آیا زنان باید در اولویت مبارزه با مواد مخدر قرار گیرند

امروزه به ویژه در دوران گسست و عبور از دوران پدرسالارانه روابط انسان ها در جامعه ای كه به جز خانواده و دولت نهاد یاریگر دیگری بطور اساسی وجود ندارد وظایف خانواده و جامعه در آشوبی عمیق فرو رفته و بنیان های معرفتی زندگی سالم مجال رشد و نمو ندارند

امروزه به ویژه در دوران گسست و عبور از دوران پدرسالارانه روابط انسان‏ها در جامعه‏ای كه به جز خانواده و دولت نهاد یاریگر دیگری بطور اساسی وجود ندارد وظایف خانواده و جامعه در آشوبی عمیق فرو رفته و بنیان‏های معرفتی زندگی سالم مجال رشد و نمو ندارند. در عوض پدیده دختران فراری، اعتیاد یا بیماریهای روانی رشد فراوان نموده‏اند....

زنان در این میان در فشار مضاعفی فرو رفته‏اند. از یكطرف در الگوی خانواده سالم زن آرامشگر خانواده و پرورش دهنده آن است و دارای وظیفه‏ای بس سنگین است و از طرف دیگر در این واقعیت نازیبای خانواده و جامعه، انسانیت و حقوق اساسی او مرد هجوم قرار گرفته و از ناحیه همین خانواده در آسیب ورطه اعتیاد می‏افتد.

برای بازساری این روابط چاره‏ای جز اولویت دادن بنیان خانواده یعنی زنان نداریم. بر این مبنا باید به تفاوت‏های جنسیتی و متناسب با نیازهای زنان در پیشگیری، درمان و مهاراعتیاد توجه كرد.

در دورانی كه دولت می‏باید تأمین اجتماعی و سازمان‏های غیر دولتی را بعنوان مكمل‏های اساسی در قدرت برای بوجودآوردن پیوندها و یاریگری‏ها متناسب با این دوران سامان می‏داد - خانواده را با انبوه مشكلات دوران گذشته تنها گذاشته است و نقش عمیق خویش در فهم و حل مسایل مردم را فراموش كرده و به ناچار انتقال معضلات و مسایل به حیطه خانواده، افراد خانواده را دچار آسیب‏های فراوان نموده كه راه حل آن هم رعایت هنجارهاست. چرا كه هنجارهای جامعه سنتی جوابگوی انسان مستقل‏تر و رشد یافته‏تر جامعه فعلی نیست، بلكه راه حل رسیدن به سامانی نوین است كه NGOها ابزار آموزش و حلقه پیوند آن هستند.

حقیقت آن است كه در جامعه امروز ساخت خانواده بسرعت دستخوش تغییر می‏شود، جایگاه و نقش‏های افراد و مخصوصاً زنان در حال تحول است و این، در حالی است كه نهادهای دیگر جامعه چون دولت، اقتصاد، آموزش و پرورش و مجموعه قوانین و مقررات حقوق مدنی و... هنوز این تغییرات را تعریف نكرده و با آن هماهنگ نشده است. همین موجب بروز مشكلات و نابسامانیهایی در حیات خانواده و مخصوصاً در زندگی زنان می‏شود، مشكلات و نابسامانیهایی كه به دلیل حل نشدن در مواردی به آسیب‏های اجتماعی منجر می‏شود.

چنانكه ملاحظه می‏شود مسایل بنیانی جامعه ما، ساخت‏ها، نهادها، روابط و هم معرفت‏ها و به دنبال آن عواطف در بسامانی هستند. دراین شرایط بروز مسایل و آسیب‏ها بخصوص سوء مصرف مواد مخدر به عنوان دردناكترین آسیب پیش می‏آید. دكتر فریبرز رئیس دانا می‏گوید: انسان‏ها به ابزار دردها، آرزوها، نیازها و آمالشان احتیاج دارند. همه انسان‏ها به این مسایل احتیاج دارند، حتی انسان هایی كه ما فكر می‏كنیم آزادی به هیچ دردشان نمی‏خورد و فقط باید به آنهانان رساند - گرسنه‏ترین اقشار جامعه هم به این حداقل آزادی نیاز دارند تا داد بزنند آی مردم من گرسنه‏ام، یك نفر نان من را از سفره‏ام بر می‏دارد... من آرزو می‏كنم شیشه‏ها بشكند ولی نبینم كه سر كوچه یك جوان ایرانی آن طور مچاله شده و ازشدت آلوده شدن به مواد مخدر دارد زمین را می‏بوسد... ما با پدیده‏ای كه من اسمش را شورش سفید یا شورش بی صدا گذاشته‏ام یعنی خودویرانگری مواجه هستیم.

در مدل زندگی سالم زن آرامشگر خانواده و پرورش دهنده نسل است و قاعدتاً جامعه می‏بایست توجه بیشتری در حفظ كرامت انسان‏ها و رفع ظلم و تبعیض و محرومیت كه زمینه ساز اساسی اعتیاد هستند، بخرج می‏داد اما چنین نشد.... الگوی شروع اعتیاد در زنان ناشی از روابط نزدیك و صمیمانه یعنی بیشتر از طریق همسر خود معتاد می‏شوند. در تحقیق جامع در یك جمعیت نمونه ۱۴۵۶ نفر، ۹۷ نفر یعنی ۶.% رازنان معتاد تشكیل می‏دادند.

نزدیك به نیمی از معتادان زن نخستین بار پیشنهاد مصرف مواد مخدر رااز سوی اعضای خانواده و بستگان خویش دریافت كرده‏اند. بیش از نیمی از معتادان نخستین بار در منزل اقدام به مصرف مواد نموده‏اند. در مورد عوامل شروع مصرف مواد مخدر در میان زنان، بیش از نیمی از زنان عوامل فردی را ذكر كرده‏اند كه شامل (دردهای جسمانی، كسب لذت، كنجكاوی،كبود روابط عاطفی، شكست عشقی و مشكلات روانی) را شامل می‏شود. و بعد به به عوامل خانوادگی (تنش‏ها و مشكلات موجود در درون خانواده، عدم كنترل و نظارت اعضای خانواده بر رفتارهای آنان)، مسایل اجتماعی (در دسترس بودن مواد، فشار دوستمان) اشاره كرده‏اند. در زنان عوامل فردی نقش بارزی در سوق دادن زنان به سوی مصرف مواد مخدر دارد و در مردان عوامل اجتماعی.

اعتیاد زنان علاوه بربیماری‏های سوء تغذیه، فشار خون بسیار بالا و سرطان، آنان را در معرض بیماریهای خطرناكی مانند هپاتیت و ایدز قرار می‏دهد. زنان معتاد در مقایسه با مردان احتمال بیشتری دارد دچار ایدز و دیگر بیماریهای ناشی از روابط جنسی شوند و در مقایسه با دیگر زنان احتمال بیشتری وجود دارد كه به بیماری زنانه و معضلات آن دچار شوند. در باره موانع درمان به این نكته اشاره می‏كند كه زنان بر اساس نگرش‏های اجتماعی وفرهنگی به اعتیاد اغلب به دلیل اعتیادشان نسبت به مردان معتاد انگ منفی‏تر زده می‏شوند. نگرش اجتماعی درباره ناپسند بودن اعتیاد زن یك مانع عده در درمان آن‏ها به حساب می‏اید همچنین مراقبت از بچه مانعی دیگر برای درمان آنهاست، این در حالی است كه زنان نسبت به مردان احتمال كمتری دارد كه از خانواده و دوستان برای ترك مواد حمایت دریافت كنند و از آنجایی كه اغلب برنامه‏های درمانی برای مردان تنظیم شده ناخواسته به علت تشریفات زائد اداری، موانع مالی و فقدان حساسیت درباره اعتیاد زنان موانعی را برای آنان ایجاد می‏كند و ازلحاظ موانع روانی درمان درونی كردن این عقیده كه اعتیاد یك سقوط اخلاقی است در زنان موجب اجتناب آنان از درمان می‏شود. و نیز از آن‏جایی كه زندگی بدون مواد مستلزم تغییرات عمده در سبك زندگی است و ایجاد چنین تغییراتی مشكل و دشوار به نظر می‏رسد بنابراین مقاومت در برابر تغییر یك مانع دیگر در راه درمان است. به طور كلی می‏توان نتیجه گرفت برنامه‏های موفقیت‏آمیز درمان باید با اولویت قرار دادن به زنان از تفاوت‏های عمده جنسیتی متأثر باشد و این معنا را در برنامه‏های جامع درمان، پیشگیری و مهار اعتیاد لحاظ كند تا به نیازهای ویژه زنان و دختران معتاد پاسخ دهد.

فهرست منابع:

آباذری، یوسف. فروپاشی اجتماعی تهران، آفتاب، شماره ۱۹، ۱۳۸۱

افروز، غلامعلی همسران برتر تهران، انتشارات انجمن اولیاء و مربیان، چاپ دوم، ۱۳۷۸

خراسانی، علیرضا، تأثیر شكاف‏های اجتماعی بر تغییر رفتار... اطلاعات سیاسی و اقتصادی ش ۱۳۱-۱۳۲، ۱۳۷۷

رییس دانا - فریبرز. اقتصاد و مواد مخدر در ایران تهران - یاس نو، شماره ۲۲۵، ۱۳۸۲

رحمتی، محمد مهدی، عوامل مؤثر در شروع مصرف مواد مخدر، با اشاره به وضعیت معتادان زن تهران اعتیاد پژوهی، شماره اول، ۱۳۸۱

صفری، فاطمه، اعتیاد و زنان: تفاوت‏های جنسیتی درباره استعمال مواد مخدر و درمان آن تهران،مجله اعتیاد پژوهشی، شماره دوم، ۱۳۸۲

عزیزی، عبدالرضا،پیشگیری و درمان اعتیاد مشهد، چاپخانه آستان قدس رضوی، انتشارات چهارم ۱۳۸۱

مدنی، سعید، اعزام به جزیزه دور باطل برنامه‏های كنترل مواد مخدر تهران، یاس نو، شماره ۱۷۵، ۱۳۸۲.