این مأموریت بزرگی است، از آنجا كه شكل مهاجرت از ماهیت سریع و پیچیده ای برخوردار است كه در هر گامی از این راه با شكل تازه ای پدیدار می شود. بیشتر مسئولین دولتی به تازگی استراتژی های پیچیده و منطقی را به منظور مدیریت امور مهاجرت آغاز نموده اند. هنوز نیاز به دستیابی به درك صحیح و بهتری از انگیزه و اولویت های مهاجرت و ایجاد یك زبان مشترك درخصوص مفاهیم مهاجرت، احساس می شود. گفت وگوی مستمر بین دولتمردان امكان تبادل تجربیات و هم چنین به كارگیری راه های جدید و خلاقانه و دستیابی به مدیریت مهاجرت را فراهم می سازد و این امری بسیار ضروری است. در راستای حمایت و تسهیل فعالیت های حمایتی سازمان بین المللی مهاجرت (IOM) و تسهیلاتی كه در زمینه مهاجرت ارائه می نماید، این سازمان ساختار یا چارت تحلیلی را تعریف كرده است كه به «ساختار چهار بخشی» شناخته شده و تصویری از تركیب مدیریت مهاجرتی را نمایان می سازد. این چارت یا ساختار، محدوده و پیچیدگی مهاجرت را عیان ساخته و چهار حوزه اصلی مدیریت مهاجرت را تعریف و مشخص می نماید. این چهار حوزه عبارتنداز:

* مهاجرت و توسعه

* قانونمندی و مهاجرت

* مهاجرت اجباری

* تسهیل مهاجرت

هر یك از این چهار حوزه دارای پارامترها و چالش هایی هستند اما مدیریت نوین مهاجرت بین المللی نمی تواند از طریق تو جه صرف به یكی از ابعاد، به اهداف و سیاست های خود دست یابد.

موضوعات دیگری همچون حفظ و رعایت حقوق، سلامت و بهداشت، جنسیت، اطلاعات عمومی همانند همكاری های منطقه ای و بین المللی كه اساس مدیریت مهاجرت را تشكیل می دهند، نیز از اهمیت خاص خود برخوردارند.بنابراین ساختار چهار بخشی در یك نظر اجزاء استراتژی های مدیریت مهاجرت را مشخص ساخته و هم چنین این چارت به منظور برانگیختن بحث و مذاكره و تبادل نظر نیز طراحی شده است.

موضوع «مهاجرت» به حقایق و چالش هایی در هر یك از چهار حوزه مبحث مدیریت مهاجرت اختصاص دارد و بینشی مرتبط با نحوه دستیابی به سیاست ها و فعالیت های مرتبط با سازمان بین المللی مهاجرت را فراهم می آورد.

مهاجرت و توسعه

مهاجرت و توسعه یكی از مسایل مورد بحث امروزی است. تاكنون در مورد وجه منفی مهاجرت در امر توسعه مذاكرات زیادی انجام شده است و بالعكس در مورد وجوه مثبت و تأثیرات آن.از یك سو، توسعه نیافتگی خود به عنوان یكی از عوامل مهاجرت مطرح است و از سوی دیگر مهاجرت موجب می شود تا كشورهای توسعه یافته شهروندهایی با مهارت های بالای خود را از دست بدهند. علاوه بر مطالب فوق الذكر، مدیریت مهاجرت بین المللی به نحو مناسبی پتانسیل زیادی برای كشورهای توسعه یافته فراهم آورد. پرداخت پول یكی از منابع مهم سرمایه گذاری خارجی برای كشورهای توسعه یافته است كه بر كمك های رسمی توسعه، برتری دارد. در سال ۲۰۰۳ بیش از صد میلیارد دلار پول توسط مهاجران به خانه هایشان (موطن خود) ارسال شده است، كه این اقدام مهاجرین به ثبات اقتصادی كشورهای درحال توسعه كمك كرده است. مقدار كلی پول پرداختی به دلیل انجام معاملات و تجارت های غیررسمی، به میزان ۲ تا ۳ برابر افزایش داشته است. بنابراین مهاجرت می تواند به عنوان عاملی در كاهش فقر و آسیب های اقتصادی در كشورهای درحال توسعه كمك كرده و مؤثر باشند. مهاجرت می تواند برای كشورهای مبدا (فرستنده مهاجر) به دلیل از دست دادن نیروی كار خود، زیان آور باشد، به ویژه اگر نیروهای با بهره وری و كارایی و كیفیت بالای خود را از دست داده باشد كه اصطلاحاً به این پدیده فرار مغزها گفته می شود. گرچه مهاجرانی كه مهارت های خود را در كشورهای مقصد (كشورهایی كه به آنها مهاجرت كرده اند) افزایش داده اند با بازگشت به كشورهای خود و بكارگیری مهارت ها و دانشی كه كسب كرده اند می توانند موجب كاهش تأثیر پدیده فرار مغزها شوند. به عبارتی برای كشور مبداء (كشور فرستنده مهاجر كه نیروی خود را از دست داده اند) موجب جذب مغزها شده و درحقیقت جبران اتفاق فوق الذكر باشد.به علاوه ارسال پول توسط مهاجران برای كشور مبداء می تواند موجب تثبیت توسعه و پیشرفت شود. این چالش تا حد امكان به توسعه مكانیزم هایی كه اثرات منفی مهاجرت (فرار مغزها) را تخفیف داده و موجب تشویق بازگشت نیروهای كارآمد و دوره دیده به كشور مبداء شود را تقویت می نماید.نكته ای كه باید به آن توجه شود آن است كه در فرآیند جهانی شدن، مهاجرت به گونه ای چرخشی افزایش می یابد. در حالی كه بسیاری از مهاجرین به همراه خانواده هایشان جابجایی با هدف اقامت دائم جابجا شده اند، سهم بزرگی را نیز به صورت اقامت موقت خواهند بود. به طور فزاینده ای كشورهای مبدا (فرستنده مهاجر) انتظار دارند كه مهاجرین سرمایه و فرهنگ خود را حفظ نموده و همچنین ارتباطات سیاسی خود را با موطن خود داشته باشند، كه ممكن است راضی ساختن مهاجرین به یكی شدن در كشور میزبان، مشكل به نظر می رسد.

به منظور كسب منفعت از بازگرداندن پول، انتقال مهارت ها و فرصتهای سرمایه گذاری،ضروری به نظر می رسد كه باید بین مهاجرین و كشورهایشان (موطن) حلقه ارتباطی ایجاد و آن را حفظ كرد و با بهره برداری از پتانسیل های موجود در افراد از طریق تشویق به كمك و همكاری های انسانی و مالی به توسعه كشور خود (موطن) كمك نمایند.از طریق پیشرفت های حاصله در تكنولوژی ارتباطات و كاهش در هزینه های سفر، جهانی شدن موجب سهولت در برقراری ارتباط مهاجرین با كشور خود (موطن) شده است، ضمن آنكه از طریق شبكه ها در ارتباطات بین مهاجرینی كه در اقصی نقاط دنیا پراكنده شده اند، پایداری و ثبات را به دنبال داشته است.در گذشته، ایالت ها، استان ها و جوامع بین المللی سیاست های فرموله شده و جداگانه ای را در خصوص فقر، جهانی شدن، امنیت، مهاجران و پناهندگان، با دیدگاه ها و اهداف مختلف تعریف كرده اند. با درنظر گرفتن ارتباطات درونی بین مهاجرت و توسعه در سطوح ملی و بین المللی، از طریق محاسبه ضریب پیوستگی و تناسب بین كمك های انسانی و كمك هایی كه در جهت توسعه ارایه می شوند، به نتایج بهتری می توان دست یافت. سیاست های مهاجرتی در بررسی رابطه درونی بین مهاجرت و توسعه می پردازد مانند تسهیل در بازگشت داوطلبانه افراد و گردهم آوری مجدد آنان بطور موقت یا دائم، بویژه برای افراد ماهر. سایر سیاست ها مربوط به ارسال و انتقال پول و سرمایه به كشور مبدأ مهاجران، كاهش هزینه های این انتقال و سرمایه گذاری در كشور مبدأ توسط مهاجرین می باشد. ضروری است مذاكره و همكاری در سطوح ملی و بین المللی بین دولت ها و آژانس ها صورت گیرد. هدف این است كه از نقش كمك رسانی «مهاجرت» به توسعه پایدار اطمینان حاصل شود چه از طریق انتقال پول و سرمایه ، سرمایه گذاری انتقال مهارت و چرخش افراد نخبه در این شبكه. با متقاعدشدن به این نكته كه مهاجرت بین المللی برای كمك به توسعه پایدار از طریق ارسال پول و سرمایه به كشور مبدأ سرمایه گذاری و انتقال مهارت ها و چرخش نخبگان، ظرفیت لازم را داراست؛ IOM یا سازمان بین المللی مهاجرت از طریق توسعه و بهبود مذاكرات در خصوص سیاست های بین المللی و ارتباط توسعه و مهاجرت در بین تمامی دست اندركاران این مسأله، نقش خود را ایفا می كند.

برنامه فعالیت های سازمان بین المللی مهاجرت (IOM) مشتمل بر موارد زیر است:

- بهبود مدیریت پول به كشور مبدأ (موطن مهاجران)

- ایجاد سرمایه انسانی از طریق برنامه های مهاجرتی

- بازگشت و گردآوری مجدد افراد شایسته در سطوح ملی

- ظرفیت سازی برای دولت ها

- و تقویت و پشتیبانی زنان مهاجر.

تسهیل مهاجرت

دنیای پویای امروزی برای حركت ایمن و مؤثر بین كشورها با حداقل تأخیر با اختیار كامل به توانایی كاركنان، متخصصین، دانشجویان، دانش آموزان، مربیان، گردشگران و سایرین وابسته است، در طی جهانی شدن _ توسعه تجارت و سرمایه گذاری بین مرزها _ صعود ناگهانی در پویایی بین المللی نیروی انسانی را به دنبال داشته است. سقوط هزینه های حمل و نقل و ارتباطات فاصله بین مردم را كوتاه كرده است و كاركنان برای زندگی بهتر به سوی مناطقی كه دسترسی به مشاغل بیشتر و میزان پرداخت بالاتری میسر باشد، حركت می كنند.تعداد كشورهایی كه جریان قانونی نیروی انسانی مهاجر را از طریق اجرای استراتژی ها افزایش دهد یا تسهیل نماید، روبه افزایش است، در پاسخ به فشار مهاجرت، در جهت شناخت نیازهای بازار واقعی به نیروی انسانی و خدمت به اقتصاد فزاینده جهانی به اجرا در می آیند.دینامیسمی موجب می شود تا مهاجران قادر باشند تا ارزش های اقتصادی و اجتماعی ویژه ای را به ارمغان آورند، به ویژه از آنجا كه گرایشات جمعیتی در پروژه برخی كشورها (به دلیل نرخ پایین باروری در آنها)، تبدیل به تقاضای فزاینده ای برای كارگران و متخصصین می شود.گرچه میزان تقاضای مهاجرت برای كارگران مهاجر بالاست و عرضه شغل به مراتب بالاتر، فرصت های قانونی برای نیروی كاری مهاجر محدود است. بخش تجارت نیازمند نیروی تازه استخدام است و نیروی خود را در سراسر جهان جابجا می كنند و در عین حال اشتغال آنان از طریق ساختاری پیچیده اداری و دولتی و زمانبر، امكانپذیر به كار شوند. اغلب ساختارهای فعلی برای استخدام و جابجایی سریع كارگران و متخصصین جوابگو نیست.

---