دل های سپید پشت شیشه های سیاه

روشندلان ثابت کرده اند دل روشن برای دیدن ریزترین ذرات عالم هم نیازی به چشم سر ندارد آنها نشان داده اند اگر چراغ دل خاموش باشد, چشم سر از همه زیبایی های جهان, جز یک تابلوی تکراری و همیشگی, چیز دیگری نخواهد دید

روشندلان ثابت کرده‌اند دل روشن برای دیدن ریزترین ذرات عالم هم نیازی به چشم سر ندارد. آنها نشان داده‌اند اگر چراغ دل خاموش باشد، چشم سر از همه زیبایی‌های جهان، جز یک تابلوی تکراری و همیشگی، چیز دیگری نخواهد دید. آنها دنبال ترحم نیستند چرا که ترحم را دیدگان ظاهربینی می‌خواهد.

آنها خود ترحم می‌کنند به حال کسانی که در کوچه‌های بیهودگی وقت می‌گذرانند. این روشندلان نیازی به چراغ ندارندبلکه با دیده بینای دل خود انسان را می‌جویند.

آمارهای جهانی می‌گوید در هر ۵ ثانیه یک نفر و در هر دقیقه نیز یک کودک در جهان نابینا می‌شود. براساس آمار سازمان بهداشت جهانی در حال حاضر ۱۶۱ میلیون نفر از جمعیت جهان دچار اختلالات بینایی هستند که از این تعداد ۱۲۴ میلیون نفر را افراد کم‌بینا و ۳۷ میلیون نفر را نابینایان تشکیل می‌دهند که یک میلیون و ۴۰۰ هزار نفر از این نابینایان، کودکان زیر ۱۵ سال هستند و ۸۰ درصد آنان نیز بالای ۵۰ سال دارند.

اگر بخواهیم وضع کشور خودمان را بگوییم باید گفت متاسفانه آمار دقیقی از تعداد نابینایان در کشور وجود ندارد. اما اگر مبنا را بر آمارهای جهانی بگذاریم براساس درصدهای جهانی پیش‌بینی می‌شود در ایران بیش از ۴۰۰ هزار نفر نابینا و کم بینا وجود داشته باشند.

آمارهای سازمان بهزیستی گویای آن است که تعداد نابینایان شناسایی شده در کشور حدود ۷۶ هزار نفر است. در حال حاضربهزیستی با امکانات و اعتباری که در اختیار دارد تنها توانسته حدود ۳۴ هزار نابینا و کم‌بینا را تحت پوشش قرار دهد و به آنان خدمات وسایل کمک توانبخشی مانند عصا، آموزش جهت‌یابی، لوح و قلم و... ارائه کند.

براین اساس می‌توان برآورد کرد نابینایان تحت پوشش بهزیستی ۵۰ درصد شناسایی شده و ۱۲ درصد کل نابینایان کشور را تشکیل می‌دهند.

نابینایی درجه‌های بسیار گوناگونی دارد. برخی هرگز نور را نمی‌بینند؛ بعضی دیگر فقط می‌توانند نور را از تاریکی تشخیص دهند. در میان نابینایان عده‌ای هم هستند که از دید ناچیزی برخوردارند.

درصد اندکی از نابینایان نیز کور مادرزاد هستند. از سوی دیگر کاهش دید، ۲۰ درصد میانسالان را تحت تأثیر قرار می‌دهد.

کاهش دید معادل نابینایی کامل نیست. نابینایی به این معنی است که دقت بینایی فرد با اصلاح عدسی ، بهتر از ۲۰.۲ نبوده یا میدان بینایی او بسیار محدود شده و به کمتر از ۲۰ درجه رسیده است.

هر کس ممکن است به کاهش دید مبتلا شود، چون نابینایی علت‌های متفاوت و مختلفی دارد. بیماری‌ها و صدمات مختلفی می‌توانند باعث کاهش دید شوند. به دلیل این‌که بیماری‌هایی مثل آب سیاه، آب مروارید و تخریب ماکولای چشم در افراد مسن بیشتر دیده می‌شود.

نابینایی در اثر بیماری‌های عمومی مختلف جسمی نیز رخ می‌دهد. نابینایی در افراد مبتلا به دیابت دیده می‌شود که براحتی قابل پیشگیری است. نابینایی پس از تولد بیشتر بر اثر بیماری‌های چشمی رخ می‌دهد.

مننژیت هم ممکن است عامل کوری باشد. حادثه و انفجار، دو عامل دیگر برای نابینا‌شدن هستند. در کشورهای در حال توسعه غالبا بیماری‌های عفونی علت کوری هستند.

علت نابینایی در کشور ما از حالت جهان سوم که بیشتر بیماری‌های عفونی است خارج شده و هر روز به آمار کشورهای صنعتی که بیماری‌های چشمی شبکیه در بالغین است نزدیک‌تر می‌شود ولی درحال حاضر ژنتیک و در راس آن بیماری‌های شبکیه ژنتیکی در اطفال بالاترین آمار مربوط به نابینایی هستند. مشکلات ژنتیکی که در راس آنها بیماری‌های شبکیه قرار دارد عمدتا در اثر ازدواج‌های فامیلی به وجود می‌آیند.

● روزی برای بهتر دیدن

فقدان بینایی باعث مشکلات زیادی می‌شود که هم بر روی فرد و هم بر روی خانواده او تأثیرگذار است و باعث به وجود آمدن، مشکلات اجتماعی و اقتصادی برای کشورها می‌شود.

در سال ۱۹۵۰، سازمان آموزشی، علمی، فرهنگی ملل متحد (یونسکو) و شورای جهانی نابینایان در جلسه‌ای مشترک، قانون عصای سفید را بررسی و تصویب کردند و روز ۱۵ اکتبر برابر با ۲۳ مهر ماه را روز جهانی عصای سفید یا روز جهانی ایمنی نابینایان اعلام کردند.

از آن هنگام هر ساله روز جهانی نابینایی در ۱۵ اکتبر (۲۳ مهر ماه) هر سال با هدف توجه به مشکل نابینایی در سطح جهان برگزار می‌شود.

بزرگداشت این روز در واقع اقدام جهانی مشترکی است از طرف آژانس بین‌المللی پیشگیری از نابینایی، سازمان بهداشت جهانی و بعضی سازمان‌های غیردولتی بین‌المللی و هدف آن از بین بردن نابینایی قابل پیشگیری تا سال ۲۰۲۰ است.

روز جهانی نابینایی فرصتی است تا اطلاعات فعالیت‌های انجام شده توسط سازمان بهداشت جهانی و فعالیت‌هایی که در کشورهای مختلف انجام شده است جمع‌آوری شده و در مجموع بتواند راه‌حل مناسبی برای پیشگیری از این مشکل در سراسر دنیا اتخاد شود و از طرفی در هر کشوری بتواند امکاناتی را برای نابینایان به‌وجود آورده تا این گروه نیز بتوانند از امکانات موجود بهره برده و به نحو مطلوب به زندگی خود ادامه دهند.

● نشانه سپید

عصای سفید نابینا نشانه حق و قدرت او و بیانگر درخواست احترام و راهنمایی گرفتن است. تاریخچه این عصا به اوایل قرن گذشته باز می‌گردد. در سال ۱۹۲۱ میلادی عکاسی انگلیسی با نام جیمز بیگز که در اثر سانحه بینایی خود را از دست داده بود، برای در امان بودن از خطر وسائل نقلیه که در خیابان‌های اطراف محل زندگی وی در حال رفت و آمد بودند، ابتکار استفاده از عصا به رنگ سفید که براحتی برای همگان قابل دید باشد را به کار برد.

از آن زمان این سمبل و نشانه فراگیر شد. پس از آن دو نفر از برجسته‌ترین محققان‌ آمریکایی به نام‌های دکتر ناول‌ پری، ریاضیدان و دکتر جاکوپس تن ‌بروک، حقوقدان توانستند قانونی‌ را در پانزدهمین روز از ماه اکتبر به عنوان قانون عصای سفید به تصویب برسانند و این روز را به عنوان روز جهانی نابینایان نامگذاری کنند. در این قانون کلیه حقوق اجتماعی فرد نابینا به عنوان عضوی از یک جامعه متمدن انعکاس یافته است.

● محیط نامناسب

در بسیاری از شهرهای ایران حتی اگر چهار چشم هم داشته باشی بعید است داخل یک چاله در پیاده‌رو یا خیابان نیفتی. با این اوصاف تکلیف کسانی که مشکل بینایی دارند دیگر روشن است. در کشورهای پیشرفته در اکثر خیابان‌ها و مکان‌های عمومی معابر ویژه نابینایان وجود دارد. همچنین د‌ر اکثر تقاطع‌ها و کنار خطوط عابر پیاد‌ه د‌ر کشورهای توسعه‌ یافته صد‌ای زنگی ملایم هنگام سبز شد‌ن چراغ بلند می‌شود و با شنید‌ن صد‌ای این زنگ‌ها عابران نابینا به راحتی می‌توانند‌ مسیر را بپیمایند‌.

در برخی کشورها برای تسهیل در عبور امن و بی‌خطر نابینایان از عرض خیابان سامانه مجهز به بلندگو برای اعلام وضعیت چراغ راهنمایی به شخص نابینا نصب شده است و نوع سیگنالی از دستگاه برای فرد نابینا پخش می‌شود که در حالات مختلف چراغ راهنمایی (سبز، زرد، قرمز) تفاوت دارد. این صدا به نابینا کمک می‌کند تا با تشخیص جهت پخش صدا، خود را به محل نصب دکمه فشاری برساند و با فشار دادن دکمه درخواست خود را برای عبور از عرض خیابان اعلام کند.

پس از چند ثانیه، چراغ راهنمایی سواره‌رو قرمز و چراغ عابر پیاده برای نابینا سبز می‌شود. البته همزمان، صدای سیگنال بلندگوی دستگاه متناسب با وضعیت جدید تغییر می‌یابد و فلش تعبیه شده روی دکمه فشاری با لرزش خود به نابینا کمک می‌کند تا با لمس آن از جهت مناسب برای عبور از عرض خیابان مطلع شود.

اما در کشور ما وضعیت بسیار نامناسب است. وجود چاله‌های متعدد در خیابان‌ها، ناهمواری‌ها و پستی و بلندی‌های پیاده روها و کوچه ها، پله‌های زیاد مقابل در ورودی ادارات و شرکت‌ها راه را برای تردد نابینایان ناهموارتر کرده است.

البته وسایل حمل و نقل عمومی نیز وضعیت بهتری نسبت به خیابان‌ها و اماکن عمومی ندارند.

در واقع نامناسب بودن محیط شهری، نابینایان را در استفاده از خیابان‌ها و فضای عمومی مانند پارک‌ها و حضور فعال و پررنگ در اجتماع محروم کرده است و در عمل آنها را به خانه‌نشینی و دوری گزیدن از اجتماع ترغیب می‌کند.

البته بتازگی اقدامات مثبتی در این زمینه در برخی شهرها از جمله تهران صورت گرفته است. اختصاص یک مسیر ویژه در پیاده‌روهای شهر برای نابینایان کار مثبتی است که صورت گرفته، اما زمانی بهتر می‌شود که مردم هم رعایت حال نابینایان را بکنند و روی آن نایستند یا وسیله یا هر چیزی که مانع حرکت یک نابینا شود مثل موتور و دوچرخه را در مسیر قرار ندهند.

ضمن آن‌که بسیاری از این مسیرها با مصالحی ساخته شده‌‌اند که هنگام راه رفتن آنقدر به کف پا فشار می‌آورند و آسیب می‌رسانند که فرد نابینا را وادار می‌کنند تا از این مسیر خارج شده و روی سطح معمولی کف پیاده‌رو به راهش ادامه دهد.

در برخی چهارراه‌ها نیز دستگاه‌های پوش باتن نصب شده است اما به علت این‌که اطلاع‌رسانی خوبی نشده است. افراد در سر تقاطع‌ها یا هنگام عبور از خیابان صدای بوق دستگاهی را می‌شنوند اما نمی‌دانند مربوط به این دستگاه است.

● مشکلات ازدواج

بحث ازدواج دختران و پسران نابینا جزو آن‌دسته از مشکلاتی است که هنوز هم لاینحل باقی مانده است. مسوولان مرکز نابینایان رودکی معتقدند شاید تنها ۲۰ درصد زنان و مردان نابینا تمایل دارند که با فرد نابینای دیگری ازدواج کنند و اکثرا می‌خواهند همسر آنها بینا و یا حداقل کم‌بینا باشد که این امر بخصوص در مردان بیشتر از زنان دیده می‌شود. از سوی دیگر اصولا دختران در این زمینه با مشکلات حادتری دست به گریبان هستند چرا که به دلیل جنسیت خود بیش از آن‌که انتخاب کنند باید انتخاب شوند و مردان شانس انتخاب بیشتری دارند.

از نظر پزشکی نابینا بودن در مساله ازدواج و بچه‌دار شدن، مشکل تلقی نمی‌شود، تنها باید به یک نکته دقت شود که اگر قرار است ازدواج دو نابینا با هم انجام شود، هریک از آن دو باید از نظر شخصیتی فرد مستقلی باشند تا در خانواده جدید مسوولیت‌های زندگی را بخوبی عهده‌دار شوند.

● اتکای به خود

معمولا خانواده‌هایی که کودک نابینا دارند، بخصوص اگر او نابینای مادرزاد باشد سعی می‌کنند مسوولیت‌های آنها را به عهده بگیرند و به همین نسبت کودکان استقلال خود را از دست می‌دهند و وابسته به دیگران می‌شوند. به دلیل همین وابستگی فرزندان این خانواده‌ها در انجام کارها بی‌صبر، عصبی، معترض و پرخاشگر می‌شوند. این کودکان، در بزرگسالی نیز چون مهارت‌های زندگی را فرا نگرفته‌اند با مشکلاتی مواجه خواهند شد.

در حقیقت والدین این فرزندان باید به کودک خود القا کنند که او فقط از یک حس محروم است و چهار حس دیگر را دارد که می‌تواند با تقویت آنها زندگی شخصی خود را به صورت مستقل اداره کند. متاسفانه والدین زیادی هستند که به خاطر دلسوزی‌های خود، موجب وابستگی و درماندگی فرزندشان می‌شوند.

علی اخوان بهبهانی