خوش بیاری , بد بیاری

چالش های صنعت نفت جهان زیاد شده اند, اما همچنان نفت پیشتاز عرصه انرژی است

صنعت جهانی نفت طی سال‌های اخیر تحولات متعدد و گوناگونی را در حوزه‌های مختلف شاهد بوده است. نوسانات شدید قیمت حامل‌های انرژی – به خصوص نفت و گاز - طی ده سال اخیر که موجب رونق و رکود متناوب سرمایه ‌گذاری‌ها در بخش اکتشاف منابع و تولید این محصولات شده‌اند،

کاهش رشد اقتصاد جهانی در دوره‌های مختلف که چشم‌انداز فعالیت‌های صنعت نفت را دستخوش عدم اطمینان بالایی ساخته، فناوری‌های جدید در حوزه استفاده از انرژی‌های نو و تجدید پذیر و رقابتی که صنعت نفت از این ناحیه با آن روبه‌رو است و در نهایت، توجه جدّی به مقولات زیست‌ محیطی و وضع مالیات بر سوخت‌های فسیلی و آلاینده در کشورهای صنعتی که تعدیل تقاضای این حامل‌های انرژی را به همراه دارد، مجموعاً مسایلی‌اند که صنعت نفت در حوزه کلان با آنها روبه‌رو است.

در عین حال، پُررونق‌ترین صنعت جهان از مزیت‌هایی در حوزه فعالیت‌های خود برخوردار است. انرژی‌‌های فسیلی (نفت و گاز) همچنان کالاهایی‌اند که عنوان اولین کالاهای تجاری دنیا را هم در بُعد حجم و هم در بُعد ارزش به خود اختصاص داده‌اند و این مسأله، به خودی خود گویای یکی از مهمترین مزایای این صنعت است. البته در سال‌های اخیر، به ندرت مطالعات جامعی در خصوص مهمترین چالش‌ها و فرصت‌های صنعت نفت در سال‌های آتی انجام شده‌اند. با این حال، انجام چنین مطالعاتی، سهم بسزایی را در ترسیم راهبردهای بهینه صنعت در سال‌های آینده به منظور کسب مزیت‌های رقابتی در حفظ جایگاه فعلی و توان رقابت با حامل‌های نوین انرژی خواهد داشت.

● ده چالش عمده صنعت نفت

یکی از تازه‌ترین مطالعات انجام شده در زمینه چالش‌های فراروی صنعت نفت تا سال ۲۰۱۳ که اخیراً توسط یکی از مؤسسات مطالعاتی بریتانیا منتشر شده، نشان می‌دهد دسترسی به ذخایر نفت و گاز، محدودیت‌های سیاسی ایجاد شده و رقابت شدید موجود بین شرکت‌های بزرگ نفتی، مهمترین چالش‌های صنعت نفت جهان در دوره مورد مطالعه‌اند. این چالش به گفته مدیران ارشد شرکت‌های بزرگ نفتی، ناشی از توسعه نقش دولت در کشورهای دارای منابع نفت و گاز است.

عدم اطمینان در تنظیم سیاست‌های حوزه انرژی، چالش دیگر مورد اشاره در گزارش مزبور است. تحولات و رویدادهایی که منجر به تغییر سیاست‌های دولت‌های بزرگ در طرف عرضه و تقاضای انرژی شده‌اند، طی سال‌های اخیر روند فزاینده‌ای به خود گرفته‌اند. نشت نفت از دکل نفتی Deepwater Horizon متعلق به شرکت بریتیش پترولیوم در خلیج مکزیک در سال گذشته، موجب شد زمینه طرح موضوع بازنگری جدّی قوانین مربوط به حفاری در آب‌های عمیق ایالات متحد در میان سیاست گذاران کنگره و سنا فراهم شود. از سوی دیگر، بروز حادثه زلزله و سونامی متعاقب آن در ژاپن، نگرانی‌ها را در خصوص توسعه سهم انرژی هسته‌ای در سبد انرژی مصرفی کشورهای صنعتی افزایش داده و موجب شده تقاضا برای سوخت‌های فسیلی و به خصوص گاز طبیعی به عنوان سوخت اولیه برای تولید برق، مجدداً به گزینه‌ای عمده در این بخش تبدیل شود. برخی از کشورهای صنعتی، برنامه‌های خود را برای توسعه سهم بخش هسته‌ای در تأمین سبد انرژی ملی تعدیل کرده‌اند و برخی دیگر نیز برنامه‌های اجرایی برای تعطیلی نیروگاه‌های هسته‌ای ارایه نموده‌اند. مجموع تحولات فوق، سیگنال‌های مختلف و بعضاً متضادی را به سیاست گذاران حوزه انرژی ارسال می‌‌کند و افزایش عدم اطمینان را در تصمیم‌گیری‌های این بخش به همراه دارد.

کنترل هزینه‌ها، چالش‌ بعدی مطرح در چشم‌انداز آتی صنعت نفت است. اختلاف بین هزینه تولید نفت و گاز در مناطق مختلف و پایان دسترسی به نفت آسان با هزینه تولید پایین، از دیگر مشکلات موجود در این حوزه‌اند. شرکت‌ها در حالی باید به رقابت با یکدیگر بپردازند که هر یک به منابع مختلفی از نظر هزینه تولید دسترسی دارند و همین نکته در سطح کلان صنعت انرژی قابل مشاهده است. هزینه تولید انرژی‌های جایگزین با توسعه فناوری‌های مربوطه در حال کاهش تدریجی است، در حالی که صنعت نفت، مخازن بزرگ و عمده خود را تدریجاً از دست می‌دهد و بیشتر مخازن، نیمه دوم عمر خود را طی می‌کنند که در آن، علاوه بر کاهش تولید، افزایش هزینه‌‌ها نیز قابل پیش‌بینی است.

بدتر شدن شرایط مالی در سپر عمومی اقتصاد بین‌الملل، صنعت نفت را همانند سایر صنایع تحت فشار قرار می‌دهد. نوسانات متوالی در هزینه‌های اِعمال شده از سوی دولت‌ها بر شرکت‌های نفتی، ریسک حوزه عملکرد مالی را افزایش می‌دهند.

سایر چالش‌های مورد اشاره در چشم‌انداز کوتاه مدت صنعت نفت شامل مسایل ایمنی و زیست‌ محیطی، کمبود نیروی انسانی ماهر و متخصص در این بخش، نگرانی‌های ناشی از تغییرات اقلیمی در سطح کره زمین که محدودیت‌هایی را برای فعالیت‌های صنعت نفت به دنبال داشته‌اند، نوسانات قیمت و رقابت از ناحیه فناوری‌های جدید از دیگر چالش‌های عمده مطرح شده برای صنعت نفت در بررسی‌های انجام شده‌اند.

● شانس و اقبال نفت

مهمترین فرصت‌های فراروی صنعت نفت، بر اساس مطالعات انجام شده را می‌توان به صورت زیر برشمرد:

▪ منابع نامتعارف نفت و گاز مانند شن‌های نفتی و یا منابع گاز شِیل‌ (Shale) و منابع نفت و گاز متعارف در مناطق جغرافیایی خاص

▪ چشم‌انداز جهانی افزایش تقاضای انرژی بر اساس روندهای موجود

▪ مشارکت شرکت‌های بین‌المللی نفتی با شرکت‌های ملی نفت و گاز به نمایندگی از دولت‌های دارنده منابع

▪ سرمایه ‌گذاری در حوزه پژوهش و توسعه و امکان دسترسی بیشتر به منابع

▪ مشارکت‌های فرامرزی و راهبردی در صنعت مانند مشارکت با صنایع خودروسازی یا شرکت‌های تکنولوژی محور در سرمایه ‌گذاری مشترک در زمینه تولید خودروهای پاک‌تر و کاربرد منابع جدید انرژی

▪ ائتلاف‌ها و ادغام شرکت‌های کوچک در یکدیگر با هدف دستیابی به ظرفیت‌های جدید.

نگاهی مقایسه‌ای به تأثیر چالش‌ها و فرصت‌های پیش روی صنعت نفت نشان می‌دهد تهدیداتی که صنعت نفت در حوزه چالش‌ها با آنها روبه‌رو است، به مراتب بیش از مزیت‌هایی‌اند که فرصت‌های آتی در اختیار این صنعت قرار خواهند داد. محدودیت در منابع نفت و گاز و افزایش هزینه‌های تولید هر واحد نفت و گاز در شرایطی که صنعت نفت با رقابت سختی از ناحیه سایر حامل‌های انرژی پاک و تجدید پذیر روبه‌رو است، به خودی خود چشم‌اندازی عمدتاً چالشی را برای صنعت نفت ترسیم می‌کند.

با همه این اوصاف، وضعیت کنونی صنعت نفت جهان در آرامش به سر می‌برد. این آرامش می‌تواند "آرامش قبل از طوفان باشد." تحلیل‌گر ارشد بانک آمریکایی گلدمن سَکس در این زمینه معتقد است بازار نفت در آستانه جهش تازه‌ای در قیمت‌ها قرار دارد. آریون مورتی اعلام کرده روند کنونی بازار نفت، مشابه پیش از جهش قیمت‌ها در سال‌های ۲۰۰۷ و ۲۰۰۸ است. این موضوع حکایت از آن دارد که در شرایط کنونی اقتصاد جهان، نفت هنوز به مثابه عاملی مهم در محاسبات بین‌المللی است. نفت هنوز اثر گذار است و علیرغم تمام تلاش‌هایی که کشورهای دنیا به منظور کاهش وابستگی‌های خود به آن دارند، نمی‌توان تأثیر نفت را نادیده گرفت.

به گفته مورتی، کاهش ذخایر نفت خام کشورهای مصرف کننده و رشد ناامید کننده تولید این کالا، سبب کاهش فاصله عرضه و تقاضای نفت شده و زمینه را برای رشد قیمت‌ها فراهم کرده است. به اعتقاد وی، بازار فیزیکی نفت نشان می‌دهد وضعیت کنونی، مشابه روند افزایشی بازار نفت در سال ۲۰۰۷ میلادی است که منجر به جهش تقاضا محور بهای نفت در سال ۲۰۰۸ شد.

مورتی معتقد است عرضه نامطلوب، تقاضای زیاد، اُفت شدید ذخایر و محدودیت ظرفیت اضافی تولید نفت، مهمترین شباهت‌های وضعیت کنونی و وضعیت سه سال پیش‌اند و در حال حاضر در فشرده‌ترین وضعیت بازار از اوایل سال ۲۰۰۸ میلادی تاکنون هستیم.